Kamu Borç Stokun Yapısı ve Sorunları R. Hakan ÖZYILDIZ 2013
2 STOK... Stok, hem iç hem de dış borç için, anapara ve anaparadan kaynaklanan kur farkı değerlerini içermektedir. Faiz değerleri stok kapsamında yer almamaktadır.
Türkiye borçlanmaya makum (mu?). Kamu borçları azalsada diğer kesimlerin borcu artıyor
Oransal olarak gelişmeler
Hanehalkının borç artışına dikkat
Büyüme dış kaynakla sağlanıyor. Cari açık verip dışarıdan kaynak geldikçe büyüyebiliyoruz. 6www.hozyildiz.com
Kısa vadeli dış borçlar artıyor
Dış borç göstergelerini çok dikkatle izlemek gerek
Kamu borç rakamları kötü değil
Sıkıntı olunca TCMB varlıkları devlete mi, özel sektöre mi yetecek? İşsizlik Sigortasının birikimleri varlık mıdır?
Devletin varlıkları çok değişmiyor
12 BÜTÇE AÇIĞI = BORÇLANMA !? Borç stoku faiz ödemlerindeki artış ve borçlanma gereğinin artmasıyla büyüyor
2001 Krizinden bu yana epeyi yol alındı. Ancak düşüş eğilimi yavaşlamaya başladı. 13www.hozyildiz.com
Dolaylı vergiler harcamalardan alınır. Harcamaların artması için gelirlerin yükselmesi gerekir. Vergi toplamakta zorlanan devlet vergi dışı (özelleştirme, 2B arazi satışı, bedelli askerlik gibi) yöntemlere yönelir. 14www.hozyildiz.com
Gelirler harcama artışına bağımlı iken, harcamalarda esneklik yok. Eknomide sorun olursa gelir azalırken, harcama kısıntısı yapılamıyor. Mecburen borçlanmaya gidiliyor. 15www.hozyildiz.com
Bütçe dışı dengeler etken 16www.hozyildiz.com
Sadece bütçe açığının büyüklüğü borç stokunun artışını açıklamaya yetmez. Bütçe dışı etkenleri de çok dikkatli takip etmek gerekir. 17www.hozyildiz.com
18 Krizde kamu borç stokunun artışı hızlanmış.
ARTIŞ 2012 DE TL AĞIRLIKLI. DÖVİZLİ BORÇLAR AZALTILMIŞ 19www.hozyildiz.com
20 Kur hareketleri, TL bazında dış borçlar gösterimini etkiliyor.
Krizinden dış borç alınarak çıkıldı. Şimdi iç piyasadan borçlanan Hazine, Kamuya ve dışarıya olan borçlarını ödüyor.
Vade uzuyor. Olumlu bir gelişme
Toplam borcun vadeye kalan ortalama süresi 4,6 yıl.
İç borçlanmada ortalama maliyet önceki yıllara oranla düştü. Ancak düşme eğilimi yavaşlamaya başladı. Nedeni enflasyon ve kurdaki değişmeler.
İç borcun vadesi yükseliyor
26 Nominal faizler krizin etkisiyle oldukça düştü… Hazine’nin faiz yükü göreli olarak azaldı.
27 Reel faizlerdeki düşüşe dikkat. Negatif reel faiz olur mu?
Dış borcun faiz değişikliklerinden etkilenme süreci uzun.
Piyasadaki faizler değişirse, stok kaç ay sonra etkilenecek? 29www.hozyildiz.com
15 ay iyi bir süre. Ani faiz değişimlerinde karar alıcılara önlem alma zamanı sağlayabilir.
Faizlerde değişim olursa borcun ne kadarının etkilendiğine dikkat etmek gerek 31www.hozyildiz.com
32 DİBS piyasasında bankalar ve tüzel kişiler kağıtların çoğunluğunu taşıyorlar. Yurtdışı yerleşiklerin ilgisi getiriye bağlı olarak değişiyor.
Yabancılar Türk kağıtlarına ilgi gösteriyor. Vadeye kadar elde tutarlarsa iyi. İlk kur ve faiz hareketinde satmaya kalkarlarsa piyasada yıkıcı etki yaratabilirler.
Bankalar DİBS taşımayı arttırmış 34www.hozyildiz.com
Özel bankaların kağıda ilgisi devam ediyor. Sektördeki paylarına oranla asıl kamu bankaları yükü taşımaya devam ediyorlar. 35www.hozyildiz.com
Banka dışı kesimde tüzel kişiler DİBS alıyor, şirket bilançolarına koyuyorlar. Özkaynaklarını değerlendiriyorlar. 36www.hozyildiz.com
37 Kamu Borç Stoku’nun % 70’i TL.
38 Stok’un sadece % 38’i sabit TL enstrüman
Döviz ve değişken ağırlıklı stok yapısı kur, faiz, enflasyon ve diğer etkenlere açık bir yapıdır. Stokun kırılganlığı açısından önemlidir.
40 Piyasalarda yatırımcılar TL’yi tercih ediyor. Faiz getirisi, yabancı paraya oranla daha yüksek.
41 Piyasa oyuncuları, risk algılamaları nedeniyle, değişken faizli enstrümanları tercih ediyorlar.
42 Krizde mali baskınlık çoğaltmış. DTH’lar olmasa, sadece TL kaynaklarla borç çevirmek oldukça zor. Belkide olanaksız.
Yapancı para kaynaklar olmasa kaynaklar yetersiz kalıyor. Bu durumun faizlere etkisi düşünülmeli
44 Kur ile fiyatlar arasındaki ilişki önemini koruyor. “Sonuç olarak, 2001 yılı sonrasında döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişkenlik azalmakla ile birlikte, yeni fiyat endeksi döviz kuruna karşı 1994 temel yıllı endekse kıyasla daha duyarlı bir görünüm ortaya koymaktadır.” TCMB Enflasyon Raporu, 2006-I Shf. 19 Bu durumda; kurda olabilecek bir düzelme hareketi fiyatları ve sonuç olarak da beklentilere bağlı olarak, faizleri etkileyecektir.
45 Kur ve DİBS Faizleri arasındaki korelasyon yüksek 1 Mayıs Aralık 2004 arası dönemde DİBS Faizleri Eurobond Spreadları Döviz Kuru DİBS Faizleri 10,860,85 Eurobond Spreadleri 0,8610,63 Döviz Kuru 0,850,631
DİBS Piyasasında faizi döviz birikimi olanlar belirliyor 46www.hozyildiz.com
47 Gelecekte borçlanmadaki azalma... Yapısal reformlara, özellikle, vergilerde ve sosyal güvenlikte kayıt dışılıkla mücadeleye, Nakit dışı borçlanmada olması gereken azalmaya, Kamu mali disiplinin genel anlamda sağlanmasına, (Bütçe dışı kamunun yüklerinin azalması), Reel faizlerdeki azalmaya, ve, Ekonominin istikrarlı büyümesine, En önemlisi beklentilerin iyi yönetilmesine bağlıdır.
48 Borcun Sürdürülebilirliği
49 Borcun Sürdürülebilirliği Kamu borcunun sürdürülebilirliği, kamu borcunun sabit kalması ve/veya konuyla ilgili standart borç oranlarına bakılarak değerlendirmeler yapılmasının yanında, cari dönemde sürdürülen maliye politikasının borcun sürdürülebilirliğini ve/veya borç stokunun ödenebilirliğini sekteye uğratmadan gelecek dönemlerde de borçlanmanın sürdürülebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Borcun sürdürülebilirliğini etkileyen en önemli faktörler, piyasalarda oluşturulacak güven ortamı, borçlanma politikalarına verilecek politik destek ve borçlanma birimlerinin teknik kapasiteleri olarak belirmektedir.
50 Borç stoku neden büyüyor? ANAPARA ÖDEMESİ = 100 TL. FAİZ ÖDEMESİ = 50 TL. TOPLAM ÖDEME = 150 TL. Eğer, anaparanın kur farkı yokken; ÖDEME = 50 TL. İSE STOK SABİT ÖDEME < 50 TL. İSE STOK BÜYÜR ÖDEME > 50 TL. İSESTOK KÜÇÜLÜR. Diğer bir deyimle FAİZ DIŞI FAZLA > FAİZ ÖDEMELERİ olmazsa STOK nominal olarak büyümeye devam edecektir. Eğer, ödeme yapmak için tekrar borçlanılıyorsa o zaman net ödemeye dikkat etmek gerekecektir.
51 Borç stoku nasıl oluşuyor? ( Milyar TL) (Fazla borçlanma kasada, rezerv olarak saklanıyor. Eksik borçlanma durumunda kasadan kullanım yapılıyor) Bütçe Gelirleri 330 Faiz dışı Harcamalar 307 Faiz Dışı Fazla 23 Faiz harcamaları 48 Net İç Borçlanma 18 Net Dış Borçlanma 2
52 Neden Faiz Dışı Fazla? Kamu borç stoku yüksek ülkelerde; Faiz dışı fazla: Risk primini düşürmek. Borcun sürdürülebilirliğini sağlamak, Enflasyonist bekleyişleri ortadan kaldırmak, Uygulanan ekonomi politikasının kredibilite sini arttırmak, İstikrarlı bir büyüme ortamı yaratmak için. Vazgeçilmez bir unsurdur.
Borcun sürdürülebilir olması için; FDF ve büyümenin yüksek, reel faizlerin düşük olması gerekir.
Stok, düzenli vergi gelirlerinden yüksek. Bozulmayı vergi dışı gelirler önlüyor. Satacak kamu malı veya hizmeti kalmayınca ne yapacağız? 54www.hozyildiz.com
Sorun sadece stokta değil, faiz ödemelerine de dikkat edilmeli. Faiz oranları düşmesine rağmen yükü azalmıyor. 55www.hozyildiz.com
Faiz yüküne dikkat. Borç sürüdürülebilirliği göstergelreeinden birisi de faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranıdır. 56www.hozyildiz.com
Büyüme, kur ve faizlerin stoka etkisi ekonomik konjonktüre göre değişiyor