!!!! "Bir maytap, ampulden daha parlak bir ışık verebilir ama onu sokağınızı aydınlatmak için kullanamazsınız. Çünkü; yeterince uzun süre yanmaz. Başarı için; kalıcılık, parlaklıktan daha çok gereklidir. Richard Lloyd Jones
Aşağıdaki resimlerde görülen ayçiçeği ve taşı farklı kılan özellikler hakkında neler söylersiniz?
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ Hücresel yapı - DNA ve RNA bulundurma Beslenme - Ribozom bulundurma Solunum - Enerji üretme Boşaltım - Adaptasyon vb… Büyüme ve gelişme Hareket Üreme Çevresel uyarılara tepki Organizasyon
A) Hücresel yapı Organel: Hücre içerisinde yaşamsal faaliyetlerin gerçekleştirildiği zarlı ya da zarsız hücre kısımlarıdır. Ör: Ribozom, Koful vb… Hücre: Canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı ve görev birimidir. Ör: Bitki hücresi, hayvan hücresi vb…
Bitki hücreleri Hücre organelleri
Canlıları, hücre sayısına göre 2 kısımda inceleriz: A) Tek hücreli canlılar: Amip, öglena, paramesyum, bakteriler, arkebakteriler vb… B) Çok hücreli canlılar: Bitkiler, hayvanlar, mantarların çoğu Amip paramesyum Bitki hücreleri
Tek hücreli canlılarda bütün yaşamsal olaylar bir hücre içinde gerçekleşirken; çok hücreli canlılarda hücreler arasında iş bölümü vardır.
Hücreleri, çekirdek yapısına göre 2 kısımda inceleriz: Prokaryot hücre Ökaryot hücre Zarla çevrili çekirdeği olmayan, ribozom dışında organeli bulunmayan hücrelerdir. Ör: Bakteriler, arkebakteriler, siyanobakteriler Zarla çevrili çekirdeği olan, ribozom dahil diğer organelleri bulunan hücrelerdir. Ör: Amip, öglena, paramesyum, bitki hücresi, hayvan hücresi
!!! Her canlı hücrede şu yapılar bulunur !!! - HÜCRE ZARI - RİBOZOM - SİTOPLAZMA -NÜKLEİK ASİTLER (DNA ve RNA)
!!! Her canlı hücrede şu reaksiyonlar ortak olarak gerçekleşir !!! Ribozom organelinde protein sentezi Enzim sentezi ve kullanımı ATP üretim ve tüketimi Glikoliz
B) BESLENME Canlılar; - Enerji ihtiyacının karşılanması, beslenirler. - Yeni hücrelerin oluşması, - Yaşamsal faaliyetlerin gerçekleştirilmesi - Hücre yapısına katılacak maddelerin alınması için beslenirler.
Ör: Yeşil bitkiler, algler, öglena, bazı bakteriler Bazı canlılar, besinlerini dış ortamdan hazır alırken, bazıları kendi besinlerini üretebilirler. Ototrof (üretici) canlılar: Kendi besinini kendisi üretebilen canlılardır. Ör: Yeşil bitkiler, algler, öglena, bazı bakteriler
Heterotrof (tüketici) canlılar: Kendi besinini üretemeyip dışardan hazır olarak alan canlılardır. Ör: Hayvanlar, öglena,amip, mantarlar
! Tüm canlılar, SU ve MİNERALLERİ yaşadıkları ortamdan alırlar. Üretici canlılar, fotosentez ya da kemosentez yaparak besin üretir.
C) SOLUNUM Besin maddelerinin oksijenli ya da oksijensiz ortamda parçalanarak enerji elde edilmesi olayıdır.
Oksijenli ve oksijensiz solunum olarak 2’ye ayrılır: OKSİJENLİ SOLUNUM Besin maddelerinin oksijenli ortamda parçalanmasıdır. Enerji verimi yüksektir. Hayvanlar, bitkiler vb… oksijenli solunum yaparlar. OKSİJENSİZ SOLUNUM Besin maddelerinin oksijensiz ortamda parçalanması olayıdır. Enerji verimi düşüktür. Bira mayası, bazı bakteriler vb… oksijensiz solunum yapar.
Metabolizma: Hücrelerde meydana gelen yapım ve yıkım olaylarının tümüne denir. 2 kısımda incelenir: a) Anabolizma (yapım, sentez, özümleme, asimilasyon) b)Katabolizma (yıkım, disimilasyon, yadımlama)
ANABOLİZMA (SENTEZ, YAPIM, ÖZÜMLEME, ASİMİLASYON) Hücrelerde meydana gelen tüm yapım olaylarına denir. Bu olayda, küçük moleküller birleşip büyük molekülleri oluşturur. Olay esnasında enerji harcanır. Ör: Fotosentez, büyüme, protein sentezi, kemosentez vb…
KATABOLİZMA (YIKIM, DİSİMİLASYON, YADIMLAMA) Hücrelerde meydana gelen tüm yıkım olaylarına denir. Bu olayda, büyük moleküller parçalanıp küçük moleküller oluşur. Ör: Solunum, sindirim vb…
Doğum Bebek Erişkinler Yaşlılar ve çocuklar Anabolizma = Katabolizma Anabolizma > katabolizma Anabolizma < Katabolizma Doğum Bebek Erişkinler Yaşlılar ve çocuklar
D) BÜYÜME VE GELİŞME BÜYÜME: Vücudun hacim ve kütle olarak artışıdır. Gelişme: Genç bir bireyden ergin bir birey oluşuncaya kadar geçen süreçtir. !!! Tek hücreli canlılarda büyüme, hücre hacminin artması ile olurken; çok hücreli canlılarda büyüme hücre sayısının artması ile olur.
E) HAREKET Canlılar; - besin elde etme, - savunma, - üreme vb… olaylar için hareket ederler. Bitkilerde hareket, pasif olarak gerçekleşir. Ör: Ayçiçeği bitkisinin ışığa yönelmesi
Hayvanlarda ve tek hücreli canlılarda aktif yer değiştirme hareketi görülür. Paramesyumda hareket: sillerle, Öglenada hareket: kamçı ile, Amipte hareket : yalancı ayaklar ile olur.
F) BOŞALTIM Metabolizma atıklarının (su, CO2, NH3, Üre vb…) hücrelerden uzaklaştırılmasına Boşaltım denir. Boşaltım sayesinde canlıda HOMEOSTAZİ (iç denge) sağlanır.
Bir hücreli canlılar, zararlı maddeleri hücre zarından dışarı atarlar. Homeostazi (iç denge): Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için sahip oldukları kararlı iç çevreye denir. Bir hücreli canlılar, zararlı maddeleri hücre zarından dışarı atarlar. Bitkiler; damlama, yaprak dökümü, kabuk dökümü, terleme yoluyla boşaltım yaparlar.
Kontraktil (vurgan) koful Amip, öglena, paramesyum gibi tatlı suda yaşayan bir hücreli canlılarda hücreye giren fazla suyu dışarı atan kofullardır. Bu olayda, hücre enerji harcar.
G) ÜREME Canlıların, nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer bireyler meydana getirmesidir. Üreme, bir canlının yaşaması için gerekli değildir. Eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere 2 kısımda incelenir.
EŞEYSİZ ÜREME EŞEYLİ ÜREME Tek bir canlıdan yeni bir birey oluşmasıdır. Ör: Bölünerek üreme, Tomurcuklanarak üreme vb… !!! Amipte bölünme: herhangi bir yönde Öglenada bölünme: boyuna Paramesyumda bölünme: enine olur. Farklı cinsiyetteki canlıların üreme hücrelerinin bir araya gelmesiyle oluşan üreme şeklidir. Ör: İnsanda üreme vb…
H) ÇEVRESEL UYARILARA TEPKİ Tüm canlılar, çevrelerinden gelen uyarılara tepki verirler. Ör: Parlak ışıkta göz bebeklerini kısarız. Bitki kökleri suya doğru yönelir.
Bir canlının bulunduğu ortama uyum sağlayabilme yeteneğidir. I) ORGANİZASYON Atom-molekül-organel-hücre-doku-organ-sistem-organizma İ) ADAPTASYON Bir canlının bulunduğu ortama uyum sağlayabilme yeteneğidir.