Yrd. Doç. Dr. Gülşah SEZEN VEKLİ BOŞALTIM SİSTEMİ Yrd. Doç. Dr. Gülşah SEZEN VEKLİ
CANLI VÜCUDUNDA BOŞALTIMA NEDEN İHTİYAÇ VARDIR? Sindirim sonucu oluşan besin yapıtaşları vücutta enerji verici ,düzenleyici ve yapıcı-onarıcı olarak kullanılır . Bu kullanım sonucunda hücreler için yararlı olan maddelerin yanında zararlı yada fazlalık olan maddelerde oluşur. Zararlı ve fazlalık olan bu maddeler,vücuttan dışarı atılamazsa zehirleyici olabilir ve vücudumuz görevlerini yapamaz .
BOŞALTIM VE BOŞALTIM SİSTEMİ NE DEMEKTİR? Hücrelerde oluşan zararlı ve atık maddelerin canlıdan uzaklaştırılması olayına boşaltım denir. Zararlı atık maddelerin vücuttan dışarı atılmasını sağlayan organlar topluluğuna da boşaltım sistemi denir.
BOŞALTIM SİSTEMİ ORGANLARI BÖBREKLER ÜRETER(İDRAR KANALI) İDRAR KESESİ ÜRETRA
BÖBREKLER Karın boşluğunda ,bel omurlarımızın iki yanında bulunan bir çift organımızdır. Böbrekler,kanı süzerek kandaki zararlı maddelerin, suyun fazlasının bazı minerallerin ve ürenin idrar ile vücuttan dışarı atılmasını sağlar. Kanın süzülmesi sırasında, kandaki besin yapıtaşları vitamin, su bazı mineraller gibi yararlı maddelerinde korunarak vücuttan dışarı atılmasını engeller.
Böbreğin görevleri: Kanı temizler, atıkları uzaklaştırır, elektrolitleri ve kan basıncını düzenler Vücut ağırlığını ve sıvısını kontrol etmek için vücutta su ve tuz dengesini ayarlar Bazı hormonları üretip salgılayarak, gerektiği durumda kırmızı kan hücrelerinin üretimini uyarır ve güçlü kemiklerin oluşması için kemiklerdeki Ca miktarını düzenler. Kandaki Potasyum, sodyum, kalsiyum ve fosfor miktarını düzenleyerek pH oranını ayarlar
BÖBREĞİN YAPISI Böbrek dıştan içe doğru Fibröz gömlek Kabuk (Korteks) Öz (Medulla) Havuzcuktan oluşur. Böbrekte görev yapan temel birim nefrondur. Nefron, bir böbrekte yaklaşık bir milyon tanedir.
Nefron; malpigi cisimciği (glomerulus + bowman kapsülü), proksimal tüp, kıvrımlı kanallar, henle kanalı, distal tüp ve idrar toplama kanalından oluşur.
Nefron Böbreğe giren böbrek atardamarı, damar yumağını (Glomerulus) oluşturur. Kan basıncı ile buradan süzülen sıvı bowman kapsülüne geçer
Glomerulus - İki sıralı hücrelerden oluşur. - Büyük proteinler ve kan hücreleri dışındaki maddeler süzülür. - İki atardamar arasındadır.
fikret307@hotmail.com
Böbreklerde idrar oluşumu süzülme, geri emilim ve salgılama (aktif taşıma) olayları sonucunda olur. Süzülme malpigi cisimciğinde olur. Glomerulustan bowman kapsülüne kan plazmasının bir kısmı, su, tuzlar, glikoz, aminoasit, üre, ürik asit, vitamin, keratin gibi maddeler geçer. Kan basıncı arttıkça süzme hızı da artar. Geri emilim henle kanalında olur. Suyun büyük bir kısmı glikoz, aminoasit, madensel tuzlar vitamin, üre ve ürik asitin bir kısmı henle kanalını saran kılcallar tarafından emilerek kana verilir. Su, madenler tuzlar, kerantin, surfat, NH3, üre ve ürik asiti diğer kısmı nefroda kalarak idrarı oluşturur. Su dışındaki maddelerin geri emilimi aktif taşıma ile olur. Suyun geri emilimin de hipofizin salgıladığı entidiüretik hormon etkilidir. Na ve K atılımı ve geri emilimi böbrek üstü bezinden salgılanan aldostero
Boşaltım Kanalcığı Kılcal damarlarla sarılıdır. Geri emilim olur. Geri emilim aktif taşıma ve difüzyonla olur. Besin monomerleri proksimal tüpte geri emilir. Su ve mineraller henle kulpundan geri emilir. Distal tüpte salgılanma olur.
Boşaltımda Kullanılan Hormonlar ADH (Antidiüretik Hormon^ Vücudun su ihtiyacına bağlı olarak, idrarla fazla su atımını önler. Aldosteron Atılacak mineral miktarını düzenler.
ÜRETER(İDRAR KANALI) Böbrekte oluşan idrar sıvısının idrar kesesine ulaşmasını sağlar. ÜRETER
İDRAR KESESİ Üreterden(idrar kanalından) gelen idrarın ,bir süre depolandığı yerdir. İDRAR KESESİ
ÜRETRA İdrar kesesindeki idrarın dışarıya atıldığı açıklıktır. ÜRETRA
BOŞALTIMA YARDIMCI ORGANLAR AKCİĞERLER DERİ KARACİĞER KALIN BAĞIRSAK
BOŞALTIMA YARDIMCI ORGANLARIN BOŞALTIMDAKİ GÖREVLERİ AKCİĞERLER Kandaki karbondioksit ve suyu soluk alıp-verme sırasında vücuttan dışarı atar.
DERİ:TER BEZLERİ Vücuttan suyun ve tuzun fazlasını ter ile dışarı atar.
KARACİĞER Proteinlerin sindirilmesi sonucu oluşan zararlı maddeleri ,daha az zararlı olan üreye dönüştürerek kandaki zararlı madde miktarını azaltır.
KALIN BAĞIRSAK Sindirim sonucu oluşan besin atıklarının ,suyun ve karaciğer tarafından üretilen safranın vücuttan dışarı atılmasını sağlar.
BOŞALTIM SİSTEMİ RAHATSIZLIKLARI Boşaltım sistemi ile ilgili rahatsızlıklardan bazıları; Böbrek iltihabı, böbrek taşı, nefrit, böbrek yetmezliği, Üremi Şeker hastalığına ,yüksek tansiyona bağlı böbrek rahatsızlıkları İdrar torbası ve idrar yolları iltihabı v.b
Böbrek Taşları: Besinlerle alınan fazla kalsiyum,D vitamini ve azot bileşikleri böbreklerde kristalleşip çökelebilir. Bu çökeltiler kum tanesi kadar küçük olabileceği gibi birbiriyle birleşerek büyük taşlara da dönüşebilir. Sancı ve idrarda kan görülmesi gibi belirtileri vardır. Böbrek taşları oluşumunu engellemek için bol sıvı gıdalar alınmalı,hareketli olmaya özen göstermeli, günlük egzersizler düzenli olarak yapılmalı, süt ürünlerinin ve tuzun fazla miktarda tüketilmemesine dikkat edilmelidir. Böbrek taşları küçükse düşürülebilir.Büyük olduğu durumlarda ,özel ışınlarla kırılarak düşürülmesi sağlanabilir.Yada ameliyatla alınır.
Böbrek İltihaplanmaları: İdrarın ağrılı akması,bel ağrısı, halsizlik,yüksek ateş,üşüme,titreme gibi belirtileri vardır. Nefrit: Böbreğin yapı ve görev birimi olan nefronların iltihaplanmasıdır.Boğazda yerleşe beta mikroplarından veya ota kulak ve deri iltihaplarından kaynaklanır.Yüz , göz ve ayak bileklerinin şişmesi şeklinde belirtileri vardır. Üremi: Böbrek yetmezliği sonucu idrarla atılması gereken maddelerin vücutta birikmesidir.Tüm vücudun dengesini bozar.
Diyaliz: Böbrek Yetmezliği: Böbreklerin görevlerini yapamaz hale gelmesidir.Geçici veya sürekli olabilir.Böbreklerin olmaması veya yetmezliği durumunda hasta olan kişi diyaliz aletine bağlanır. Diyaliz: Hasta atardamarlarından alınan kan ,diyaliz sıvısından geçirilerek ,kan içerisindeki üre gibi atılması gereken maddeleri temizler.Bir diyaliz işlemi yaklaşık olarak 6 saat sürer.Hastaya haftada 2-3 defa uygulanır.