Bilgi Gereksinimi BBY 254-3 Nazan Özenç Uçak

GEREKSİNİM Gereksinim (need); bir bireyin işi, araştırması, zihni ve ahlaki yönden gelişimi ve eğlence amacıyla sahip olması gerekendir. Gereksinim bir zaruret, kaçınılmaz bir durumdur. Gereksinimi bir istek olarak ifade edebileceğimiz gibi, istek olarak tanımlanmayabilir de. Gereksinim potansiyel bir taleptir.  

Gereksinimin istek ve talepden farkı İstek (want); Bireysel olarak kişinin sahip olmak istedikleridir. Bireyler istemedikleri bir şeye gereksinim duyabilecekleri gibi, gereksinim duymadıkları bir şeyi isteyebilirler de. İstek de, aynı gereksinim gibi potansiyel bir taleptir.   Talep (demand); Bireyin kesinleşmiş, gerekliliğine inanılan, istenen bir şeyi ifade edişi, arayışıdır. Talep karşılandığında bir daha ortaya çıkmayabilir. Bireyler gereksinim duymadıkları bir bilgiyi talep edebilecekleri gibi, tam olarak gereksinimleri olan bir bilgiyi talep edemeyebilirler. Talep bir ölçüde beklentilere de bağlıdır. Beklentilerin talep haline dönüşmesi, bilgi hizmetlerinin etkinlikleriyle yakından ilgilidir. Talep kullanım potansiyelini oluşturur. Gerek (requirement); Yerine göre gereksinim duyulanı, yerine göre isteği ve talebi anlatmada kullanılabilir. Bu açıdan destek bir sözcük olarak kabul edilmektedir.

Gereksinimlerin sınıflandırılması Gerçekleşim Saygınlık gereksinimi Ait olma ve sevgi gereksinimi Güvenlik gereksinimi Fizyolojik gereksinimler Maslow'un gereksinim piramidi (Hassett 1984: 376).

Gereksinimlerin sınıflandırılması Gerçekleşim: Fizyolojik gereksinimler: Toplumsal ve Psikolojik gereksinimler: Bağımlılık: Güvenlik: Saygınlık: Zihinsel gereksinimler:

1. Gerçekleşim: Sosyal ve fizyolojik güdülerin kaynağının gerçekleşim (actualization) gereksinimi olduğu ileri sürülmektedir. Yaşama, var olma, gelişme ve iyileşme gereksinimi olarak açıklamak mümkündür. Kişinin kendini geliştirme, kendini aşma güdüsüdür. Bireyle başlayan bu istek toplumun daha iyileştirilmesi isteğine kadar ulaşabilir.

2. Fizyolojik gereksinimler: Organik gereksinimler de denen bu gereksinimler, yaşama ve var olma dürtüsüyle ilgilidir. Bedensel ihtiyaçlar sonucu oluşur. Bu dürtüler bütün canlılarda bulunduğu için evrenseldir. Bir çok sosyal ve psikolojik güdünün kaynağı olduğu için, bunlara birincil güdüler de denir.

3. Toplumsal ve Psikolojik gereksinimler: Kişinin benliği ve diğer insanlarla iletişimiyle ilgili gereksinimlerdir. Fizyolojik gereksinimlere oranla çok daha karmaşık ve sınıflandırılması güç gereksinimlerdir. Yaşantılar sonucu oluşur ve bireyin ilerideki yaşamını ve davranışlarını etkiler. Fizyolojik gereksinimler de olduğu gibi evrensel değildir. Her toplumun özelliklerine göre farklılıklar gösterebilir. Kendi içinde şu alt gereksinimleri içerir: Bağımlılık: Birine veya bir gruba bağlanma isteği. Güvenlik: Hem sosyal hem de ekonomik açıdan kendini güvende hissetme isteği. Saygınlık: Toplum tarafından kabul görme taktir edilme isteği.

4. Zihinsel gereksinimler: Bireyin merakını giderme, öğrenme, bir konuda bilgi sahibi olma ve becerilerini geliştirme gereksinimidir. Karşılandıkça gelişir.

BİLGİ GEREKSİNİMİ Bilgi gereksinimi ve bilgi arama davranışı, kullanıcı çalışmaları içinde üzerinde çok durulan, karmaşık konulardır. Bilginin yapısından kaynaklanan kavramsal karmaşa, bilgi gereksinimi ve bilgi arama davranışı çalışmalarında da devam etmektedir.   Bilgi ve gereksinim sözcükleri arasındaki ilişki, bizleri insanın temel gereksinimlerini bilmeye zorlamaktadır.  

Bilgi gereksiniminin temel gereksinimler içinde yeri 1. Fizyolojik gereksinimler: Yemek, içmek, barınmak ve korunmak gibi temel gereksinimlerdir. 2. Duygusal gereksinimler: Sevmek, sevilmek, bir gruba ait olmak gibi gereksinimleri kapsayan bu gereksinimlere "psikolojik gereksinimler" adı da verilmektedir. 3. Zihinsel gereksinimler: Öğrenmek, bilgilenmek, beceri kazanmak, planlamak, gibi gereksinimleri kapsamaktadır (Wilson 1981).

Bilgi gereksiniminin tanımlanması Bilgi gereksinimi; bireysel yaşamdaki kişisel veya işle ilgili belirsizliklerin kabul edilmesi ve tanınmasıdır. Bilgi gereksinimi; bireyin içinde bulunduğu şartların, bir işin yerine getirilmesine uygun olmaması, problem çözmeye veya var olan belirsizliği ortadan kaldırmaya yetmemesi, bütün bu etkinlikler için gerekli bilgiye sahip olunmaması halidir (Dervin ve Nilan 1986: 17).   Bilgi gereksinimi; bilgi olarak herhangi bir şeye ait gereksinimin duyulması halidir (Duran 1991:320).

Bilgi gereksinimi; zihinsel bir terim olup, kullanıcının bulunduğu konumu etkileyen bir eksikliği ifade eder. İnsanın gereksinimleri olan fizyolojik, psikolojik ve zihinsel gereksinimlerin her biri bilgi gereksinimini başlatabilir (Wilson 1981: 10). Bireyin bulunduğu konum ile olmak istediği konum arasındaki farkın anlaşılmasıyla ortaya çıkan bu durum, var olan problemle başa çıkmada yetersiz kalınmasının anlaşılmasıyla, bilgi ile ilgili güçlüklerin bir dürtü halini almasıdır. Bilgi gereksinimi, kişinin şüpheli, belirsiz durumların farkına varması halidir (Krikelas 1983: 6).  

Bilgi Gereksiniminin Özellikleri Bilgi gereksinimi kişisel, bireye özgüdür. Bilgi gereksinimi durağan değil devingen bir yapıya sahiptir. Her yeni veri ile birlikte değişebilmektedir. Bilgi gereksinimi çevreden ve psikolojik faktörlerden etkilenmektedir.

Ne zaman başlar ve sonuçlanır? Bilgi gereksinimi, herhangi bir kişinin sahip olduğu bilginin, var olan sorunlarını çözmesinde yetersiz kaldığını anladığı an başlar ve bu rahatsızlığın ortadan kalkmasıyla sonuçlanır. Elde edilen bilgiler gereksinimi sonlandırabileceği gibi, yeni bilgi gereksinimlerini de oluşturabilir

Bilgi Gereksiniminin Sınıflandırılması a) Bilinçli b) Bilinçsiz ***** a) Hemen karşılanması gerekenler (immediate) hemen karşılanması gereken gereksinimleri bilgi arama davranışı içinde değerlendirilir. b) Ertelenebilenler (deffered) ertelenebilen gereksinimleri bilgi toplama davranışı (information gathering behavior) altında tanımlamak ve değerlendirmek gerekir.

Devimsel (kinetic) Devimsel (kinetic) gereksinimler daha çok doğrudan ve kişiye özel sorunların çözümüne yöneliktir. b) Potansiyel (potential) belki de eyleme dönüşemeyecek, bilinçaltı, davranışların altında yatan gizli dürtülerle ortaya çıkan bilgi gereksinimini ifade etmektedir

 a) Süreklili (continuity) Bazı gereksinimler daha önceki gereksinimlerin mantıksal devamı olarak gelişmektedir. b) Ayrı/farklı (discrete) farklı ve özel araştırma ve araçlar gerektiren durumlarda ortaya çıkar ve bu gereksinimler diğerine göre çok daha acildir. Belli bir noktada odaklanan problemin çözümüne yöneliktir.

Son Söz Bütün bunlardan ne anladık?