PANKREASIN EKZOKRİN TESTLERİ Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2004

Pankreasın ekzokrin salgısı sindirim kanalına günde 17-20 mL/kg besinler, su, sabunlar, histamin, nitritler, asitler, asetilkolin, kolin, pilokarpin ve karbamoilkolin tarafından uyarılır normalde renksiz, kokusuz, NaHCO3 tadında ve düşük viskoziteli dansitesi insanlarda 1007-1015 arasında pH’ı insanlarda 7,0-8,5 arasında

Pankreasın ekzokrin salgısının bileşimi en çok bulunan inorganik iyonlar Na+, Cl ve HCO3 iyonlarıdır. ayrıca potasyum, kalsiyum, magnezyum, çinko, fosfat, sülfat iyonları bulunur organik maddelerin büyük kısmını enzimler ve zimojenleri oluşturur. az kısmını da albümin ve globülinler oluşturur

Mideden gelen kimus etkisiyle duodenum lümeninde pH 4,5’ in altına düşünce duodenumdaki S hücrelerinden sekretin salgılanır. Sekretin de pankreastan elektrolitçe zengin sıvı salgılanmasını uyarır.

Kimus içinde bulunan yağ asitleri, monoaçil gliseroller, peptonlar, peptitler ve kalsiyum iyonu, ince bağırsaktaki İ hücrelerini uyararak kolesistokinin salgılatırlar. Kolesistokinin de pankreastan enzimce zengin sıvı salgılanmasını uyarır

Somatostadin, enteroglukagon ve pankreatik polipeptit pankreasın ekzokrin salgısını inhibe ederler.

Pankreasın ekzokrin salgısında bulunan enzimler protein sindiriminde görevli tripsin, kimotripsin ve karboksipeptidazlar kolinesteraz, psödokolinesteraz elastaz RNAz, DNAz -amilaz, -glikozidaz, -galaktozidaz lipaz, fosfolipaz A, kolesterol esteraz

Tripsinojen enteropeptidaz etkisiyle aktif tripsin şekline dönüştürülür Tripsin, bir endopeptidazdır; bazik amino asitler olan arjinin ve lizinin oluşturduğu peptit bağlarına saldırır

Kimotripsinojen tripsin etkisiyle aktif -kimotripsin haline dönüştürülür -kimotripsinin aktif merkezi serin 195’dir ve buna histidin 57 ile aspartat 102 yardımcı olur

Proelastaz tripsin etkisiyle aktif elastaz haline dönüştürülür. Elastaz, elastini parçalar

Prokarboksipeptidaz A ve B tripsin etkisiyle aktif şekilleri olan karboksipeptidaz A ve B’ye dönüşürler. Ekzopeptidazdırlar; oligopeptitlerin karboksil ucuna saldırırlar. Dipeptitleri de parçalayabilirler.

Nükleazlar nükleik asitleri parçalarlar

-amilaz Glikojen ve nişastanın sindiriminde görevli enzimdir. etkilediği en küçük birim trisakkarittir Etkisiyle dekstrin denilen oligomerler, son ürün olarak maltoz + glukoz veya izomaltoz + glukoz oluşur.

Ko-lipaz ve Lipaz Ko-lipaz, misellerin iç yüzüne bağlanır ve lipazın yüksek affinite ile bağlanabileceği bir yer oluşturur Lipaz, kolipazla 1/1 oranında bağlanır ve yağ damlacıklarını hidroliz eder

Fosfolipaz A fosfolipidlerden yağ asitlerini ayırır

Kolesterol esteraz kolesterol esterlerini parçalar

Pankreas ekzokrin fonksiyonunun değerlendirilmesi Uyarı testleri: Direkt olarak sekretin, pankreozimin (CCK) i.v verilmesi veya indirekt olarak Lundh test yemeği sonrası duodenal aspiratın incelenmesi esasına dayanır. Sekretin pankreas sıvısı ve HCO3 sekresyonunu artırır. Pankreozimin (CCK) enzim sekresyonunu artırır. İndirekt testler: Bu testler oral maddenin pankreatik enzimlerce yıkılmasına ve metabolitlerinin idrar, plazma veya nefeste ölçümüne dayanır.

Pankreas ekzokrin fonksiyonunun değerlendirilmesinde uyarı testleri Lundh test öğünü testi, sekretin-kolesistokinin testi, gaitada tripsin ve kimotripsin testi

Lundh test öğünü testi %5 protein + %6 yağ + %15 karbohidrat + %74 besin dışı fibrilden oluşan Lundh test yemeğinden sonra alınan duodenal sıvıda tripsin, amilaz ve lipaz aktiviteleri tayin edilir. Steatore, pankreatik obstrüksiyon, sarılık durumlarında duodenal sıvıda enzim aktivitesi düşük bulunur.

Sekretin-Kolesistokinin testi Zor uygulanır. Hastaya sonda yutturulur ve skopi eşliğinde duodenum 2. kısmına yerleştirilir. 0,15 mol/L NaCl içinde 0,25-1,0 U/kg sekretin ve 1 U/kg CCK, İV verilir. Sekretin sonrası HCO3 ve kolesistokinin sonrası tripsin, amilaz, lipaz düzeyi ölçülür. Pankreasta asiner hücre harabiyetinde enzim dışa atılışında belirgin bir azalma olur.

Gaitada tripsin ve kimotripsin testi Dilüe edilmiş gaita jelatin bir jel üzerine damlatıldığında jel sindirilirse normal triptik aktivitenin bulunduğu anlaşılır. Yetişkinlerde alt intestinal motilite sonucu enzim otodigestiyona uğradığından test sadece çocuklara uygulanır.

Pankreas ekzokrin fonksiyonunun değerlendirilmesinde indirekt testler Yağ absorpsiyon testi Bentromid (PABA) testi

Yağ absorpsiyon testi Hastaya bol yağlı yemek ya da iodin kaplı triolein ya da yağ asitleri verilir. Daha sonra feçeste yağ miktarı tayini yapılır. Feçeste yağ miktarı artarsa malabsorpsiyon vardır

Bentromid (PABA) testi 500 mg bentromid (Benzoil-Tirozil-p-Amino Benzoik Asit) ağız yoluyla verilir ve 6 saat sonra idrarda arilamin ölçülür. İdrarda ölçülen arilamin miktarı verilen miktarın %50’sinden az ise ekzokrin fonksiyon bozuktur. Bentromid, PABA’ya bağlanmış sentetik peptiddir. Bu bağ pankreas proteazlarınca parçalanır. PABA serbest kalır ve emilir. Kısmen karaciğerde konjuge edilir ve arilamin olarak idrar ile atılır

Pankreas hastalıkları Pankreas hastalıkları, pankreasın ekzokrin fonksiyonlarını bozarak maldijestiyona sebep olabilir. -Bu durumda steatore görülür. -D-xylose testi normal, -İnce barsak mukozası biyopsisi normal, -VitB12 emilimi normal ya da düşüktür.

Terde klorür tayini Deri içine pilokarpin enjekte edilerek toplanan terde titrasyon yöntemiyle klorür tayin edilir. Normalde ter klorür miktarı 0-35 mmol/L iken kistik fibroziste 60-120 mmol/L bulunur.

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler 1 Amilaz Lipaz

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler 2 Akut pankreatitte serum amilaz aktivitesi, 2-12 saatte artar. 12-72 saatte normalin 5-10 katına ulaşarak maksimum olur. 3-4 günde normal değerlere iner. Serum amilaz aktivitesinde artış, pankreatik harabiyetin ağırlığı ile paralel olmayabilir

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler 3 Akut pankreatit tanısında idrar amilazı daha değerlidir. Çünkü böbrek fonksiyonlarının sağlam olması koşuluyla daha yüksek değerlere ulaşır ve 7-10 gün gibi daha uzun süre yüksek kalır.

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler 4 Tükrük bezi kökenli (S tipi) amilaz, IgA, IgG ve diğer yüksek molekül ağırlıklı plazma proteinleriyle kompleks oluşturup kanda artabilir (makroamilazemi), fakat bu durumda idrarda amilaz normalin altında olabilir.

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler 5 Akut pankreatit tanısında Amilaz-kreatinin koefisienti (ACCR) daha yararlı olmaktadır. İdrar amilazı Serum kreatinini     100  amilaz-kreatinin koefisienti Serum amilazı İdrar kreatinini Amilaz-kreatinin koefisientinin normal değeri 2-5 arasındadır. Akut pankreatitte normalin 3 katına ulaşır ve uzun süre yüksek kalır.

Pankreas hastalıklarının tanısında yararlı enzimler 6 Akut pankreatitte serum lipaz aktivitesi; 2-12 saat sonra yükselir ve 10-12 gün yüksek değerde kalır. Akut pankreatitte lipaz değerleri amilazdan daha spesifiktir