htpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen İktisada Giriş I Yrd. Doç Dr. Dilek Seymen DEÜ.İİBF İktisat Bölümü dilek.seymen@deu.edu.tr htpp://kisi.deu.edu.tr/dilek.seymen

Talep ve Arz

TALEP Belirli bir zamanda, belirli bir piyasada bireysel bir tüketicinin belirli bir malın değişik fiyatlar karşısında almak istediği mal miktarına bireysel talep denir. Bireysel talebin efektif olabilmesi için, tüketicinin satın alma gücüne sahip olması gerekir. Satın alma gücü tarafından desteklenmemiş olan istekler, iktisadi anlamda talep değildir.

BİREYSEL TALEP FONKSİYONU Da = f ( Pa, Ps, Pc, Y, T ) Da = Talep edilen a malının miktarı, Pa = a malının fiyatı, Ps = İkame mallarının fiyatı, Pc = Tamamlayıcı malların fiyatı, Y = Tüketicinin belirli bir zamandaki geliri, T = Tüketicinin belirli bir zamandaki zevkleri

Da=f(Pa) Ceteris Paribus Talep ve Arz Da=f(Pa) Ceteris Paribus

Talep Şedülü ve Talep Eğrisi Bireysel Talep Piyasa Talebi Talep ve Arz Talep Şedülü ve Talep Eğrisi Bireysel Talep Piyasa Talebi

Talep eğrisi: patates talebi (aylık)

Patates için piyasa talebi (aylık) Nokta Fiyat (TL/kg) 20 Piyasa talebi (ton) 700 A Fiyat (TL/kg) A Talep Miktar (ton)

Talep Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 Piyasa talebi (ton) 700 500 A B Miktar (ton)

Talep Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 60 Piyasa talebi (ton) 700 500 350 A B C C Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

Talep Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 60 80 Piyasa talebi (ton) 700 500 350 200 A B C D D C Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

Talep E Nokta Fiyat (TL/kg) 20 40 60 80 100 Piyasa talebi (ton) 700 500 350 200 100 A B C D E D C Fiyat (TL/kg) B A Talep Miktar (ton)

Da Da=  0 Pa

ATİPİK TALEP EĞRİSİ P D' -gösteriş etkisi A - Fiyatların artacağı beklentisi A D Q

Piyasa Talep Eğrisi Fiyat (P) Ayşe’nin Talebi (QA) Ali’nin Talebi (QB) Toplam Talep (QA+QB+Qn) 20 28 16 700 40 15 11 500 60 5 9 350 P QA QB (QA+QB+Qn) 20 40 60 5 15 28 9 11 16 350 500 700

Arz ve Talep Fiyatlarla talep arasındaki ters yönlü ilişki iki şekilde açıklanabilir; Allen Etkisi, Tüketicinin satınalma gücü dikkate alınır. Bir malın fiyatı düşünce, tüketicinin geliri artmasa bile, bu mal bakımından reel gelir artmış olmaktadır. (Gelir etkisi veya Allen etkisi) Hicks Etkisi, konuyu rakip mallar bakımından inceler. Tüketici, fiyatı düşen malı, diğer mallara tercih eder. Fiyatın düşmesiyle, söz konusu mal, diğer mallar yerine ikame edilmektedir. (İkame etkisi veya Hicks etkisi)

Taleple İkame Mallarının Fiyatları Arasındaki İlişki Ps Da Da=f(Pb) Ceteris Paribus Da

Taleple Tamamlayıcı Malların Fiyatları Arasındaki İlişki Pc Da=f(Pb) Ceteris Paribus Da Da

Talep ile Tüketicinin Geliri Arasındaki İlişki Bir malın talebi, bütün mal fiyatları ve tüketicinin zevkleri sabitken, tüketicinin gelirine bağlı olarak değişme gösterebilir. Burada üç ihtimal vardır. 1- Gelir artışı talebi artırır 2- Gelir artışı talebi önce artırır, sonra etkilemez; 3- Gelir artışı talebi önce artırır; belirli bir noktadan sonra azaltır. Tüketicinin geliri artınca bazı malların talebi artar ama gelir artışı devam edince talep azalır. Bunlara inferior mallar veya fakir mallar denir.(Giffen Paradoksu)

Talep ile Tüketicinin Geliri Arasındaki İlişki ( b ) Y

Talep Eğrisinin Kayması Talep ve Arz Talep Eğrisinin Kayması

Talep artışı D1 D0 P Fiyat O Q0 Q1 Miktar

Talep azalışı D1 D0 P Fiyat O Q0 Q1 Miktar

Arz

Arz Arz satıcıların karar ve davranışlarını ifade eder. Bir satıcının belirli bir zaman süresi içinde piyasada bir malın değişik fiyatları karşısında o maldan satmaya razı olduğu miktara arz denir.

Sa = f (Pa, P1,.....Pa-1, F1......Fm, T, H) ARZ FONKSİYONU Bir malın üretimi ve piyasaya arzı farklı etkiler altındadır. Arzla bu değişik faktörler arasındaki matematiksel ilişkiye arz fonksiyonu denir. Bir malın arzı, kendi fiyatının (Pa), diğer bütün malların fiyatlarının (P1...Pa-1), üretim faktörleri fiyatlarının (F1....Fm), teknolojinin (T) ve üretici zevklerinin (H) fonksiyonudur. Sa = f (Pa, P1,.....Pa-1, F1......Fm, T, H)

Sa=f(Pa) Ceteris Paribus Arz ve Talep Sa=f(Pa) Ceteris Paribus

Arz Şedülü ve Arz Eğrisi Bireysel Arz Piyasa Arzı Arz ve Talep Arz Şedülü ve Arz Eğrisi Bireysel Arz Piyasa Arzı

Arz eğrisi:patates arzı (aylık)

Piyasa patates arzı (aylık) 20 Q 100 a Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) 20 40 Q 100 200 a b b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) 20 40 60 Q 100 200 350 a b c c b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) d P 20 40 60 80 Q 100 200 350 530 a b c d c b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Piyasaya patates arzı (aylık) d P 20 40 60 80 100 Q 100 200 350 530 700 a b c d e c b Fiyat (TL/kg) a Miktar (ton)

Sa Sa=  0 Pa

ATİPİK ARZ EĞRİSİ W Q S L A W

Arz ve Talep Arz Eğrisinin Kayması

Arz eğrisinin kayması P S0 O Q

Arz eğrisinin kayması P S1 S0 Artış O Q

Arz eğrisinin kayması P S2 S0 S1 Azalış Artış O Q

Arz ve Talep Piyasa Dengesi

Arz ve Talep Piyasada alıcı ve satıcılar zıt eğilimler gösterirler; Satıcılar fiyat yükseldikçe arzı artırırlar, Alıcılar fiyat düştükçe talebi artırırlar. Bu iki zıt eğilim birbirini dengeler ve Arz ve talep eşitlenir (ideal piyasa koşullarında)

Denge fiyat ve miktarı: Patates için piyasa arz ve talebi (aylık)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d C c Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D Arz fazlası (330 000) d C c Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d C c Fiyat (TL/kg) b Talep fazlası (300 000) B a A Talep Miktar (ton)

Piyasa dengesinin belirlenmesi (patates: aylık) Arz D d Fiyat (TL/kg) b B a A Talep Qe Miktar (ton)

KARARLI-KARARSIZ DENGE

Q O P S D p’ E’ p E

FİYATIN HİÇ OLUŞMAMASI P P S D S D D Q Q Satıcının razı olduğu en düşük fiyat alıcının razı olduğu en yüksek fiyattan daha yüksek. Arz o kadar bol ki fiyat sıfır olduğunda bile arzın tamamı talep edilmemekte

Talep Eğrisinin Kaymasının Etkisi Arz ve Talep Talep Eğrisinin Kaymasının Etkisi

Talep eğrisinin kaymasının etkisi artışı g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 D2 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g h Pe1 D2 D1 O Qe1 Qe2 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi azalışı D2 g Pe1 D1 O Qe1 Q

Talep eğrisinin kaymasının etkisi g Pe1 n Pe2 D2 D1 O Qe2 Qe1 Q

Arz Eğrisinin Kaymasının Etkisi Arz ve Talep Arz Eğrisinin Kaymasının Etkisi

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S1 Arz azalışı g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S1 g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S2 S1 g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S2 S1 k Pe3 j g Pe1 D O Qe3 Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S1 S2 Arz artışı g Pe1 D O Qe1 Q

Arz eğrisinin kaymasının etkisi P Arz eğrisinin kaymasının etkisi S1 S2 g p Pe1 q Pe2 D O Qe1 Qe2 Q

ÖRNEKLER İzmir Bölgesinde bu yıl yaşanan kuraklık nedeniyle Satsuma (mandalina) veriminin düştüğü açıklandı. Bu yıl mandalina fiyatları el yakacak. *** OPEC Ülkeleri arasında yaşanan gerginlik petrol fiyatlarını düşürdü. Yetkililer arıtma tesislerinin tamamlanmasının ardından önümüzdeki yıl İzmir Körfezinde avlanma yasağının kalkacağını, artık İzmirlilerin ucuz balık yiyebileceklerini belirtiyor. Türk tekstili Amerikan pazarını tehtid ediyor. Amerika tekstile koyduğu kotalardan vazgeçemiyor. Ramazanda balığa olan talepteki aşırı düşüş balık fiyatlarını düşürdü. Çipura’nın kilosu 5 milyon liraya düştü. Balıkçılar bu talep azalışını, Ramazanda insanların rakı içememelerine bağlıyor.

Üretici ve Tüketici Rantı Bazı alıcılar bir malı denge fiyatının üzerinde almaya razı olabilir. Böylece malı almayı düşündükleri fiyattan ucuza alarak sübjektif bir avantaj sağlarlar. Denge koşulunda piyasada oluşan fiyat ile tüketicinin zihnindeki fiktif fiyat arasındaki farktan doğan avantaja tüketici rantı denir. Bazı satıcılar denge fiyatının altında bile mal satmaya razıdırlar. Denge fiyatı, umdukları fiyatın üzerinde olduğunda üreticiler bir avantaj sağlar. Piyasada oluşan fiyat ile üreticinin malını satmayı düşündüğü fiyat arasındaki farktan doğan avantaja üretici rantı denir.

ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ RANTI P Q O S A E p B D q

Devlet demir yollarının tekel gücünü kullanarak, fiyat farklılaşması yoluyla (I. Mevki, II.mevki uygulaması) tüketici rantını kendisi lehine çevirir.

Karaborsa Fiyatı Fiyatlar arz ve talep yerine bazen idari otorite tarafından belirlenebilir. Hükümetler fiyatlara müdahale edip bir tavan fiyat tayin edebilirler. Böyle bir müdahale piyasada reaksiyona yol açar; (aksiyon-reaksiyon)  Karaborsa  Karaborsa Fiyatı

KARABORSA FİYATI P Q O S D A P2 E P0 C P1 S D qs q0 qd

Vergiler ve Fiyat Oluşumu Devlet malların satışı üzerinden vergi alabilir (dolaylı-vasıtalı vergiler) Katma değer vergisinde olduğu gibi... Bu vergi malın fiyatının belirli bir yüzdesi olarak fiyata eklenir. Böylece piyasada alıcı ve satıcı için iki ayrı fiyat ortaya çıkar;  Satıcının her mal biriminin satışından elde ettiği hasılat  Alıcının her birim için yaptığı ödeme

O Q P D St S E’ t pt A p0 E ps B D qt q0