OSMANLI DÖNEMİNDE EĞİTİM-2 ÖZCAN PALAVAN

MUTLAKİYET DÖNEMİ

Mutlakıyet Dönemi (1878-1908) Sultan II. Abdülhamit’in 13 Şubat 1878’de Parlâmentoyu süresiz tatil etmesinden 23 Temmuz 1908’e kadar geçen döneme denir.

Mutlakiyet dönemi eğitiminin temel özellikleri 1. Bir çok meslek ve sanat okulu açılmıştır. 2. İlk kez özel eğitim alanında bir girişim olmuş, sağır, dilsiz ve körler için bir okul açılmıştır. 3. Yerli ve yabancı özel öğretim büyük gelişme göstermiştir. 4. Genel eğitimde ve okulların yaygınlaşmasında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.

5. Nicelik bakımından gözlenen başarılar eğitimin niteliğini yükseltmek gibi bir amaçla beraber yürütülmemiştir. Aksine, okullar, öğretmenler, programlar, kitaplar, basın sıkı bir denetim altına alınmış, yeni düşünceler engellenmeye çalışılmıştır. Eğitimdeki sayısal gelişmeler yanında niteliğin yükselmesi, gelişmesi yolunda da çaba gösterilmiş olsaydı, eğitim tarihimizde bu dönemin yeri başka olurdu. 6. Bu dönemde yetiştirilmek istenen insan tipi, Tanzimatın "Osmanlılık" idealine bağlı, dindarlık, itaatkârlık, Sultan II. Abdülhamit’e sadakat... özellikleri güçlendirilmeye çalışılan bir insan tipidir. Ancak, azınlıklar ve yabancılar, millî, dinî, siyasî, ayrılıkçı emellerini yine de eğitim yoluyla sürdürmektedirler.

7. Programlardan hayata dönük bazı dersler çıkarılmış, Din ve Ahlâk derslerinin saatleri artırılmıştır. 8. Öğretmenliğin meslekleşmesine ilişkin kâğıt üzerinde de kalsa bazı önemli hukukî düzenlemelere başlandığı görülür. 9. Maarif Nezareti, 1894-1895’ten itibaren, ilk kez ülke çapında eğitim istatistikleri yayınlamaya başlamıştır.

MEŞRUTİYET DÖNEMİ

II.Meşrutiyet Dönemi (1908-1918) Parlâmentolu rejime dönüş için Anayasanın tekrar yürürlüğe konduğu 23 Temmuz 1908’den 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesine kadar geçen zamana II. Meşrutiyet veya daha çok kullanılan şekliyle, sadece, Meşrutiyet dönemi denir. 31 Mart (13 Nisan 1909) günü İstanbul’da patlak veren bir olay, yeni açılan Parlâmentoyu dağıtmayı ve Meşrutiyeti kaldırmayı amaçlamıştır. Bu olay ordu tarafından bastırılmış ve bundan sonra Sultan II. Abdülhamit tahttan indirilerek yerine Mehmet Reşat (1909-1918) getirilmiştir.

Dönemin öteki en önemli siyasî ve askerî olayları şunlardır: Trablusgarp Savaşı (1911), Balkan (1912-1913) ve I. Dünya Savaşları (1914-1918), arkasından gelen Mütareke dönemi, parti kavgaları, öğrenci olayları, vs...

Meşrutiyet dönemi eğitiminin temel özellikleri Bu dönem, esas olarak, Cumhuriyet dönemi eğitimindeki düzenleme ve geliştirmelerin bir çeşit hazırlık safhasını teşkil etmiştir. 1. Siyasî hayat ve fikir hareketleri birden canlanmış, yayın özgürlüğüne kavuşma yanında, özellikle Balkan Savaşları, aydınları toplumsal sorunları ve dertleri acımasız bir dille ortaya koymaya itmiştir

Bu nedenle, önceleri okullara "hürriyetçi mektepler" dendiği olmuştur. 2. Dönemin başında, Meşrutiyetin ilânı ile beraber, aşırı hürriyetçi bir hava ortaya çıkmış, bu okullara da yansımıştır. Bu nedenle, önceleri okullara "hürriyetçi mektepler" dendiği olmuştur. Fakat, bu terimle aslında, okulların içine yuvarlandığı disiplinsizlik, keşmekeş, başıboşluk, gösteriş (nümayiş) anlatılmak istenmiştir. 31 Mart olayı bastırıldıktan sonra, okullarda da disiplin sağlanmıştır.

3. Özellikle Balkan Savaşlarından (1912-1913) sonra, toplumda eğitim konularına ilgi artmış, âdeta herkesin "gözü açılmış, eğitim işleri yalnızca Maarif Nezaretinin işi olmaktan çıkmıştır". Ancak, Balkan Savaşları felâketlerinden çıkarılan, "toplum olarak uyuşukluktan silkinip, çalışıp çaba harcayarak toparlanma gerektiği, yoksa Devletin daha büyük felâketlerle karşılaşacağı" gibi dersler, düşünceler ve özeleştiriler, ne yazık ki, çabuk unutulmuştur.

6. Kızlar için ilk kez bir yüksek öğretim kurumu açılmıştır. 4. Balkan Savaşları ve felâketlerinden sonra toplumda, "çökmekte olan Devleti eğitim ve öğretmenler kurtaracaktır" şeklinde bir görüş benimsenmiştir. Fakat bu, genellikle, bir slogan görünümünden öteye gidememiştir. 5. Özellikle Balkan Savaşlarına kadar "taassup(GEREĞİNDEN FAZLA BAĞLILIK)" nedeniyle kızların eğitimi konusunda verimli çalışılamamış fakat Balkan felâketlerinden sonra taassup azalmış, daha cesurca ve etkili çalışmalar yapılabilmiştir. 6. Kızlar için ilk kez bir yüksek öğretim kurumu açılmıştır.

7. Dönemin sonuna doğru geleneksel sıbyan mekteplerinin çoğu kapatılmıştır. 8. Okul öncesi eğitimde ilk ciddî adımlar atılmıştır. 9. Medreselerin ıslahı için fikirler ve teşebbüsler yaygınlaşmıştır. 10. Öğretmen yetiştirilmesinde yenilikler yapılmış, önemli adımlar atılmıştır. 11. Öğretmenler ilk kez bu dönemde meslekî örgütler kurmuşlardır.

14. Eğitimin bilim olarak işlenmesinde ciddî gelişmeler sağlanmıştır. 12. Eğitimde niceliğe önem verilmiş, nitelik hemen her zaman ikinci plânda kalmıştır. 13. Programlara sosyal, siyasal muhtevalı, hayata dönük bazı dersler girmiştir. 14. Eğitimin bilim olarak işlenmesinde ciddî gelişmeler sağlanmıştır. Batının önemli eğitimcilerinin fikir ve yöntemleri çok daha iyi tanınmaya başlamıştır. Pedagoji ve eğitim, eğitimcilerde ve toplumda gittikçe saygı ve ilgi uyandıran bilimler olarak görülmüştür.

15. Daha önce öğretimde öğretmen, kitap, hafıza çok önemli idi. Meşrutiyet döneminde bunların yerine tabiat, eşya, olay, deney getirildi. Bu, o dönem için "ihtilâlci bir pedagoji" demekti. Başka deyişle, eğitim ve öğretim yöntemlerinde kitap ve öğretmenden eşyaya yönelen, gözleme ve öğrencinin kendisinin araştırıp bulmasına dayanan bir yola gidilmeye başlandı. Bu şekilde, okullarda, öğrencilerin fizikî ve sosyal çevrelerini tanımaları için gözlem ve inceleme gezileri düzenlendi. Fakat bu yeni yöntemler pek yaygınlaşamadı.

18. Meşrutiyet dönemi, eğitimde büyük girişimler dönemi olamamıştır. 16. Eğitim Bakanlığı ilk kez ülkenin renkli eğitim haritalarını yayınlamıştır. 17. Meşrutiyet döneminde her alanda ortaya çıkan düşünce ve davranış çeşitliliği ve farklılığı, eğitim için ortak ve kesin bir "amaç" belirlenmesini engellemiştir. Balkan Savaşları ve felâketleri ile beraber "Osmanlılık"tan vazgeçilerek "Türkçülük" idealine yönelinmiştir. 18. Meşrutiyet dönemi, eğitimde büyük girişimler dönemi olamamıştır. Meşrutiyet döneminde yeniliklere engel ise birçok fertlerin kararsızlığı idi.

19. Eğitim ve öğretmen sorunları meslekî dergiler ve genel basında ilk kez geniş ölçüde tartışılmış, yeni ve orijinal görüşler ortaya çıkmıştır. 20. Balkan ve I. Dünya Savaşları ve bunların yol açtığı felâketler, Meşrutiyet dönemi eğitiminin gelişmesini önleyici temel nedenler arasında yer almıştır.

Osmanlı da bir de Saray Mektepleri vardır ENDERUN MEKTEBİ ŞEHZADEGAN MEŞKHANE

ENDERUN MEKTEBİ II. Murat (1421-1451) zamanında kurulmuştur 1908 İkinci Meşrutiyetin ilanını takip eden günlerde tamamen kapatıldı.

Enderunda eğitim beş konu üzerinde toplanmıştı Fen, matematik ve coğrafya eğitimi Beden eğitimi Uygulamalı idari işlerin eğitimi Yeteneklerine uygun bir sanat eğitimi Teorik olarak İslami bilgiler ve dil eğitimi

ŞEHZADEGAN MEKTEBİ Osmanli sehzâdelerinin okuduklari mekteptir. Tahsil derecesi, halka açık olan ve halk çocuklarının devam ettikleri "Sibyân Mektebi" seviyesindedir. Sibyan mekteplerinde oldugu gibi burada da okuma-yazma, Kur'an-i Kerim, dört islem gibi basit bilgiler verilirdi.

MEŞKHANE Burada musikî tahsili yapılırdı. Saraydaki yetenekli iç oğlanın ve kızların belirli sürelerle musiki öğrendikleri mektep (okul) idi.

EĞİTİME KATKI SUNANLAR OSMANLI DÖNEMİNDE EĞİTİME KATKI SUNANLAR

ZİYA PAŞA (1825-1880) Medrese eğitimine karşı çıkmıştır. Azınlık okullarının daha üstün bir eğitim yaptığını söylemiştir. Çocuğa ancak ölümle karşılaşıldığında değer verilmesini eleştirmiştir. Emile (J.J. Rousseau) adlı eseri çevirmiştir. Eğitime özellikle çocuğun eğitimine önem verilmemesinden şikayetçidir

NAMIK KEMAL (1840-1888) Medrese zihniyetine karşı çıkmıştır. Atatürk’ü görüşleriyle etkilemiştir. Gelişmenin anahtarı eğitimdir. “Eğitim dini zayıflatır” görüşünü eleştirir. Kötü eğitimden tutucu cahil hoca ve cahil anneleri sorumlu tutar Her felaketin sebebi eğitimsizliktir. Osmanlıcılık ülküsünü benimser.

SELİM SABİT EFENDİ(1829-1911) İlköğretimde yenileşme hareketlerinde bulunmuştur. (Usul-i Cedid) İlkokul öğretmenleri için rehber pedagoji kıtabı yazmıştır. Öğretmen adayı öğrencilerinin medrese zihniyetinden kurtarmak istemiştir. İlkokul öğretmenlerinin kadın olması gerektiğin savunuyor (J.J. Rousseau gibi)

MÜNİF PAŞA (1830-1910) Antep doğumludur. 3 kez Eğitim Bakanlığı yapmıştır. Ailelere eğitim konusunda büyük görevler düşer Kızların eğitim ve özel eğitim konusunda çalışmalar yapmıştır. Yeni öğretim yöntemlerinin ve yenilikçi öğretmenlerinin gerekliliğine inanmıştır. Dayaktan vazgeçilmelidir.

EMRULLAH EFENDİ(1858-1915) Eğitimle ilgili gazeteler yayınlamıştır. İdadileri Sultani yapmıştır Sultanilere ve ilkokulara yeni dersler (felsefe, musiki, köy iktisadı vs.) koydurmuştur. TUBA AĞACı nazariyesini ortaya atmıştır İlkokul öğretmenlerinin maaşını devletin ödemesi gerektiğini savunmuştur. Öğretmenliği meslek olarak görüp gelişmesine yönelik çalışmıştır.

SATI BEY ( 1880-1968) Resim, Beden eğitimi ve Musiki derslerine önem vermiştir. Herkesin öğretmenlik yapabileceğin görüşüne karşı çıkmıştır. Tuba Ağacı nazriyesine karşı çıkmıştır. Eğitimin mutlak milli olmayacağını savunmuştur. Arap milliyetçiliğinin hizmetine girmiştir. Okul müzeleri kurmuştur. Mezun ettiği öğretmenleri mezuniyet sonra gözetime almıştır. Hizmet içi eğitimi ilk kez ayrıntılı olarak ele almıştır.

MEHMET AKİF (1873-1936) İslam birliğini savunan biridir. Tanzimat sonra açılan okulları tüketici yetiştiriyor diye eleştirir. Toplum olma bilincinin zayıflığına işaret ediyor. Medreseleri “İbn-i Sina ve Gazali gibi adamlar yetiştirmiyor” diye eleştirir. Cahil Vaizlerden de şikayetçidir. Eğitimde batının ilmi ile Kuran’ın hükümler ve mili değerlerin sentezini savunur.

ZİYA GÖKALP (1876-1924) Öğrencilerin ve aydınların öğrendiklerinden bir sentez yapamadıklarından ve yaratıcı olamadıklarından şikayetçidir. Bu sebeple Felsefe dersinin programlara girmesinin gerekliliğini savunmuştur. Vatana en zararlı kişilier mektep ve medrese okuyanlar olarak görür.

ZİYA GÖKALP (1876-1924) Öğretmenler maaş ve mevki oalrak ne kadar yüksek olursa o ülke ililimde o kadar kıymetli olur. Türkçe ezan ve kadın hakları konusunda Atatürk’e ilham vermiştir. Beşikten itibren milli duyguların geliştirlmesini savunmuştur. Tuba Ağacı nazriyesini savunur Blimsel toplantılar yapılmasını önerir.

İSMAİL HAKKI BALTACIOĞLU (1886-1978) Üretime yönelik bir eğitim savunmuştur. Köy eğitimi üzerinde durmuştur. Güzel sanatların eğitimde önemi üzerinde durmuştur. Program değiştirmenin adam yetiştirmediğini savunur Halk eğitimine önem vermiştir. Eğitim doğumdan başlamalıdır Çocukla arkadaşlık yapaılarak düşünceleri öğrenilmelidir. Çocuklar yaparak yaşayarak öğrenir.