EĞİTİM TEKNOLOJİSİ VE İLETİŞİM Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar Katılımcılara karikatürdeki tüm ifadeler sesli olarak okunur ve “Buradaki sorun ne olabilir?” diye sorulur. 2-3 kişiden gelen yanıtlarla birlikte tüm iletişim süreçlerinin sağlıklı olmayabileceği sonucuna varılır. Bunun nedenleri konusunda kullanıcılardan gelen ve bizim eklediğimiz bazı nedenler sıralanır: kendimizi doğru ifade edememek, karşımızdakilerin seviyesine inememek veya çıkamamak, bildiklerimizi çok karmaşık şekilde aktarmak vb. (3 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİ ve İLETİŞİM Öğretim teknolojisi, öğrenmenin amaçlı ve kontrollü olduğu durumlarda öğrenmeyle ilgili sorunların analizi ve çözümünde insanları, yöntemleri, düşünceleri, araç-gereçleri ve organizasyonu içeren karmaşık ve tümleşik bir süreçtir (Ergin,1995). Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİNDE İLETİŞİM Çağdaş eğitim teknolojisi anlayışı içinde iletişim kavramının incelenmesini gündeme getiren zorunluluk; öğrenme-öğretme süreçlerinde gerçekleştirilen tüm etkinliklerin temelde birer iletişim etkinliği olmasından kaynaklanmaktadır. (Ergin, 1995) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişimin Özellikleri İletişimde ilk izlenim (başlangıç) önemlidir. Bireylerden biri hazır değilse, iletişim sağlanamaz. İletişim kişiye değil kişiyle yapılır. İletişimin temel özelliği, anlayarak kavramaktır. İletişimde sözcükler, eller, gözler, bakış, duruş gibi öğeler önemli rol oynar. İletişim sürecinin önemi ve oluşabilecek sorunlarla ilgili konuya bir giriş yaptıktan sonra, iletişimde önemli olan noktalar vurgulanır. Başlangıcın çok öenmli olduğu belirtilir. Örneğin “bu derse başlarken konu, önemi, süre ve amaçlar hakkında bilgi vermeden doğrudan konuyu anlatmaya başlasaydım veya kendimi tanıtmasaydım neler hissederdiniz?” sorusu yöneltilerek katılımcıların görüşleri alınır. Eğitici kadar katılımcıların da bu sürecin etkili olmasındaki öneminden bahsedilir. “Aramızda, bedensel olarak burada olmalaarına rağmen, farklı bir konu hakkında düşünen veya ortamdaki farklı bir ayrıntıya dalmış olan olabilir. O zaman eğiticiyi dinlemeyen bu arkadaşımızın iletişim sürecine katıldığını ve dinleyip-anlayarak yeni bilgiler öğrendiğini düşünemeyiz” şeklindeki örneklerle özellikle öğretim ortamındaki iletişim sürecine tüm bireylerin katılımının ne kadar önemli olduğunu açıklarız. İletişimin çift yönlü olmasının önemini vurgularız. İletişimin anlama ile başladığını ve anlamanın önemini açıklarız. Son olarak katılımcılara, birbirleriyle iletişim kurarken ne tür davranışlarda bulunduklarını sorarız. Yanıtlar doğrultusunda toparlama yaparız. (4 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişimin Bileşenleri İletişim sürecini şekillendiren 3 öğeden ve önem düzeylerinden bahsederiz. Hangi öğenin süreci daha fazla etkilediğini yüzde değerlerine bakarak tartışırız. “Beden dilinin bu kadar fazla etkisi olması sizi şaşırttı mı?” Sorusunu yönelterek katılımcıların görüşlerini alırız. (2 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişim Nedir? “Birey veya bireylerin karşılıklı bilgi, duygu ve düşüncelerini paylaşma süreci”  “İki birim arasındaki mesaj alış-verişi” Katılımcılardan “iletişim” kavramının tanımın yapmalarını isteriz. İsteyen 4-5 katılımcının tanımlarını dinleyip onayladıktan sonra, kendi tanımlarımızı veririz. (2 dk.) “İletişim, duygu, düşünce veya bilgilerin farklı yollarla başkalarına aktarılmasıdır. İletişim çift yönlü olmalıdır. Dinleme ve anlama iletişim dayandığı temel kavramları oluşturur”. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişim Nedir? Ne söyleyeceğimizi bilmek, Bunu ne zaman söylemenin daha uygun olacağına, Nerede söylemenin doğru olduğuna karar vermek, En iyi nasıl söyleneceğini düşünmek, Olayları basitçe anlatabilmek, Akıcı bir dille ve karşımızdaki kişiyle göz kontağı kurarak konuşabilmek, Dikkati yoğunlaştırmak ve verdiğimiz mesajların alınıp alınmadığını fark edebilmektir. İletişimi biraz daha detaylı tanımlamamız gerekirse diyerek slayttaki tanımı, her bir cümleyi okuduktan sonra kendi ifadelerimizle açıklayarak veririz (2 dk.) “Karşımızdakilere bilgi aktarmadan önce cümleleri kafamızda oluşturmalı, gözden geçirmeli ve daha sonra sesli olarak ifade etmeliyiz. Kuracağımız cümlelerin karşı tarafta yaratacağı etkiyi öngörerek konuşmamız gerekir. Hangi bilgiyi ne sırada vermemiz gerektiğine karar vermek çok önemlidir. En sonda söylemeniz gerekeni başta söylerseniz veya sonuca ulaşmakta geç kalırsanız bütün ilgiyi kaybedebilirsiniz. Zamanlama çok önemlidir. İfade tarzı çok önemlidir. Bir bilgiyi veya duyguyu aktarmanın onlarca şekilde ifadesi olabilir. Ama en etkilisi, en doğru ifade edileni, yanlış anlamalara yol açmadan nasıl olmalıdır? Bir cümle en güzel nasıl kurulur? Soruları üzerinde yeterince çalışmak gerekir. Cümleler ne kadar uzun ve karmaşık olursa karşı tarafın bizi anlaması da o derece güç olacaktır. Olabildiğince açık ve net ifadeler kullanarak iletişim kurmak en doğru sonuçları verecektir. Olabildiğince duraklamalar yapmadan akıcı bir şekilde konuşmak , ses tonumuzu değiştirerek kullanmak dinleyenlerin ilgisini çekmek adına doğru bir yaklaşımdır. Son olarak, sadece aktarmak değil, aktarılanların dinleyiciler tarafından ne kadar alındığını da sürekli gözlemek iletişimin sağlıklı olması adına çok önemlidir.” Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişim Türleri Sözlü İletişim Sözsüz İletişim Yazılı İletişim İletişimin temel olarak üçe ayrıldığını ve her bir iletişim türünü söyleriz (1 dk.) Yazılı İletişim Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Sözsüz (Beden Dilinde) İletişim Kavramı Sosyal psikologların uzun yıllar sürdürdükleri çok sayıda araştırmanın sonucuna göre insanların birbirleriyle yüz yüze kurdukları ilişkilerde sözsüz mesajların etkisi %90 oranındadır. Sözsüz mesajlar, jestler, göz ve baş hareketleri, beden duruşu, yüz ifadeleri, mesafe, temas gibi beden dili öğeleriyle ifade edilir. Öncelikle slayttaki maddeleri okuruz. Sözsüz mesajların önemini vurgularız (iletişimin bileşenleri slaytındaki yüzde değeri sorarak) ve sözsüz iletişimin anlamını açıklarız (1 dk.) “İnsanlar konuşarak anlaşmayı başarmadan önce, beden dilleriyle anlaşırlardı. Beden dili insanların ilk anlaşma aracı ve ilk dili olmuştur. Beden dili aracılığıyla insanlar duygularını, düşüncelerini, isteklerini, ihtiyaçlarını ve ruhsal zenginliklerini başka insanlarla paylaşmışlardır. Özellikle, duyguların ve düşüncelerin kelimelere dökülmediği durumlarda beden dilimiz hemen devreye girer. Bir bakış, bir mimik, bir göz veya el hareketi binlerce kelimeye bedel olabilir. Ayrıca beden dili, bireyin kendini dış dünyaya karşı ortaya koyuş biçimidir. Pek çok kişinin nasıl bir psikoloji içinde olduğunu bazen görünümüne bakarak anlayabiliriz”. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Sözsüz İletişimin Özellikleri Sözsüz iletişim etkilidir. Sözsüz iletişim duyguları belirtir. Sözsüz iletişim çift anlamlıdır. Sözsüz iletişim belirsizdir. Özetlemek için, sözsüz iletişimin özellikleri üzerinden her bir maddeyi katılımcılardan birine açıklatarak geçeriz. (2 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Çevrede Olumlu İzlenim Yaratacak Beden Dili Özellikleri Göz İlişkisi Yüz İfadesi Baş Hareketleri Jestler Beden Duruşu Yakınlık Yöneliş Bedensel Temas Dış Görünüş Katılımcılara resimdeki arkadaş hakkındaki ilk izlenimlerini ve bu izlenime neden olan unsurları sorarak başlarız. Daha sonra, beden dilimizi nasıl kullanmamız gerektiğini anlamaya çalışırız (burada katılımcıların her bir madde ile ilgili örnek vermelerini isteriz). (3 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Sözlü İletişim Sözlü iletişim, karşılıklı olarak konuşma ve dinleme etkinliklerini kapsar. Sözlü iletişimin başarısı, konuşan ve dinleyen arasında ortaklaşa bir temele dayanır. İletişim türlerinden ikincisi sözlü iletişimdi diyerek katılımcılara “Sözlü iletişimin süreci etkileme yüzdesi ne kadardı?” sorusu yöneltilir. Slayttan tanımı okunur. Burada konuşma ve dinlemenin önemine dikkat çekilir. (1 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Sözlü İletişim Sözlü iletişim, her zaman konuşan ve dinleyen arasında bilgi, beceri, tutum ve davranış açısından etkileşim olmasını gerektirir. Neyi? Hayır! Nerede? Evet! “Bize her söylenen cümleyi dikkate alır mıyız? Kimler söylerse, ne şekilde söylerse, nerede söylerse dikkate alırız?” gibi sorularla bireyler arası etkileşimin ve ortak amaçların önemi vurgulanır. Sokakta, otobüste tanımadığımız bir insanla kurulan diyalogun nasıl geliştiğine ilişkin veya “ilk tanışma ve arkadaş olma” sürecine örnek vermek isteyen katılımcılardan kısa anlatımlar dinlenebilir. (3 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar “Sözsüz iletişimde karşımızdakinin bizi yanlış anlama olasılığı ne kadardır? Peki ya sözlü iletişimde?” sorusu üzerinde tartışılır. Karikatürden yola çıkarak burada yine ortak bilgi, tutum ve değer yargılarının önemi vurgulanır. (1 dk.) “Karikatürdeki karakterlerin balık kavramına karşı duygularının ne kadar farklı olduğunu görüyoruz. Bu farklılık belki de erkek arkadaşın şu anda karnının aç olmasından, kız arkadaşın evinde bir akvaryumu olmasından kaynaklanıyor olabilir. Bu farklılıklar her zaman geçmiş yaşantılara bağlı olarak ortaya çıkar. Herkes kendi yaşadıkları doğrultusunda kendi anlamını oluşturur”. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Gönderilen Mesaj ve Alıcı İlişkisi Dinlemez Dinler Yanlış Anlar Doğru Anlar Mesaja karşıdır Mesaja katılır Dönüt uygun Dönütü değildir uygundur İki birey arasında yaşanan iletişim sürecinde yaşanabilecek olaylardan bazıları örnek olarak verilir. Hangi durumda iletişimin amacına ulaştığı katılımcılara sorulur. Gelen yanıtlar doğrultusunda iletişim kurarken nelere dikkat etmeleri gerektiği sorulur? Çıkan maddeler tahtaya not edilir. (3 dk.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Söylediklerimi hiç anlamıyorlar. Anlamak istemiyorlar. Bu katılımcılar dinlemesini bilmiyor. O kadar anlattım yine de… Öğretmenler arasındaki diyalog, farklı ses tonları verilerek seslendirilir. (15 sn.) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Böyle de ruhsuz ders anlatılmaz ki! Kullandığı sözcükleri bile anlamıyorum. Anlatmasını bilmiyorlar. Şimdi de, öğrenciler arasındaki diyalog, farklı ses tonları verilerek seslendirilir. Katılımcılara burada öğretmenler ve öğrenciler arasındaki sorunun ne olduğu sorulur? Yanıtlar (4-5 kişi) dinlendikten sonra konu “sözlü iletişim” konusunun önemli noktaları vurgulanarak özet yapılır. (2 dk.) “İncelediğimiz örnekte öğretmenler ve öğrenciler arasında bir iletişim kopukluğu olduğunu görüyoruz. Herkes olayı kendi bakış açısına göre değerlendiriyor, kimse karşı tarafın yerine kendini koyarak olası sorunları ortaya çıkarmaya çalışmıyor. Bir araya gelip yüz yüze konuşabilselerdi, sorunu ortaya çıkararak çözme şansı bulurlardı”. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Yazılı İletişim Mesajı, katılımcıların anlayabileceği ortak simgeler aracılığı ile (tahta, slayt vb.) iletmemizdir. Burada iletişim aracı yazıdır. İçerik, destek materyaller ve ortamlarla sunulur. İletişimin üçüncü türü olan yazılı iletişim kavramı açıklanır. Değişik örnekler verilerek pekiştirilir (hem eğitici hem katılımcılar örnek verebilir). (2 dk.) “Örneğin ben şu anda içeriği size aktarırken hem sözlü iletişimi kullanıyorum, hem de tahta ve slaytlar aracılığı ile mesajı size yazılı olarak da iletiyorum. Bunun bir diğer yararı ise hem göze hem de kulağa hitap ediyor olmam. Böylece daha kalıcı öğrenmenizi sağlamaya çalışıyorum”. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İLETİŞİM SÜRECİ İletişimde etkili olan beş değişkenden söz edebiliriz: Kaynak Dönüt Mesaj Alıcı Kanal Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İLETİŞİM SÜRECİ Kanal Mesaj Yöntem Öğretmen Öğrenci KAYNAK mesajın ileti birimi MESAJ İletişimin içeriği ALICI mesajın gönderildiği birim Kanal Mesaj Yöntem Öğretmen Öğrenci DÖNÜT Alıcının mesaja verdiği tepki KANAL mesajın sunuluş biçimi Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İLETİŞİM SÜRECİNİN TEMEL ÖĞELERİ KAYNAK Davranışlar Fikir Bilgi Duygu Tutum Beceri MESAJ Semboller Gerçek obje Modeller Resim Hareket Ses KANAL İletici Araç & Yöntemler Sözsüz iletişim Sözlü İletişim Basılı/yazılı araçlar Yöntemler ALICI Davranışlar Fikir Bilgi Duygu Tutum Beceri Dönüt (Geri Bildirim) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Öğretme-Öğrenme Süreci ile İletişim Süreci Arasındaki Benzerlik Öğretmen Öğretim İçeriği Öğretim araç ve yöntemleri Öğrenci (Kaynak) (Mesaj) (Kanal) (Alıcı) Öğrenme Tepkileri (Dönüt) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Daha iyi bir Öğretme-öğrenme Ortamı için ... İleteceğim mesaj sonrasında ne olmasını bekliyorum? Ortamı etkileme anlamında neyi başarmak istiyorum? Gerçekleştireceğim iletişim sonucunda öğrencilerimin neye inanmalarını, ne söylemelerini ve ne yapmalarını istiyorum? Psikolojik anlamda, öğrencilerimde hangi etkileri oluşturmak ve onlardan hangi tepkileri almak istiyorum? Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı Kaynak Mesaj Kodlama Kod Çözme Alıcı Ortak Yaşantı Alanı Dönüt Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı Öğretmenin yaşantısı Öğrencinin Yaşantısı Ö Ğ R E N M Ortak Yaşantı Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişimi Engelleyen Faktörler Ortak yaşantının olmaması Dile ait engeller Anlamların karıştırılması Sembol ile anlatılan konu arasındaki uyuşmazlık Algının sınırlı oluşu Sözcüklere boğulma Psikolojik engeller Çevresel/Fiziksel faktörler Statü Uyutma İletişimi engelleyen faktörler her biri açıklanarak ve örneklenerek anlatılır. (5 dk.) Eğitici ve katılımcılar arasında kültürel ve bilgi düzeyi gibi açılardan farklar varsa, geçmiş yaşantıları ortak özellikler göstermiyorsa, her iki tarafın birbirini anlaması güçleşebilir. Örneğin, savaş anılarını torununa anlatan bir dede. Torun olayı canlandırmakta güçlük çekebilir. Konuşmaya ilişkin sorunu olan kişiler çekingenlik gösterebilir. Örneğin; ses tonu tiz olan, şiveli konuşan kişiler vb. Bazı kelimeler farklı anlamlara geliyor olabilir. Örneğin; tahta, abla. Konuyu anlatmak için kullanılan görsel, eğitici ve katılımcılar için farklı anlamlar ifade ediyorsa çelişki yaratabilir. Kelime dağarcığı veya yaşam tecrübesi nedeniyle anlama sınırlanabilir. Örneğin, kendi yaşadığı çevre dışında hiçbir yeri gezmemiş, hiç uçağa binmemiş vb. Çok fazla değişik terim kullanılması da anlamayı güçleştirir. Örneğin; aynı anlama gelen çok fazla kelime kullanmak, her biri farklı olsun diye kullanılıyor hissi uyandırabilir. Çekingenlik, güvensizlik gibi psikolojik durumlar iletişim kurmaya engel olabilir. Bulunulan çevre veya ısı, ışık, gürültü gibi faktörler rahatsızlık yaratarak sorun olabilir. Eğitici veya katılımcıların statü farklılıkları. Örneğin, elemanları ile birlikte eğitim alan bir müdür kendini ortamda rahat hissetmeyebilir. Sürekli aynı ses tonu ile çok uzun süre konuşmak, katılımcılara hiç aktif olma şansı tanımamak uyutmaya neden olabilir. BU KONUDAN SONRA ARA VERILEBILIR! Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

İletişim Sürecinin Etkinliği için ... Simgelerin benzer biçimde tanımlanması Dilin anlaşılır bir şekilde kullanılması Çoklu kanal kullanılması Dönüt sisteminin sağlanması Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Sınıf içi iletişimi geliştirmek için ... Öğretmen konuşma yeteneğini geliştirmeli Ders iyi bir şekilde planlanmalı Öğrenci ihtiyaçları, yetenek ve ilgileri değerlendirilmeli Öğrencinin ilgisini dağıtan durumlar ortadan kaldırılmalı Öğrencilerin dikkatle dinlemesi için birden fazla duyu organına hitap eden araç-gereçler kullanılmalı Zor ve çok teknik olan öğretim araçları kullanılmamalı Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Araçların Sınıflandırılması & Öğrenme ile Bağlantısı Günümüzde teknolojik gelişmelere paralel biçimde eğitim alanına giren araç, gereç ve materyaller hızla değişerek sayıca artmakta veya kalite olarak güncelleşmektedir. Bu ürünlerin seçilmesi ve kullanılmasında eğitim yaşantılarını seçme ve eğitim durumlarını düzenlemeye yardımcı bir model kullanılabilir. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Yaşantı Konisi (Dale) Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Öğrendiklerimizin ... ÖĞRENME 1% TATMA 2% DOKUNMA 4% KOKLAMA 10% DUYMA 83% GÖRME Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Akılda kalan öğrenmelerin ... 10% 20% 30% 50% 70% 90% OKUMA DUYMA GÖRME DUYMA & GÖRME SÖYLEME YAPMA Akılda Tutma Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Yaşantı Konisinin dayandığı bilimsel ilkeler... Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımızın sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğrenir ve geç unuturuz. En iyi öğrendiğimiz şeyler kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir. Öğrendiğimiz şeylerin çoğunu gözlerimizin yardımı ile öğrenebiliriz. En iyi öğretim, somuttan soyuta ve basitten karmaşığa doğru giden öğretimdir. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

Düşünelim – Tartışalım … Öğrencilerimizle etkili bir iletişim kurmak istiyorsak neler yapmalıyız? Daha etkili öğretim için iletişim sürecinde nelere dikkat etmeliyiz? Son hatırlatmalar yapılır. Kavramların oturması için kullanıcılara bulmaca dağıtılır. 5 dakika çözme süresi tanınır ve sonra yanıtlar hep birlikte tamamlanır. Sorusu olan var mı diye sorularak gelen sorular yanıtlanır ve bu konuyu bir şiirle noktalamak istiyorum denilerek sonraki slayta geçilir. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar

REFERANSLAR Demirel, Ö., Seferoğlu, S. S. & Yağcı, E. (2001). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Pegem Yayıncılık, Ankara. Ergin, A. (2002). Öğretim Teknolojileri ve İletişim. Anı Yayıncılık, Ankara. Şahin, T. Y. & Yıldırım, S. (1999). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Anı Yayıncılık, Ankara. Yrd. Doç. Dr. Yasemin Gülbahar