BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Araştırma Düzeni Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

Tıp Araştırmaları Laboratuar araştırmaları (in vitro deney ve gözlemler) Hayvan deneyleri Epidemiyolojik araştırmalar

Epidemiyolojik Araştırmalar Toplumdaki hastalık, kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklıklarını ve bunları etkileyen belirteçleri inceleyen bir tıp bilimi dalıdır.

Epidemiyolojik Araştırmalar Tanımlayıcı Olgu sunumu Olgu serisi Analitik Kesitsel Olgu kontrol Kohort Deneysel – Girişimsel Klinik deneyler Alan deneyleri

Tanımlayıcı Araştırmalar Olgu sunumu ve olgu serileri Olgu sunumları, ender karşılaşılan bir hastalık tablosunun ya da bilinen bir hastalığın farklı bir klinik biçiminin tüm ayrıntılarıyla (klinik, laboratuvar) tanımlandığı bir çalışma türüdür. Olgu serisi ise aynı hastalık tanısı alan olguların bir klinikteki tedavi sonuçları, uygulanan tedavi türleri vb sonuçların tanımlandığı çalışmalardır.

Tanımlayıcı Çalışmalar Kontrol grubu yoktur Neden sonuç ilişkisi irdelenmez. Bir tedavini üstün olup olmadığı tartışılmaz. Analitik çalışmalar için zemin hazırlar. Hipotezler ortaya konmasına yardımcı olur.

Kesitsel Çalışmalar Bir hastalığın ya da bir sağlık sorununun prevalansını belirlemek. Değişkenler arasındaki bazı ilişkileri ortaya çıkarmak. Tanımlayıcı+analitik (Anket) Örneğin yetişkinlerde astım sıklığını belirlemek için yapılan çalışmada, astımla ilişkisi bulunan yaşanan ortam, aile öyküsü, evde hayvan bulunması gibi değişkenler. Neden-sonuç aynı anda incelenir. İstatistiksel ilişki çıkarılabilir ama nedensellik zayıftır.

Olgu Kontrol Araştırmaları Sonuçtan-nedene doğru (analitik) Akciğer kanseri-sigara ilişkisi Akciğer kanserli olgular Benzer ama sağlıklı grup Yaş, cinsiyet, sosyoekonomik durum Her iki grubun sigara öyküleri Olguların sigara içme durumu kontrol grubundan fazla ise ilişki vardır Seçime ve hafızaya bağlı olarak yanlılık

Kohort Araştırmalar Kohort: ortak özellik taşıyan ve bir süre izlenen bir grup insan Aynı etkenle karşılaşmış olmak (çernobil) Aynı coğrafi bölgede yaşamak Asbestoza maruz kalanların akciğer durumu ve akciğer kanseri ile ilişkisi Neden-sonuç ilişkisi ortaya çıkar. İzleme süresi uzundur.

Klinik ve Alan Deneyleri Bir tedavi yönteminin ya da bir koruyucu yöntemin diğer bir yönteme üstünlüğünü gösterebilmek için yapılan çalışmalar En üstün olanı randomize kontrollü, çift kör araştırmalardır. Kör çalışma taraf tutmanın oluşmaması için kullanılan Tek kör çalışma sadece hastaların uygulanan yöntemden haberdar olmaması, Çift kör, hem hastaların hem de araştırmacıların hangi gruba hangi ilacın verildiğini bilmediği duruma verilen Randomizasyon bu çalışmaların tarafsızlığı sağlar.

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Araştırma Düzeni Açısından Değişkenler Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

Araştırmanın Düzeni Araştırmanın amacı: Olgular arasındaki neden - sonuç ilişkilerinin yapısı Problem: Aşırılı kilolu olma Sosyolog: yalnız ve grup halinde yemenin yeme miktarına etkisi İletişimci: TV reklamlarının atıştırma eğilimi üzerindeki etkisi Doktor: Sık veya seyrek yemenin kan şekeri ve insülin direnci üzerindeki etkisi

Bağımlı-Bağımsız-Aracı Değişkenler Değişken: neden sonuç ilişkisi kurulan ve karşılıklı etkileşim durum ve düzeyleri incelenen olgular Bağımsız Değişken: Belirli bir sonucun “nedeni” olan, sonucun durumu üzerinde değişime neden olan değişken Bağımlı Değişken: Bir nedene bağlı olarak durumu değişen değişken BAĞIMSIZ DEĞİŞKEN BAĞIMLI DEĞİŞKEN

Bağımlı-Bağımsız-Aracı Değişkenler Moderatör Değişken: Bağımlı ve bağımsız değişken arasında öngörülen ilişkinin yapısında değişikliğe neden olma potansiyeline sahip “farklı gözlem kategorileri” Bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki ilişkinin yönüne veya gücüne etki eder. Ailenin geliri Çocugun toplam eğitim süresi Cocugun engelli olup olmaması

Bağımlı-Bağımsız-Aracı Değişkenler Mediatör değişken: Bağımlı ve bağımsız değişken arasında gözlenen ilişkinin şiddetini, bu değişkenlerle olan farklı ilişkisi nedeniyle, azaltan veya ortadan kaldıran değişken Fiyat ve eğilim arasındaki ilişki negatif Kalite algısı eklendiğinde, yüksek fiyat yüksek kalite algısı ve tercihi test edilebilir Fiyat (Bagımsız) Satın alma eğilimi (Bagımlı) Kalite (Mediatör)

Moderatör/Mediatör Değişkenler Bağımlı ve bağımsız değişken ile doğrudan ilişkili değildir. Bağımlı ve bağımsız değişkenler ile anlamlı ilişkilidir.

Tartışalım????? Bağımsız değişken olan yeme miktarıyla, bağımlı değişken olan kilo miktarı arasındaki ilişkinin yapısında değişime neden olan mediatör ve moderatör değişkenler neler olabilir? Anne baskısı ve hormon düzensizliği iki aracı değişken olarak dikkate alınırsa, hangisi mediatör, hangisi moderatör olabilir?

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Bilimsel Araştırmalarda Veri Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

Bu Bölümde… İkincil verilerin tespiti ve kullanımı Birincil verilerin gereği Anket, mülakat ve gözlem formlarıyla veri edinme ihtiyacı Veri toplama yöntemlerinin uygun kullanım alanları Veri toplama yöntemlerinin üstün ve zayıf tarafları

Bilimsel Araştırmalarda Veri Değişkenlere ait bilgi edinmenin iki yolu vardır İkincil veriler Birincil veriler

İkincil Veriler Önceden kurum ve kuruluşlarca derlenmiş veriler Ham veriler (toplantı tutanakları) Sınıflandırılmış veriler (bilançolar) Hem nicel hem de nitel araştırmalarda kullanılabilirler Özellikle uluslar arası araştırmalarda sık kullanılır: UN, OECD, IMF, WTO, EU… MB, DPT, DİE, İMKB, Dünya Gazetesi kaynakları… İkincil veri varsa, birincil veri toplamaya çalışmak zaman ve kaynak israfıdır.

İkincil Veri Türleri Dökümantasyonel Çok kaynaklı Anket Yazılı malzemeler (Rapor, e-posta, kitap, dergi) Yazılı olmayan malzemeler (Radyo, TV, Ses/Görüntü Kayıtları) Çok kaynaklı Alan araştırmaları (Ülke-Sektör raporları…) Zaman serisi çalışmaları (DİE-MB Verileri…) Anket Sayımlar (Nüfus sayımları, demografik veriler) Anketler (Oda, Sendika ve Basın Anketleri…)

İkincil Veri: Üstünlük ve Zayıflıklar Üstünlükler Daha az kaynak kullanımı Periyodik çalışmalara imkan tanıması, Karşılaştırma ve sağlama yapma imkanı sunması Zayıflıklar Araştırmacının ihtiyacını karşılayamamaları Ticari verilere ulaşmanın maliyeti Araştırmanın ikincil verilere bağlı olarak yön değiştirmesi

Birincil Veri Toplama Yöntemleri Birincil Veriler Araştırmacının ihtiyaç duyduğu verileri doğrudan kendisinin toplaması Birincil Veri Toplama Yöntemleri Anket Gözlem Mülakat

ANKET Cevaplandırıcının önceden belirli bir düzen ve yapıda oluşturulan sorulara karşılık vermesiyle veri elde etme yöntemi Bilgisayar destekli programlar ile analizin daha kolay olma avantajı Yüksek sayıda kişiye ulaşmakta ideal AYNI DENEĞE TEKRAR ULAŞMAK ÇOK ZOR

Anket Uygulama Süreci Problemin ifade edilmesi Popülasyonun tanımlanması Örnekleme metodunun belirlenmesi Deneklerin seçilmesi Soru formunun düzenlenmesi Soru formunun güvenilirlik ve geçerliliği Anket uygulama Anket izleme

Anket Türleri Geleneksel Modern Cevaplayıcının yönettiği Postayla Faksla Elden bırakıp alma Araştırmacının yönettiği Yüz yüze (anketörlü olanlar da dahil) Telefonla Biçimsel mülakatla Modern E-Posta anketi İnternet anketi

E-Posta ve İnternet Anketleri Avantajları İnternete bağlıyken her an yapılabilir Gözden kaçırma olasılığı düşük Sanal ortam ve nesnellik ilişkisi Anketin ulaştığı toplam denek sayısı belli Dezavantajları Sadece e-postası olan deneklere uygulanabilmesi E-posta sahibi olup bilgisayar bilgisinin yetersiz olması Anketin görmezden gelinmesi

Anket Yöntemini Etkileyen Etkenler Cevaplayıcının özellikleri Anket formunu belirli bir kişiye doldurtma gereği Analiz için gerek duyulan denek sayısı Veri edinebilmek için sorulan soruların biçimi Soru sayısı

Anket İçeriği Gerektiği kadar soru! Cevap alınması zor, pahalı ve zaman alıcı bir veri edinme aracı! Eleştirel kaynak incelemesi => anketteki belirleyici sorular Araştırma soruları ve hipotezler => anket formu

Anket Formu: Soru Türleri Açık uçlu sorular Liste sorular (Birden fazla seçim yapabilme) Kategori soruları (Sadece tek seçenek) Sıralama (deneğin verdiği önem derecesine göre) Nicelik soruları

Anket Formu: Kelime Seçimi Sorulardaki farklı yorumlar en aza indirilmeli! Belirsizlikler Okulu ne zaman terk ettiniz? Hafıza 20 yıllık çalışana “X departmanında hangi yıllar arası bulundunuz?” sorusu Bilgi Sokaktaki kişiye “küreselleşme hakkında ne düşünüyorsunuz?” sorusu ve cevap:”iyi bir şey!” Çifte amaçlı soru “Sizce bu ürünün pazarı ve satış şansı var mı?” Yönlendirici soru “Siz savaşa karşısınız değil mi?” Varsayımsal soru “Çocuklarınız hangi okula gidiyor?” =>Çocuğu var sayılmış. Hassas ve rahatsız edici sorular Yaş, gelir, medeni hal vb. sorular

Anket Formu Anket yapısı ve görünüşü Anket amacının açıklanması Birbiriyle uyumlu soruların bir arada bulunduğu bölümler İlk sorular açık ve deneğin hoşlanabileceği türden olmalı Görsel olarak da anketin kısa ve kolay olduğu izlenimi verilmelidir Anket amacının açıklanması Neden ilgili kişi ve kurumun seçildiği Anketin nasıl doldurulacağı Anketin amaç dışı kullanılmayacağı Varsa referanslar Peşinen teşekkür Gönderilmesi istenen en geç zaman ve adres Pilot uygulama Araştırma tasarım hatası eliminasyonu İfade hatası eliminasyonu En az 10 kişilik profesyonel ve/veya akademisyen kadro üzerinde

Mülakat İki veya daha fazla sayıda insan arasında belli bir amaç etrafında yapılan tartışmalar Özellikle niçin sorusuna yönelik ideal veri toplama yöntemi Araştırma sorularını oluşturmak için de mülakat yapılabilir Denek yöneticiler mülakata daha yatkındırlar Daha samimi ve güvenilir veri!

Mülakat Türleri Biçimsel mülakat Yarı-biçimsel mülakat Önceden belirlenmiş standart soru setine sahip mülakatlardır Kolay tasnif ve analiz İlk defa yapacaklar için uygun Yarı-biçimsel mülakat Kaba bir yol haritası ve çerçeve Gidişata göre yönlendirme En etkili mülakat türü Biçimsel olmayan mülakat Genel bir alanda var olan bilgiyi açığa çıkarır Önceden belirlenmiş soru seti kullanılmaz Yetenekli ve konuya hakim mülakatçı

Mülakat: Avantaj ve Dezavantajları Anketlerde edinilemeyecek derinlikte bilgi Yanlış anlamadan kaynaklanan hatalar en aza indirilir İlave sorularla eksik kalan konular tamamlanır Anket=İskelet, Mülakat=Organlar Dezavantajları Zaman alıcı Herkesle mülakat yapılamayabilir Sübjektiflik ve ön yargı Mülakatçı-denek uyuşmazlığı Ankete göre daha zor analizler

Mülakat Süreci Konunun tanımlanması Kaynak incelemesi Hipotez geliştirilmesi ve Araştırma sorularının oluşturulması Örnekleme aşamasında farklılık Örnek kütle daha küçük Mülakat rehberi (checklist) Uygulayıcı deneyimli olmalıdır Zaman iyi kullanılmalı İlk temas ve izlenim önemli İletişim ve mülakat esnasındaki deneğin tepkileri önemli

Deneği ve dolayısıyla mülakatın başarısını etkileyen etmenler Mülakat: Etkenler Deneği ve dolayısıyla mülakatın başarısını etkileyen etmenler Tutum ve davranışlar Görünüş Bilgi düzeyi Mülakata hazırlanma dereceleri İletişim yeteneği Tek mülakatçı/Mülakatçı grubu Tek mülakatçı durumunda tutarlı önyargı

Mülakat: Önyargı Cevaplayanın mülakatçıyı memnun etme merakı Cevaplayan ile mülakatçı arasında oluşabilecek örtülü bir çekişme, düşmanlık Mektepli-alaylı çatışması Görünüş-sembolizm=>ideoloji ilişkisi Mülakatçının aklındaki doğrulara uygun cevap bulma gayreti Televizyonlardaki “sokaktaki adamın düşünceleri” senaryosu

Mülakat: Zaman ve Yer Mülakat yerini genellikle cevaplayıcı seçer Mülakatta kesintisizlik önemlidir Ziyaretçisiz ve telefonsuz bir ortam Mülakatın süresi önceden belirtilmeli ve bu süreye uyulmalıdır Vaat edilen süreden sonra alınan cevaplar güvenilir olmayabilir Mülakatı bitirmek mülakatçının sorumluluğudur Kovulmayı beklememek gerekir Mülakatçı müfettiş değil araştırmacıdır

Mülakat: Kayıt ve Tasnif Mülakatın türüne göre farklı kayıt ve tasnif yöntemi Biçimsel formun işlemler ankete benzer Yarı biçimsel veya biçimsel olmayan form Cevaplayanın onayı ile kayıt cihazı veya video kamera kullanılabilir Cevaplayıcı rahatsız olabilir=>Güvenilirlik azalır Çözümlemeler zor ve zaman alıcıdır Elle not almak mülakatı yavaşlatır Mülakattan hemen sonra notlar almak=>İyi bir hafıza gerektirir

Gözlem Araştırma konusu insanların ne yaptıkları ve nasıl davrandıkları ise uygun araştırma yöntemi gözlemdir. Araştırmacı insan davranışlarını sistematik bir şekilde Gözlemler Kayıt eder Yorumlar Mülakatlar gerçeği değil algılananı açıklar, gözlem ise gerçeğe daha yakındır

Gözlem Türleri Katılımsız gözlem Katılımlı gözlem Gözlemci, gözlenen olay veya grubun içinde yer almaz Katılımlı gözlem Gözlemci, gözlenen olay veya grubun içinde bulunur

Gözlem Türleri: Katılımsız Gözlem Doğal Gözlem Olayla ilgili hiçbir durum, değişken kontrol ve manipüle edilmez (işyerinde çalışanların tutum ve davranışlarını gözlemlemek gibi) Simülasyon (Canlandırma) Gözlem Araştırmacı gözlemlenecek durumu oluşturur ve deneklere yapmaları gerekeni söyler, denekler izlenerek kaydedilir Kişisel Rol ve Senaryo Gözlemci tek bir kişinin rol ve davranışlarıyla ilgilidir Deneğe bir rol, bir durum ve çözmesi gereken bir problem verilir Gözlemci de deneğin problem çözme yolunu ve yöntemini gözlemler Grup Rol ve Senaryo Küçük bir gruba bir durum veya problem verilir, çözümler değerlendirilir ve kaydedilir Oyun Oynamak Bir kişiden veya gruptan oluşan deneklere yap-boz vb. oyuncaklar verilir oynamaları istenir. Bu esnada oyuncuların problem çözme, liderlik, iletişim vs. yetenekleri gözlemlenir.

Gözlem Türleri: Katılımlı Gözlem Araştırmacı, gözlemlenen durumun içerisinde katılımcı olarak yer alır. Amaç, dışarıdan bakıldığında farklı içeriden bakıldığında farklı görünebilecek olaylarda özgün veriye ulaşmaktır. Örneğin, araştırmacı bir sendika toplantısına, başkandan izin alarak, işyeri temsilcileri ve üyeler arasındaki iletişimi ölçmek için katılabilir.

Gözlem: Değişkenler I Her durumu kaydetmek mümkün değildir! Araştırma soruları ve hipotezler=>Odaklanılacak davranışlar Olay(Garsonların kaba müşterilere verdikleri tepki)=Durum(Kabalık) Durum (Kabalık)=Değişken(Ses tonu, ifade biçimi, mimikler, …) Olay-Durum-Değişken zinciri gözlemden önce iyi tanımlanmalı ve ortaya çıkma sayı ve/veya halleri gözlemlenmelidir.

Gözlem: Değişkenler II Olay(bir süpermarkette kasiyerin kaç müşterisine gülümsediği) => Durum (Gülümseme)=>Değişken(Mimik,…) KISA SÜRELİ GÖZLEM Olay(Bir lokantada garsonların hijyenik olmayan davranışları) => Durum(Hijyen)=> Değişken(Burun Karıştırma, Saça Dokunma, Göz Ovuşturma,…) UZUN SÜRELİ GÖZLEM Değişkenler rasgele zaman dilimlerinde birkaç defa gözlemlenmelidir

Gözlemlerin Kaydı Bir anda sadece bir olay/durum/değişken gözlenip kaydedilmelidir Kayıtlar değişken görüldüğü anda tutulmalıdır Kayıt süreci basit ve izlenebilir olmalı Kontrol listesi (checklist), gözlem formu İşletmelerin İK departmanında kullanılan iş değerleme formları gözlem metodu ile doldurulur

Örnek Kontrol Listesi Gözleme Konu Olan Özellikler Grup Üyeleri Üye1 İnisiyatif (Metot, hedef ve izlenim önerme) Bilgi Arama (Fikir, veri, kişisel deneyim ve raporla istemek) Bilgi Verme (Fikir, veri, kişisel deneyim ve raporla sağlamak) Görüş Alma (İnanç, duygu, değer veya duyguların ifade edilmesi konusunda görüş istemek) Görüş Belirtme (Kendi ,inanç, değer ve duygularını ifade etmek) Netleştirme (Konuları yorumlamak, başkalarınca ortaya atılan fikirleri geliştirmek) Koordinasyon(Fikirler arası ilişkileri ortaya koymak, özetlemek) Gayretlendirme (Grubu daha fazla faaliyet için dürtülemek) İşlem Yürütme (Oturma düzeni, teknik aletleri hazırlamak…)

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Örnekleme Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

Bu bölümde… Araştırma evreninin tanımlanması Örneklemenin gerekliliği Örnek boyutu ve örnek boyutunu etkileyen faktörler Örnekleme Çeşitleri

Giriş Sayım: Gruptaki elemanların tek tek araştırılması Araştırma evreni sayılıyorsa evrendeki tüm elemanlarla görüşmek gerekir Büyük gruplarda temsil yeteneğine sahip örneklem seçilir Örneklemin maliyet, zaman, ölçüm ve ölçme maliyetlerinin göreceli olarak düşük olması

Temel Kavramlar Evren Örnekleme Araştırmacının çalışma alanını oluşturur Belirli sınırlamalar ile her türlü grup evrene dönüştürülebilir Evren kendisini diğer gruplardan ayıran en az bir özelliğe sahiptir İdeal Evren: araştırma için herhangi bir kısıtlamanın olmadığı durumdaki evren Gerçekçi Evren: Araştırmacının belli kısıtları dikkate alarak oluşturduğu evren Örnekleme Evreni temsil edebilecek evrenden alınan belirli sayıdaki elemanı belirleme Önyargı: Evrendeki her elemanın örnek grubu içinde yer alma şansının eşit olmamasıdır (Olasılığa dayalı olmayan örnekleme)

Örnekleme Tasarım Süreci Araştırma evreninin tanımlanması Örnekleme çerçevesinin belirlenmesi Örnek büyüklüğünün belirlenmesi Uygun örnekleme tekniğinin belirlenmesi

Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi Hem temsil yeteneği, hem de maliyet, zaman ve veri analizi şartlarını sağlayan dengeli bir örnek kütlesi Örnek büyüklüğünü: Öngörülen hassasiyet derecesi Hoş görülebilecek hata marjı Uygulanacak analiz yöntemi Evrenin büyüklüğü Ayrıntılı hesaplamalar kadar araştırmacının yargısı da önemli Yaygın kabul: en az 30 örnek

Örnek Büyüklüğünün Belirlenmesi II Araştırmacılar genellikle %5 belirlilik düzeyinde çalışır 30-500 arasında örnek seçerler Her bir alt grubun en az 30 örneğe sahip olmasını isterler Örnek büyüklüğünü değişken sayısının 10 katı veya daha fazla seçerler Sekaran’ın (1992:253) belli Evrenler için kabul edilebilir örnek büyüklükleri tablosu

Örnekleme Yöntemleri Olasılıklı Olasılıklı Olmayan Basit tesadüfi Sistematik Tabakalı Gruplara göre Olasılıklı Olmayan Kolayda Kasti Kota Kartopu

Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Basit tesadüfi Her eleman eşit ve bağımsız seçilme şansına sahip İdeal örneklem tekniği Örneklem çerçevesi iyi oluşturulmazsa uygun değildir Rasgele sayılar tablosu kullanılabilir

Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Sistematik Elemanların her birinin K. Kat değerinin seçilmesi Telefon araştırmalarında kullanılabilir Tabakalı Popülasyon seçilen bir karakteristik özellik üzerinde tabakalara bölünür (örn: cinsiyet, yaş grupları…) Evrende var olan özelliklerin örnekte de aynı olduğu varsayılır Oy verme eğiliminde yaşa dayalı tabakalandırma Yaş ile siyasi görüş arasında ilişki vardır Birden fazla değişken aynı anda dikkate alınabilir Her tabakada basit rasgele örnekleme yapılır

Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Gruplara göre Popülasyon gruplara ayrılır Grubun bir üyesi olmak için ortak özelliğe sahip olmak gerekir Coğrafi bölgeler, şehirler, banka şubeleri, sınıflar, departmanlar… Elemanlar yerine grupların tesadüfi seçilmesi

Olasılıklı Olmayan Örnekleme Yöntemleri Kolayda örnekleme Ankete cevap veren herkesin örnekleme dahil edilmesi Televizyonların düzenlediği telefon anketleri İnternet anketleri Pilot çalışmalarda kullanılır Sonuçları şüphe içerir Kasti (Yargısal) örnekleme Örneklem, araştırmacının problemlerine cevap bulacağına inandığı deneklerden oluşur (deneklere/örnekleme araştırmacı karar verir) Kamuoyu araştırmaları Yargısal örnekleme, Geçmişte başarılı sonuçlar elde edilmiştir

Olasılıklı Olmayan Örnekleme Yöntemleri Kota örnekleme Tabakalı örneklemin tesadüfi olmayan şekli Sıklıkla mülakatlar için kullanılır Örn. Tüketim kalıpları->yaş Evreni oluşturan yaş grupları örnek kütleye yansıtılır Kartopu örnekleme Evrenin sınırlarının ve elemanların kesin olarak belirlenemediği durumlarda kullanılır Evrene ait bir örnek bulunur ve onun aracılığıyla bir başkası ve bir başkası (zincirleme olarak örneklemi büyütür!) Temel problem ilk örneğe ulaşmak

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ Nicel Analizler Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

Bu bölümde… Ölçme hataları ve veri hazırlama süreci Kodlama, düzeltme ve veri temizleme süreci Eksik doldurulmuş anketler için çözüm yolları Parametrik analizler için ön şartlar, çarpıklık ve basıklık Uygun analiz tekniğinin seçimi

Ham Veri Anket, mülakat ve gözlem yoluyla toplanan veriler Sıklıkla belirli kontrollere tabi tutular ve üzerinde gerekli düzenlemeler yapılır Ham veri üzerinde yapılan kontroller, düzenlemeler ve değişiklikler: Veri saflaştırma, veri hazırlama, veri temizleme, veriye masaj yapma

X(Ölçülen Değer)=G(Gerçek Değer)+E(Hatalar) Ölçme Hataları X(Ölçülen Değer)=G(Gerçek Değer)+E(Hatalar) Tesadüfi hatalar vs Sistematik hatalar Örnekleme vs Örnekleme dışı hatalar

Veri Hazırlama Süreci Anketlerin/Formların kontrol edilmesi Düzenleme Kodlama Verinin bilgisayar ortamına aktarılması Veri temizleme İstatistiksel düzenlemeler Uygun analiz stratejisinin seçimi

Eksik Doldurulmuş Anket ve Formlar Anket/Formun deneğe tekrar geri gönderilmesi Eksik cevapların yerine uygun cevapların doldurulması Eksik cevaplı anketlerin iptal edilmesi

Kodlama Ankette yer alan her bir cevap seçeneğine bir kod (sayı) atanması Nominal Kodlama 1-0 Kodlama Ordinal Kodlama Interval Kodlama Yeniden Kodlama(recoding)

Veri Temizleme Aşırı uç değer tespiti Bilgisayara giriş hatalarının tespiti Eksik cevapların durumu Söz konusu değişkene ortalama ya da Mod değeri atama Zaman serisi türünde önceki ve sonraki dönem ortalamasını kullanma Sübjektif bir değer ekleme

İstatistiksel Düzenlemeler Değişkenlere Ağırlık Atama Bazı deneklerin cevaplarına diğerlerine göre daha fazla ağırlık verme Zaman Serisinde son gözlemlere daha fazla ağırlık verme Değişkenlerin Yeniden Tanımlanması Örneğin aralıklı yaş değişkenini kategorik yapıya dönüştürmek Veri Transformasyonu (Dönüştürme) Karekök dönüşümü negatif, logaritma dönüşümü pozitif çarpıklıkta etkendir Basıklıkta ise 1/X şeklinde ters alınır

Analize Tekniklerinin Sınıflandırılması Değişken Sayısına Göre Tek değişkenli-Çok Değişkenli Korelasyon Analizi Regresyon Analizi Ayırma(Diskriminant) Analizi Kümeleme Analizi Faktör Analizi Veri Özelliklerine Göre Parametrik Analiz Teknikleri Parametrik Olmayan Analiz teknikleri Amaçlar Göre Farklılıkların Tespitine Yönelik Analizler İlişkilerin Analizine Yönelik Analizler

Uygun Analiz Tekniğinin Seçimi Farklılıkların Testleri İki Değişken Arası İlişki Tek Grup İki Grup Arası Parametrik Olmayan Nominal Ki-Kare Ordinal/ Sıralama İşaret testi Run Testi Man Whitney U Wilcoxon Kruskal Wallis Sperman rank korelasyonu Interval/ Aralık ve Oransal Z Testi t-testi ANOVA Regresyon/ Korelasyon

Hipotez Testi ve Temel Kavramlar Null (istatistik) ve alternatif hipotezlerin belirlenmesi Uygun testin seçilmesi Anlamlılık düzeyinin (Alpha) belirlenmesi Veri toplanması ve test istatistiğinin hesaplanması Hesaplanan test istatistiğine ilişkin olasılığın belirlenmesi Test istatistiği için kritik değerin belirlenmesi Null hipotezin reddedilip/reddedilememesi Bulguların araştırma problemi açısından yorumlanması

Kaynaklar Gül Ergür, http://168.144.121.167/TORAKSFD23NJKL4NJ4H3BG3JH/kisokulu6-ppt-pdf/temel_arastirma_teknikleri.pdf Altunışık R., Coşkun R., Bayraktaroğlu S., Yıldırım E., “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı”, 3. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya, 2004 Özdamar, K., Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 1. Baskı, Kaan Kitabevi, 2003. Kocak vd., İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI(E-kitap), Açıköğretim Yayınları, http://e-ogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/ILT209U.pdf