BERNA MORAN

Türkiye'de modern edebiyat eleştirisi alanında öncülerdendir Türkiye'de modern edebiyat eleştirisi alanında öncülerdendir. İstanbul’da doğdu. Ortaöğretimini Darüşşafaka ve Işık Lisesi’nde tamamladıktan sonra 1941’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne girdi.

1945’te mezun olarak aynı bölümde asistanlığa başladı 1945’te mezun olarak aynı bölümde asistanlığa başladı. 1950-51 yılları arasında İngiltere’de Cambridge Üniversitesi’nde doçentlik çalışması yaptı. 1956’da doçent, 1964’te profesör oldu.

1981’de emekli oldu. Moran, 1972’de yayımlanan Edebiyat Kuramları ve Eleştiri adlı yapıtıyla büyük ilgi gördü ve 1973 Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü’nü kazandı. Moran, daha sonra Birikim, Çağdaş Eleştiri gibi dergilerde yazdığı çeşitli incelemeleri Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış adlı incelemesine aldı.

Türk romanının doğuşunu ve o dönemin toplumsal koşullarını Batılılaşma olgusu içinde inceleyen bu kitap Türk edebiyatı eleştirisi geleneğinin en önemli eserlerinden biri olarak karşılandı. Berna Moran, Kasım 1993’te hayata veda etti.

Türk Romanı ana sorunsalının “Batılılaşma” olduğunu savunan; romanın işlevini, kurgusunu ve karakterlerini önemli ölçüde bu sorunsala dayandıran ve modern edebiyat eleştirileri ile okura yepyeni ufuklar açan Berna Moran.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat bölümünde başlayan ve bir dönemi Cambridge üniversitesinde olmak kaydıyla devam eden akademik kariyeri profesör ünvanıyla 1981 yılında emekli oluncaya kadar devam etti.

Akademik kariyeri süresince yeni dergi ve yeni ufuklar da çeşitli incelmeleri yayınlandı. 1992 yılında Edebiyat kuramları ve eleştiri isimleri yayınlandığından Çalışma modern edebiyat eleştirisinde yeni bir çığır açtı. 1973 yılında TDK tarafından bilim ödülüne layık görüldü.

Berna Moran çalışmalarında Tanzimat ile başlayan “batılılaşma” sorunsalının Cumhuriyetin ilanıyla sona ermediği tam aksine 1950’li yıllar kadar daha da derinleşerek devam ettiğini savunmuştur. Ancak 1950’lerden sonra sorunun “sınıflılık” olarak biçim değiştirdiğini saptamıştır.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Huzur” ve Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” eserleri üzerine yaptığı eleştiri ve incelemeler büyük yankı uyandırmıştır.

ESERLERİ

Edebiyat Kuramları ve Eleştiri Edebiyat Kuramları ve Eleştiri (1972) Alanında klasik sayılan Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, ülkemizde edebiyat eleştirisi alanında yaşanan kısırlığa bir cevap niteliği taşıyor. 1973 TDK Bilim Ödülü’nü kazanan bu temel eser edebiyat kuramlarını ve eleştiri yöntemlerini sistematik bir şekilde incelerken Türk edebiyatından verdiği örneklerle zenginleşiyor.

Berna Moran’ın ölmeden önce gözden geçirip güncelleştirdiği kitap, konusunda tek ve önemli bir referans eser...Bu kitabıyla, 1973 yılında Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü'nü aldı.

İstanbul üniversitesi,İngiliz Dil ve Edebiyatı kürsüsündeki eleştiri derslerinden derlenmiştir.Kitap sanatçı,eser,okur ve dış dünya unsurlarına dayanarak bunların ilişkilerini açıklığa kavuşturmak;sanat nedir, edebiyat nedir sorusuna verilen cevapları irdelemek adına kuramları ve yöntemleri gözden geçiren kitaptır.

Beş kısımdan oluşan kitap;edebiyat kuramlarını ve eleştiri yöntemlerini sistematik bir biçimde anlatır.Yansıtma kuramları,dış dünyaya ve topluma dönük eleştiri,anlatımcılık,sanatçıya dönük eleştiri,okur merkezli kuramlar,okura dönük eleştiri,edebiyat ve hakikat,edebiyatın tanımı ve değer ölçütleri sorunu,estetik yargılar ayrı ayrı ele alınmıştır kitapta.

Temelden alınan bu kuramlar;Platon’dan,Aristotales’ten Sokrates’ten yansıyan felsefi açılardan başlayarak verilir.Kitapta “Sanatçı Psikolojisi ve Kişiliği adlı bir bölüm vardır.Bu bölümde yazara dönük biyografi ve yazarı anlamadaki rol verilmiştir.”

Edebiyatın Tanımı ve Değer ölçütleri” sorunu bölümünde edebiyat kavramı tanımlanabilir mi edebiyatın işlevi tanımlanabilir mi sorularının yanıtları aranır.

Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış-1 Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış - 1: Ahmet Mithat'tan A. H. Tanpınar'a (1983): Doğu-Batı sorunsalı çerçevesinde, tarihî gelişimi içinde Türk romanının incelenmesidir. Sekiz romancı, Ahmet Mithat, Recaizade Ekrem, Halit Ziya Uşaklıgil, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Peyami Safa ve Ahmet Hamdi Tanpınar ele alınıyor.

Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış -2 Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış - 2: Sabahattin Ali'den Yusuf Atılgan'a (1990 İncelemesinin 2. cildinde 1950-75 döneminin on beş eserini ele alan Moran, bu dönemde düzen eleştirisi sorunsalının merkeze oturduğunu tespit ediyor. Bu etkenin geleneksel halk edebiyatına dönüşle ilişkisi ve Anadolu romanının özelliklerinin bu süreç içinde belirlenişi üzerinde duruyor.

Berna Moran, Oğuz Atay’ın Tutunamayanlar’ı ile Yusuf Atılgan’ın Anayurt Oteli’ni özel olarak ele alıp inceliyor bu kitapta.

Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış -3 Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış - 3: Sevgi Soysal'dan Bilge Karasu'ya (1994): 12 Mart ve 12 Eylül romanlarının toplumsal bir sorunsal çerçevesinde incelenmesi. Moran, Sevgi Soysal, Adalet Ağaoğlu, Latife Tekin, Orhan Pamuk, Pınar Kür, Bilge Karasu’nun romanlarını örnek alıp, yeni anlatı arayışlarını, “fantastik”e, “polisiye”ye, “büyülü gerçekçilik”e, “üst kurmaca”ya dönük yeni eğilimleri yorumluyor. 1993’te aramızdan ayrılan Moran’ın ölümünden sonra yayımlanan son eseri.

Edebiyat Üzerine Türk edebiyatının en önemli eleştirmenlerinden biri; belki de birincisidir Berna Moran. Edebiyat algımızda yön gösterici bir rol oynayan yazılarıyla, zengin fikrî altyapısıyla, tartışan ve tartışmayı açan metinleriyle bir ufuk çizgisidir. Bu kitap onun eserlerine girmeyen, kimi dergi ve gazetelerde yayımlanmış makale ve röportajlarından oluşmaktadır.

Moran, yazılarda yine aynı yetkinlikle edebiyat sorunlarını ele alır Moran, yazılarda yine aynı yetkinlikle edebiyat sorunlarını ele alır. Bazen İngiliz edebiyatına düşer yolu, bazen Türk edebiyatının rotasına odaklanır, bazen de kendi kitapları vesilesiyle eleştiri kavramının kendisini eleştirel bir okumaya tâbi tutar.