H.Ü. EV EKONOMİSİ YÜKSEK OKULU ÇOCUK GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ BÖLÜMÜ PROF.DR. MÜBECCEL GÖNEN ARŞ.GÖR. FATMA ÇALIŞANDEMİR

ÇOCUKTA YARATICILIĞIN GELİŞMESİ Yaratıcılık doğuştan gelir, ancak ortaya çıkması ve gelişmesi için uygun bir ortamın bulunması gerekir. Yaratıcı düşünüş ve hareketin başlıca özelliği "değişik" olmasıdır. Yaratıcılık ilk defa çocuğun oyununda görülür.

Yaratıcılığın gelişimi bir çok yollarla uyarılabilir. Çocukların yaratıcı olması için de, yetişkinlerin uygun çevre ortamını, uygun araç gereçleri sağlaması gerekmektedir.

Çocuklar için oyuncak seçerken; Çocuğun bu oyuncağı farklı şekillerde nasıl kullanabileceğine, Bu oyuncağın cins, yaş, sosyo-ekonomik düzey ve zihinsel yetenekler açısından, herkes tarafından kullanılıp kullanılamayacağına, Bu oyuncağın çocuğun ilgisini ne kadar süreyle çekebileceğine, Yine bu oyuncağın emniyetli, sağlam, kalıcı ve cazip olup olmadığına dikkat etmek gerekmektedir.

Çocuğun hayal gücünü geliştirip, yaratıcılığını arttıran materyaller; Yapı Oyuncakları; Çeşitli şekil ve büyüklükteki tahta bloklar, temel yaratıcılık materyallerinden birisidir. Büyük ve küçük legolar, köpükten yapılmış bloklar ve çivi, çekiç, vida gibi yapı materyalleri de bu gruba girer. Bu köşede insanlar, hayvanlar ve taşıt araçları kullanılabilir. Bul-yap ve Masa Oyunları; Çocuğun düzeyine uygun, çeşitli sayıda ve büyüklükte bul-yaplar, dominolar, eşleştirme oyunlarıdır.

Sanat Materyalleri; Çeşitli renk, ebat ve kalınlıkta kağıtlar, makaslar, pastel boya, parmak boyası, sulu boya ve fırçalar, kalemler, yapıştırıcılar, bantlar, lastik ıstampalar, kil, tuz seramiği ile ilgili olarak da plâstik bıçaklar ve kalıplardır. Fen Materyalleri; Bardaklar, sürahiler, kaşıklar, yumurta çırpıcısı, su oyunu için sabun köpüğü, kum oyunu için süzgeç, kova, kürek, böcek kafesi, büyüteç, fener, mıknatıs, tohum, yem, taşlar, saksı ve sulama materyalleridir.

Kitaplar, Kasetler, Tv, Video; Yaşa uygun resimli hikaye kitapları, mecmualar, teyp ve kasetler (klâsik ve halk müziği dahil), televizyon, video, bilhassa çocuk kitapları, konu ve resimleri ile yaratıcı düşünmenin geliştirilmesinde çok önemli etkiye sahiptirler. Drama Materyalleri; Drama da önemli bir yaratıcılık etkinliğidir, bunun için de çeşitli giysiler kullanılabilir.

Yaratıcılık eğitiminde sabit kurallar yoktur, bu eğitimin canlı kalabilmesi için değişebilir olması gereklidir. Yaratıcılığın yeni görüş ve girişimlere açık olması da bu nitelikten ileri gelir. Yaratıcılıkta; bilinen şeyler, icatlar, yapılar, yeni bir biçimde kullanılır ve yeni bir şekilde birleştirilir. Ancak çocuğun hayal gücü yasaklarla engellenirse çok kolay sönebilir. Dolayısı ile çocukların hayal gücünün evde, okulda, oyun bahçesinde yani yetişkinle çocuğun bir arada olduğu her yerde beslenmesi gerekir.

Yaratıcılığın içeriğinde bulunan merak, özgünlük, alışılagelmemiş düşünme, atılganlık gibi öğelerin öğretmenler tarafından desteklenmesi gerekmektedir. Yaratıcılığın geliştirilmesi eğitim plânına zorla konulamayan, çocuklarla yetişkinlerin birlikteliği sırasında ailenin içinde ve dışında ortaya çıkan bir konudur.

YARATICILIĞIN GELİŞİMİNİ ENGELLEYEN FAKTÖRLER Çocuklarla yeterince ilgilenilmemesi, tartışılıp konuşulmaması, izlenimlerinin anlatılmasına olanak tanınmaması, Çocuğun merak güdüsünün uyarılmaması ve onun düşünmeye yöneltilmemesi, Çevresinin ve kendisinin duygu ve düşüncelerinin farkına vardırılmaması, Yeniyi bulmaya yöneltilememesi,

Taklitçilik ve kopyacılık yapmaya yöneltecek davranışların gösterilmesi, Çocuğun soru sormasının engellenmesi ve ona soru sormaktan kaçınılması, Çeşitli malzemeleri değişik amaçlarda kullanmasına olanak verilmemesi, Çocuğun içtenlik ve doğallığının kısıtlanması, Yenilikçi yaklaşımlara katılmasına imkan verilmemesi, Sıkı bir disiplin altında tutulması, Oyunlarda kızlar ve erkeklerin oynayacağı oyunlar olarak cinsiyet ayrımı yapılması,

Yetişkin değerlerini öne alarak, çocuklardan yetişkin gibi düşünmelerinin istenmesi, Çocukların fikirlerinin tek ve doğru davranış biçimi üzerinde odaklaşmasının istenmesi, Çocuklara araştırma olanaklarının verilmemesi, bu konularda özgür bırakılmamaları ve ilgi alanlarının sınırlanması, Çocuğun iç ve dış uyaranlara kapalı kalması,

Çocukların yarış içine sokulması ve hep başarıların vurgulandığı bir çevrenin yaratılması, Çocuğun tek yönlü düşünmeye yöneltilmesi ve yeni düşünceler üretmesine olanak tanınmaması, Eğitim faaliyetleri arasında ve de sırasında esnek davranılmaması, Çocuğun kendi kişisel rahatına düşkün olması, Çocuğun içsel özgürlükten yoksun olması, Çocuğun dış koşullarda ve dış ilişkilerde kendini güvenli hissetmemesi,

Çocuğun yanlış yapmaktan, yenilgiye düşmekten, alay edilmekten korkması, Çocuğun belli bir otoriteye bağımlı olması, Çocuğun mükemmelliyetçi olarak yetiştirilmesi, Tüm öğretim ve eğitiminde akıl ve mantıktan yana fazla ağırlıklı bir sistemden geçmiş olması, Faaliyet seçiminde basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru hareket edilmeyişi, Çocuğun beğenilmeme ve sosyal kabul görmeme gibi yanlış bir tavırla yetiştirilmesi,

Çocuğun teşvikten yoksun, eleştirici ve tenkit edici bir ortamda bulunması, Çocuğa bol materyal verilmemesi (örneğin; tuz seramiği ile oynarken her çocuğa renkli ve elma büyüklüğünde bir hamurun verilmesi gereklidir.), Çocuğun her ortamda kendiliğinden oluşan öğrenme fırsatlarından faydalandırılmayışı,

Çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan etkinliklerin verilmesi (örneğin; çocuğa resim sehpasında boya yaptırmadan önce parmak boyası ile boyama yaptırılır. Hikaye kitabından önce de resimli hikaye kitapları verilir.), Çocuğa istendik davranışı öğretirken, bu davranışı tüm yaşantısına genelleme fırsatının verilmemesi, Çocuğun sınırlı bir hayat görüşü içerisinde yetiştirilmesi.

YARATICILIĞIN GELİŞİMİNDE YETİŞKİNLERİN VE EĞİTİMCİLERİN ROLÜ Çocuklar oyunlarında serbest bırakılmalı, zaman ve hayal güçleri sınırlanmamalıdır. Çocuklara hayal güçlerini artıran materyaller verilmelidir. Yaratıcı düşünmek için, fikirlerin içi dışına çıkarılmalı, ters çevrilmeli yani fikirlerle oynanmalıdır. Çocukları baskı altına almamalı, değişik ve şaşırtıcı fikirleri engellenmeyip, cesaret verilmelidir.

Çocuğun heyecanı, hevesi ve yetişkinin sınırlamaları arasında denge kurulmalıdır. Sorunların çözümünde, çocukla "öyle olmaz, böyle olur" gibi kesin konuşmalar yapmak yerine "başka türlü nasıl yapabilirdin?" gibi açık uçlu öneriler getirilmeli, çözüm yolları tartışılmalıdır. Çocuğun özgür düşünmesine, deneme yanılma ile problemlere çözüm bulmasına, ezbercilikten uzaklaşmasına yardımcı olunmalıdır. Bir işi gerçekleştirebilmesi için, çocuğa cesaret verilmeli, imkan sağlanmalı ve yardımcı olunmalıdır. Çocuğa çevresini algılaması, gözlemesi ve bu gözlemlerini değerlendirmesi öğretilmelidir. Her şeye "evet" diyen bir çocuk yetiştirme anlayışına sahip eğitim sisteminin, çocuğun yaratıcılığını olumsuz yönde etkileyeceği unutulmamalıdır.

Çocuğun çevresinde oynayabileceği eşyaların olması ve evin ya da sınıfın çeşitli yerlerinde oynayabilmesi sağlanmalıdır. Yetersiz çevre koşullarının yaratıcılığı olumsuz etkilediği unutulmamalıdır. Her yerde ve her zaman "mükemmel olmak" duygusundan uzaklaşılmalıdır. Eğer çocuk hazırsa, daha fazla şeyler öğrenmesine fırsat tanınmalıdır. Cinsiyet rolünün aşırı ya da yanlış vurgulanmasının yaratıcılığı olumsuz etkilediği unutulmamalıdır.

Çocuğun kendine güven duyması sağlanmalıdır. Kalabalık sınıflar, aşırı yüklü sınıf çalışmaları ve katı disiplin anlayışının çocukların yaratıcılığını engellediği unutulmamalıdır. Çocukta yaratıcılığın gelişmesi ve ortaya çıkması için çocuk kitapları ve sanatla daha çok etkileşimde bulunması sağlanmalıdır. Okullarda yaratıcı etkinliklere (yaratıcı drama gibi), sanatsal süreçlere yer verilmesi, resim, müzik, oyun, dramatizasyon, etkinlikleri ile zenginleştirilmesi sağlanmalıdır.

Çocukları dinleyip, fikirlerini uygulamaları kolaylaştırılmalıdır Çocukları dinleyip, fikirlerini uygulamaları kolaylaştırılmalıdır. Çünkü çocuklar yaptıkları ve düşündükleri şeyler hakkında yetişkinlerin düşüncelerine ihtiyaç duyarlar. Çocuğu yaratıcılığa yöneltmede ödül kullanılmamalıdır. Zira ödülü elde etmeye çalışmak, çocuğun yaratıcılığını engelleyebilir.

Kendi yaratıcılığımız için ise, Yeterli hayat tecrübesine sahip olmalı, Okumalı, Çeşitli insanlarla ilişki kurmalı, Seyahat etmeli, çalışmalı ve bunları yapabilmek için kendimize zaman ayırmalıyız. Çünkü bilinmeyen bir şey hakkında yaratıcı düşünmek zordur. Bunun için de farklı şeyler yapmalı, eskiden bildiklerimizi farklı şekilde yeniden denemeliyiz. Çevreye karşı daha açık ve daha hassas olmalıyız..

KAYNAKÇA Doç.Dr. Mübeccel GÖNEN ÇGE.Uzm. Semra ŞAHİN ÇGE.Uzm. Ebru TANJU ÇGE.Uzm. Arzu İPEK “ÇOCUKLAR İÇİN YARATICI ETKİNLİKLER” Ankara, 1998