PARA TEORİSİ VE PARA POLİTİKASI Ünite 8 PARA TEORİSİ VE PARA POLİTİKASI PROF. DR. TÜMAY ERTEK MAKROEKONOMİYE GİRİŞ 3. BASKI BETA YAYINLARI

PARA POLİTİKASI Para poitikası bir durgunluk veya enflasyon durumu olduğunda para arzında gerekli ayarlamaları yapmak suretiyle faiz oranını ve dolayısıyla toplam talebini (AD) değiştirmek suretiyle tam istihdam düzeyindeki üretim hedeflerini elde etmeye çalışmaktır. Bu amaçla, MB’sının para arzını değiştirmek için kullandığı belli para politikası araçları vardır.

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI MB’sının kullandığı en önemli para poklitikası araçları: Karşılık İhtiyat oranı Reeskont Oranı Açık Piyasa İşlemleri

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 1. Karşılık (İhtiyat) Oranı: Bankalar mevduatlarının belli bir yüzdesini reserv olarak saklamaları gerekmektedir. Merkez Bankası karşılık oranını artırdığı zaman, banakalar daha fazla reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha az kredi verebileceklarinden para arzı azalacaktır. Merkez Bankası karşılık oranını azalttığı zaman, banakalar daha az reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha fazla kredi verebilecekler ve para arzı artacaktır.

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 2. Reeskont Oranı: Reeskont oranı ticari bankaların merkez bankasından aldıkları borç para için ödedikleri faiz oranıdır. Merkez bankası, bu borcu bankalara verirken, faizini vereceğe borçtan düşerek (iskonto ederek) vermektedir. Reeskont oranı düşükse, ticari bankalar daha fazla borçlanacak ve müşterilerine daha fazla kredi vereceklerdir. Dolayısı ile ekonomideki para arzı artacaktır. Reeskont oranı yüksek olursa bankalar merkez bankasından daha az borç para talep edecekler ve daha piyasaya az kredi sağlayacaklarından, ekonomideki para arzı azalacaktır. 5

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 3. Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankasının para ve sermaye piyasalarında hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymet alması veya satmasına açık piyasa işlemleri denir. Merkez bankası, para arzını artırmak istediğinde bu değerli kağıtlardan satın alır. Böylece, değerli kağıtları satanlar, daha fazla paraya sahip olurlar ve ekonomideki para arzı artar. Para arzını azaltmak istediğinde ise bu değerli kağıtlardan satar. Bu durumda, ekonomideki para arzı azalır. 6

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 3. Diğer Bazı Araçlar: Disponsibilite oranı bankaların vadesiz mevduat gibi ödemekle yükümlü oldukları taahütlerine karşı bünyelerinde buludurmaları gereken nakit veya kolaylıkla paraya çevrilebilecek değerlerin oranıdır. Merkez bankası disponsibilite oranını azalttığında, ekonomideki para arzı artacak, bu oranı artırdığı zaman ise ekonomideki para arzı azalacaktır. 7

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI İthalat Teminat Oranı: İthalatçıların, ithal edecekleri malın TL karşılığının belli bir oranını teminat olarak ticari bankalar aracılığı ile Merkez bankasına yatırmak zorundadırlar. Bu oranın artırılması para arzını azaltacak, düşürülmesi halinde para arzını arttırıcı etki yapacaktır. 8

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI İkna Yolu: Merkez bankası, ticari bankaların açacağı kredilerin sektörel dağılımını ticari bankaları ikna yolu ile etkileyebilir. Merkez bankası, hangi sektörlere daha fazla, hangi sektörlere daha az kredi verilmesi konusunda ticari bankalara telkinlerde bulunur. 9

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Keynezyen Görüş: Bu görüşe göre, para politikası araçları kullanılarak para arzı artırılabilir. Para talebi aynı kalırken, para arzının artırılması faiz oranını düşürür. Faiz oranının düşmesi, yatırım ve tüketim harcamalarını, yani toplam harcamaları (Toplam talebi) artırır. Ekonomide bir durgunluk olduğunda, talebin arması, geliri artırır. Tam istihdam gelir düzeyine gelinceye kadar para arzının artırılması fiyatları etkilemez. 10

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Para arzının artırılması → Faiz oranını düşürecek, Faiz oranını düşmesi → yatırım ve tüketim artacak , yani AD artacak → gelir düzeyi (Y) artacaktır. Bu görüşe, Keynezyen Parasal Aktarım Mekanizması denir. Bunu şekil ile gösterebiliriz. (bakınız bir sonraki slayt) 11

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 12

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Ekonomide durgunluk olduğunda, genişletici para politikası uygulanır. Böylelikle, para arzı artırılarak, gelir seviyesinin tam istihdam gelir düzeyine ulaşılmasına çalışılır. Ekonomide enflasyon olduğunda, daraltıcı para politikası (sıkı para politikası) uygulanır. Böylelikle, para arzı azaltılarak, faiz oranı artırılır. Böylece, yatırım ve tüketim harcamaları, yanı toplam harcamalar ve dolayısı ile toplam talep azalır, ve fiyat artışları yavaşlar. 13

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 2. Parasalcı Görüş: Parasalcı görüşe göre, merkez bankasının para arzını artırması, faiz oranını geçici olarak düşürecek ve toplam talepte artış daha çok fiyat düzeyinin artmasına neden olacaktır. Bu nedenle, enflasyon beklentisi artmakta ve faiz oranı da paralel olarak artmaktadır. Enflasyon beklentisi ayrıca, paranın dolaşım hızını artırmakta ve enflasyonu daha da artırmaktadır. 14

PARASALCI GÖRÜŞ 15

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Bu nedenle, parasalcılar, ekonomide durgunluk olduğunda, Merkez Bankasınıjn para arzını artırmak suretiyle ekonomide tam istihdam gelir düzeyini elde etmeye çalışmanın (Keynezci Para Politilası) karşısındadırlar. Parasalcılara göre, para arzı ile fazla oynama ekonomide istikrarsızlık yaratır. En tanınmış parasalcı ekonomist, Milton Friedman’a göre, para arzı reel GSYİH’daki artış oranında artırılmalıdır (Para Arzı Kuralı) 16