SİNDİRİM SİSTEMİ
Sindirim sisteminin fonksiyonu, vücuda alınan besin maddelerini mekanik ve kimyasal olarak parçalamak ve gerekli olanlarını kan dolaşımına absorbe (emilim) etmektir. Mekanik parçalanma: ağızda çiğneme ile başlar ve mide-barsak düz kaslarının kasılması ile devam eder. Kimyasal parçalanma: midenin, incebarsakların ve pankreasın salgıladığı bazı enzimler aracılığı ile karbohidrat, protein ve yağlar kolayca absorbe olabilecek büyüklükte moleküllere parçalanır. Emilim: Mekanik ve kimyasal parçalanma sonucu oluşan son ürünler, su, mineral ve vitaminlerle birlikte ince barsaklardan kana verilir.
Sindirim sistemini başlıca şu yapılar oluşturmaktadır: Ağız DİŞLER DİL Tükrük bezleri Farinks (YUTAK) Özofagus Mide Barsaklar DUODENUM JEJUNUM İLEUM Rektum Anüs.
SİNDİRİM VE EMİLİM Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar ince bağırsaklarda tamamlanır Proteinlerin sindirimi midede başlar ve ince bağırsaklarda tamamlanır; Yağların sindirimi ise ince bağırsaklarda olur.
İnce Bağırsaklar ve Kalın Bağırsaklar Midede kısmen sindirilen besinler bağırsaklara geçer. Diğer sindirim bölgelerinden belirgin olarak ayrılan bağırsak hayvanlar aleminde ilk olarak yassı solucanların bazılarında görülür. Memeli hayvanlarda sindirim sisteminin büyük bir kısmını oluşturan bağırsaklar mideden anüse kadar uzanır. Bunun başlangıcı oniki parmak bağırsağı, takip eden kısmı ince bağırsak, son olarak da kalın bağırsaktır. Pankreas bezinden salınan pankreas sıvısı ve karaciğerden salınan safra sıvısı birer kanalla oniki parmak bağırsağına açılır.
İnce bağırsakla kalın bağırsağın bağlantı kısmında bulunan körbağırsak insanda çok küçülmüşken atlarda ve domuzlarda sellüloz sindirimi yapılabilmesi için çok gelişmiştir. Kemirici tavşanlarda ise çok uzun yapılı olan bu kısımda ek olarak B vitamini sentezlenir. Körbağırsaktaki salgının büyük bölümü müsin'dir. Müsin sindirim kanalını mekanik etkilerden korumasının yanısıra bağırsak duvarını bakteriyel aktiviteye karşı korur. Aynı zamanda atık maddelerin birbirine yapışarak şekillenmesini sağlar. Sindirim ile ilgili enzim sekresyonu olmamasına karşın kalın bağırsaklara ulaşan içerikten mukoza hücreleri aracılığıyla su inorganik tuzlar bazı kısa zincirli yağ asitleri ve glukoz emilimi sağlanır.
Karbonhidratların Sindirimi Besin maddeleri içinde bulunan en önemli karbonhidratlar nişasta ve glikojen polisakkaritleri ile laktoz ve sukroz gibi disakkaritlerdir. Nişasta ve glikojen halkaları glukoz olan uzun zincir yapısında moleküllerdir ve bu halkalar sindirim borusundaki enzimlerle zincirden koparılır. Bitkisel besinlerde bulunan sellüloz da glukoz halkalardan oluşur, ancak selülozu parçalayan enzimler insan sindirim sisteminde bulunmaz, otçul beslenen hayvanlarda bulunur. Nişasta ve glikojen önce tükrükte bulunan amilaz enzimi ile 5-6 halkalık oligosakkaritlere daha sonra da ince bağırsak sıvısında bulunan amilaz ve Oligosakkaridaz enzimleri ile zincirin tek halkası olan glukoza kadar parçalanır.
Proteinlerin Sindirimi Proteinlerin sindirimi midede başlar ince bağırsaklarda sonlanır. Proteinlerin sindirimine katılan enzimler Midede: Pepsin Pankreasta: Tripsin Kimotripsin Elastaz Peptidaz enzimleridir. Bu enzimlerin etkinliği ile uzun zincir oluşturan proteinler tek halka olan amino asitlerine kadar parçalanırlar.
Yağların Sindirimi Yiyeceklerle alınan yağların önemli kısmını trigliseritler oluşturur. Yağların sindirimi ince bağırsaklarda olur. Karaciğerin salgısı olan ve safra kesesinde toplanan safra sıvısının oniki parmak bağırsağına salınması ile küçük parçalara ayrılan trigliseritler pankreastan gelen lipaz enzimi ile tek halka olan gliserol ve yağ asitlerine kadar parçalanır.
Emilim Besinlerin sindirimi sonucu oluşan glukoz, amino asitler, yağ asitleri ince bağırsak mukoza hücrelerinden emilirler. İnce bağırsak mukozası hücre zarlarında şekerler ve amino asitler için taşıyıcı proteinler bulunmaktadır. Sindirilen bileşikler ATP enerjisi de kullanılarak bağırsak boşluğundan önce hücre içine alınırlar, daha sonra hücrelerden de basit diffüzyonla dolaşım sistemine geçerek portal ven ile karaciğere, oradan da tüm vücuda dağılırlar. Yağ asitleri ve gliserol önce bağırsak hücrelerine alınır. Hücrede tekrar trigliserit sentezlenir. Trigliseritler daha sonra fosfolipid ve proteinlerle birleşerek lipoproteinlere çevrilirler. Lipoproteinler lenf dolaşımı ile bütün vücuda yayılırlar.
AĞIZDA SİNDİRİM Ağızda, yiyeceklerin mekanik parçalanması, tükrük salgısı ile bir miktar sulandırılması ve sınırlı hidrolizi yapılmaktadır. Tükrük salgısı günde 1500 ml kadardır. Tükrük salgısında bulunan tükrük alfa-amilazı veya pityalin enzimi, polisakkaritleri disakkaritlere parçalar, müsin ise yiyeceklerin yumuşatılmasını sağlar. Ağızda önemli bir absorbsiyon yapılmamaktadır.
MİDEDE SİNDİRİM Midede günde 2500 ml yakın salgı oluşturulmaktadır. Salgıda; Mukus mide mukozasını asit salgısının Bikarbonat tahrişinden korur HCl: protein sindirimine yardımcıdır Pepsinojen: proteinleri peptidlere parçalayan enzim pepsindir. Pepsin ise ancak HCl varlığında pepsinojenden oluşmaktadır İntrinsik faktör: ağızdan alınan B12 vitaminin emilebilmesinde önemli rol oynar Gastrin: Nervus Vagus'un uyarılması (parasempatik etki), mideden gastrin hormonunun salgılanması ve histamin, midenin asit salgısını artırmaktadır.
Sindirimin en önemli bölgesi incebarsaklardır Sindirimin en önemli bölgesi incebarsaklardır. Tüm moleküllerin absorbe olabilecek büyüklükte son ürünlere kadar hidrolizi ve absorbsiyonu incebarsaklarda yapılmaktadır. İncebarsaklar anatomik olarak mideyi kalınbarsaklara bağlar ve 3 bölgeye ayrılırlar. Mideye bağlı olan ilk 20 cm lik bölüm; duodenum, geri kalan bölümler jejunum ve ileumdur. Mide ile duodenum bağlantısında pilor sfinkteri, ileum ile kalınbarsak (kolon) birleşim yerinde ileo-çekal valvül bulunur.
Pilor sfinkteri kimusun duodenuma geçişini, ileo- çekal valvül ise ince barsakların içeriğinin kalınbarsaklara geçişini kontrol eder. Duodenumdan sekretin ve kolesistokinin adı verilen iki hormon salgılanır. Bu hormonlar safra kesesinden safra salgısını, pankreasın dış salgısını ve midenin hareketlerini düzenlerler. Duodenuma ayrıca pankreastan ve karaciğerden salgı katılımı yapılmaktadır. Pankreas salgısı, günde 700-3000 ml, karaciğerin safra salgısı ise 300-1000 ml kadardır.
Pankreas salgısı çok sayıda sindirim enzimi ve bikarbonat içerir. Bu enzimlerden; pankreas amilazı: polisakkaritleri disakkaritlere, tripsin ve kimotripsin;: proteinleri peptidlere, Karboksipeptidaz: peptidleri amino asitlere hidrolize eder. Pankreas lipazları: adı verilen bir dizi enzim ise trigliseritleri, kolesterol ve fosfolipidleri parçalar.
Pankreasın bikarbonat yönünden zengin salgısı, duodenuma gelen asidik kimusun asitliğini nötralize etmektedir. Safra salgısı yağların sindirimi için çok önemlidir. Safra, yağların sulu ortamda bir araya toplanıp büyük kitleler oluşturmasını engeller. Safranın etkisi ile yağlar ufak yağ damlaları haline getirilir. Bu işleme yağların emülsifikasyonu denilmektedir. Emülsifiye edilen yağlara lipaz enzimi kolayca etki ederek onları daha küçük moleküllere parçalayabilmektedir.
Yağ sindiriminde safra salgısının bir diğer önemi safra tuzlarının parçalanmış yağ ürünleri ile birleşip miseller oluşturmasıdır. Miseller yağ ürünlerinin ince barsak epitel hücrelerine taşınıp emilmelerini sağlamaktadır. Miseller, suda kolayca çözünemeyen yağ ürünlerini, incebarsak sıvısı içerisinde çözünebilir halde tutmaktadır.
İncebarsaklar segmentasyon ve peristaltik olmak üzere iki tip hareket yaparlar. Segmentasyon hareketleri ile kimusun; karıştırılması, Peristaltik hareketlerle ileriye doğru hareketi sağlanmaktadır. Parasempatik uyarı barsak hareketlerini artırırken sempatik uyarı azaltmaktadır.
KALINBARSAKLAR Kalınbarsaklarda su, Na+ ve diğer minerallerin absorbsiyonu yapılmaktadır. İleumdan kalınbarsaklara her gün 1000-2000 ml kimus geçer, bu kimusun 200-250 ml si kalın barsaklarda yarı katı feçese çevrilmektedir. Kalınbarsakların kuvvetli absorbsiyon yetenekleri vardır. Bu nedenle çeşitli ilaçlar, özellikle çocuklara, rektal yoldan uygulanmaktadır.