FEN ve TEKNOLOJİ / SES SESİN YAYILMA HIZI

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ses dalgaları titreşim kaynağından enerji taşırlar. Bu enerji çeşitli ortamlar tarafından iletilir. Ses dalgaları her ortamda aynı hızda yayılmazlar.

Ses dalgaları katı, sıvı ve gaz ortamlarda farklı hızlarda yayılır. FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ses dalgaları katı, sıvı ve gaz ortamlarda farklı hızlarda yayılır. Katı, sıvı ve gaz hallerinde bulunan maddelerin tanecikleri arasındaki uzaklık arttıkça tanecikler arasındaki etkileşim azalacağından titreşim aktarımı da yavaşlar.

KATI>SIVI>GAZ FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ses en hızlı katılarda sonra sıvılarda ve en yavaş da gazlarda yayılır. KATI>SIVI>GAZ Madde Sıcaklık (oC) Sesin Hızı (m/s) Hava 20 343 Su 1440 Demir 5130

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Çok eski dönemlerde savaş halindeki askerler yere miğferlerini koyduktan sonra yeri dinleyerek düşmanların ayak seslerini duymaya çalışırlardı.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Çekiçle tren rayına vurduğumuzda biraz ileride kulağını raya dayayan kişi sesi iki defa duyar. Kişi önce raydan gelen sesi sonra havadan gelen sesi duyar.

Sesin yayılma hızı (m/s) FEN ve TEKNOLOJİ / SES Sesin yayılma hızı ortamın yoğunluğuna bağlıdır. Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma hızı artar. Sesin yayıldığı ortam Yoğunluğu ( g/cm3 ) Sesin yayılma hızı (m/s) Benzin 0,72 1250 Zeytinyağı 0,93 1450 Kemik 1,85 4080 Alüminyum 2,7 6400

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ortamın sıcaklığı arttıkça sesin yayılma hızı da artar. Çünkü maddenin sıcaklığı arttıkça maddeyi oluşturan taneciklerin hareketliliği de artar. Böylece ses madde içinde daha hızlı yayılır. Madde Sıcaklık (oC) Sesin Hızı (m/s) Hava 332 20 343 25 346

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Şekildeki elektrik devresinde anahtar kapatıldığında havası vakumlanmış fanustaki lambanın ışığını görür, zilin sesini duyamayız.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda taneciklerin olması gerekir. Bu nedenle ses dalgaları katı, sıvı ve gaz gibi maddelerde yani maddesel ortamlarda yayılabilir. Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses boşlukta yayılmaz.   Güneşteki patlamaların ışığı gözlemlenebilmekte ancak patlamaların sesi duyulamamaktadır. Bu durum bize sesin boşlukta yayılamayacağını gösterir.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Aynı anda meydana gelen şimşek çakması ve gök gürültüsü olayında ışık ve sesin buluttan bize ulaşma süreleri farklıdır. Sesin ışıktan daha sonra algılanmasının nedeni, ışığın sesten daha hızlı yayılmasıdır. Işığın havadaki hızı yaklaşık 300.000 km/s iken sesin havadaki hızı yaklaşık 340 m/s’dir.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES 340 x 5 = 1700 m uzaklıkta olduğu bulunur. Işığı gördükten sonra geçen süreyi tutarak şimşeğin çaktığı yerin bizden ne kadar uzaktan olduğunu hesaplayabiliriz.   Örneğin ışığı gördükten sonra ses duyana kadar geçen süre 5 s olsun. (Sesin havadaki yayılma hızını 340 m/s alınız.) 340 x 5 = 1700 m uzaklıkta olduğu bulunur.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Sesin aldığı yol = 340 x 0,1 = 34 m olur. İnsan kulağının iki farklı sesi algılayabilmesi için iki ses arasında en az 0,1 saniye geçmesi gerekmektedir. Sesin havadaki yayılma hızından yararlanarak hava ortamındaki yankı olayının algılanabilmesi için ses kaynağı ile engel arasında en az kaç metre uzaklık olması gerektiğini bulalım. (Sesin havadaki yayılma hızını 340 m/s alınız.) Sesin aldığı yol = 340 x 0,1 = 34 m olur. Kaynağın engele uzaklığı = 34 ÷ 2 = 17 m olarak bulunur.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ses ve Işık Enerji türleridir. Teknolojide kullanılırlar. Kaynaklar tarafından oluşturulurlar. Maddeler tarafından iletilebilir, yansıtılabilir ve soğurulabilirler. Ses Işık Maddesel ortama ihtiyaç vardır. Maddesel ortama ihtiyaç yoktur. Boşlukta yayılamaz. Boşlukta yayılır. Madde, sesin yayılması için bir araçtır. Madde, ışığın yayılması için bir engeldir. Sesin havadaki yayılma hızı ışığa göre daha azdır. Işığın havadaki yayılma hızı ses göre daha fazladır.

FEN ve TEKNOLOJİ / SES Ses dalgaları herhangi bir ortamda ortamın özelliklerine bağlı olan bir hızla yayılırlar.   Ses, genellikle en hızlı katılarda sonra sıvılarda ve en yavaş da gazlarda yayılır. Ortamın yoğunluğu arttıkça sesin yayılma hızı artar. Ortamın sıcaklığı arttıkça sesin yayılma hızı da artar. Boşlukta, sesin ilerleyebileceği maddesel ortam bir yoktur. Bu nedenle ses boşlukta yayılamaz. Işık ise boşlukta yayılabilir. Işığın havadaki yayılma hızı sese göre daha fazladır.