STRATİGRAFİ-SEDİMANTOLOJİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ STRATİGRAFİ-SEDİMANTOLOJİ TÜRBİDİTLER 2
TÜRBİDİTLER VE BUNLARLA BİRLİKTE BULUNAN KABA TANELİ KIRINTILI KAYAÇLAR Derin denizel ortamlarda hacim bakımından, türbiditler ve bunlarla birlikte bulunan kırıntılılar en bol olarak deniz altı yelpazelerinde bulunur. Çoğu bölgelerde bu yelpazeler birbirleriyle birleşerek kıta yükselimlerini oluştururlar. Deniz altı yelpazelerinde farklı özelliklere sahip üç türbiditik fasiyes topluluğu kolaylıkla ayırtedilebilir. Bunlar; a- Yakınsak (Proxımal) Türbiditler b- Ortaç (Intermedıate) Veya Normal Türbiditler c- Iraksak (Dıstal) Türbiditler :
a- Yakınsak (Proxımal) Türbiditler Bu türbidit fasiyesi deniz altı yelpazelerinin üst kısımlarında yani sediment - kaynak alanına yakın olarak çökelirler. Kumtaşının şeyle oranı çok yüksektir. - Tabakalanma düzgün değildir. Tabakalanma düzlemleri genellikle şiddetli aşınma yüzeyleri (kanallanma) ile birbirinden ayrılırlar. - Tabaka kalınlıkları 50-60 cm den başlayıp 2 m ye ulaşabilir. Tabaka kalınlıkları yanal olarak uzun mesafelerde devamlı değildir, hatta merceksel oluşları gözle de görülebilir.
-Yakınsak türbiditler içindeki kumtaşları çok iri taneli ve yer yerde çakıllıdır. Bunların içinde yıkılma veya kaymalar yoluyla taşınmış bloklar vardır. -Kumtaşları genellikle Ta-b türbidit örneği sunar. -Dereceli tabakalanma her zaman mevcut değildir. Kumtaşları tabakaları arasında ince taneli çökeller ya hiç çökelmemiştir ya da birbiri ardına gelen akıntılarla süpürülüp uzaklaştırılmıştır. -Kumtaşlarının tabanında oluk izleri seyrek kanal izlerine oranla daha boldur. Kaval izleri seyrek bulunmalarına rağmen çok büyük ve iyi gelişmiş olarak bulunurlar. Yakınsak türbiditlerin bir kısmı bulantı akıntıları ile bir kısmı ise deniz altı kaymaları veya yıkılmalarıyla oluşmuşlardır.
b- Ortaç (Intermedıate) Veya Normal Türbiditler -Deniz-altı yelpazelerinin orta kısımlarında ve kanalların ötesinde çökelirler. -Kumtaşının şeyle oranı hemen hemen birbirine eşittir. -Tabakalanma düzgün ve devamlıdır. -Kumtaşları genellikle orta taneli veya seyrek hallerde iri taneli olabilirler. -Çoğu tabakalar Bouma'nın tam türbidit istifini yani Ta-e istifini gösterirler. -Kumtaşlarında her türden taban yapıları bol bulunur ve iyi gelişmişlerdir.
c- Iraksak (Dıstal) Türbiditler : -Iraksak türbiditler, deniz altı yelpazelerinin dış kısmında çökelirler ve dereceli olarak deniz yönünde abisal düzlüklere geçerler. -Iraksal türbiditlerde ince taneli çökeller kumtaşına oranla daha boldur. -Kumtaşları daha ince tabakalı olup yanal olarak kilometrelerce devamlılık gösterirler. -Kumtaşları ince veya çok ince tanelidir. -Iraksal türbiditlerde tabanı kesik Bouma istifleri gelişir. Yaygın türbidit istif türleri Tc-e ve Td-e dir. -Kumtaşı tabakalarının kalınlıkları 1 cm ye kadar inebilir. -Dereceli tabakalanma bazen iyi gelişmiştir.
Distal türbidit
Kanal Dolgu Fasiyesleri : Deniz altı yelpazelerinin özellikle üst kısımlarında bol olarak bulunan dağıtım kanalları içindeki çökeller yukarıda sayılan üç türbidit fasiyesinden tamamen farklıdırlar. Bu fasiyesler beraber blundukları türbidit fasiyeslerine oranla çok daha kaba taneli olup tabaka kalınlıkları da çok fazladır. Tabakalanma çok iyi gelişmemiş olmakla beraber kolayca tanınabilir. Her tabaka, mercek veya kama şekilli olup yanal yönde devamsızdır. Tabakaların alt yüzeyleri kendilerinden önce çökelmiş olan birimleri oymuş ve bazende derin kanallar açmıştır. Gerçek bir Bouma tipi istif hiçbir zaman gözlenememiştir. Bununla beraber normal bir türbidit fasiyesinde bulunmayan çapraz tabakalanma, kanal dolguları içinde bulunabilir. En yaygın çapraz tabakalanma tekne ve düzlemsel türdendir.
Margin of Brushy Canyon Formation submarine fan channel incised into "overbank" sediments. Sandstone fill of channel shows amalgamation of several flow units as well as flowage and injection of sand into the surrounding strata of the channel walls. Roadside outcrop along U.S. Highway 62-180 south of Guadalupe Pass and near El Capitan scenic turnout, Culberson Co., Texas. © Peter A. Scholle, 1999
Bazen derin deniz kanal fasiyesi, menderesli akarsu fasiyesiyle kolaylıkla karıştırılabilir. Çökelme şartları ve bunun sonucunda gelişen sedimenter yapılar (tabaka altlarında kanal yapıları, yukarıya doğru tane boyu incelmesi ve çapraz tabakalanmanın bulunuşu ve hatta çakıl binimli yapılar) her iki fasiyeste de yaygın ve belirgin olduğu için sadece çökelme yapılarına dayandırılarak bir ortam ayırımı yapmak güçtür. O halde incelediğiniz fasiyesin derin deniz kanalında mı yoksa menderesli akarsu ortamda mı çökeldiğini nasıl belirlersiniz ??
Bunun için en güvenilir metod, Walther kuralından hareketle incelenen fasiyesin beraber bulunduğu fasiyesleri yakından incelemektir. Deniz-altı yelpazelerinin oluşumu ile ilgili olan derin deniz kanal fasiyesleri türbiditlerle beraber bulunacak hatta türbiditlerle ara tabakalı olacaktır. Akarsu ortamında, özellikle menderesli akarsuların çökelttiği fasiyes, karasal ortamı simgeleyen diğer fasiyeslerle uyumlu yanal düşey ilişki içerisinde olacaktır. Bu fasiyesi oluşturan çökellerin rengi genelde kırmızıdır. İstifte, kuruma çatlakları, bitki kökü izleri, karbonat yumruları ve hatta tabaka veya damarlar halinde jips içeren kalın çamurtaşları bulunur.
Türbiditik kumtaşları genelde grovak bileşimindedir Türbiditik kumtaşları genelde grovak bileşimindedir. Halbuki menderesli akarsu çökellerindeki kumlar genelde kuvars arenit, litarenit bileşimindedir. Gerek menderesli akarsu istiflerinde gerekse türbiditik istiflerde yukarıya doğru bir tane boyu küçülen istiflerin gelişmesi söz konusudur. Fark yukarıya doğru tane boyu incelen istifin kalınlığı türbiditlerde genelde birkaç on santimetredir, ender olarak bir metreye ulaşır, fakat menderesli akarsularda birkaç metre kalınlığındadır.