Ersin YILMAZ Umut BULUT Öner YÜCESOY

Anayasalar, insan hak ve özgürlüklerini güvence altına alan toplumsal sözleşmelerdir bireyin hak ve hürriyetlerini tanımlar bu hak ve hürriyetleri koruyup güvence altına alacak olan devlet aygıtının temel çerçevesini çizer toplumun tüm kesimlerinin katılımıyla ortaya çıkmış olmalıdır.

Referandum genelde anayasa değişikliği, yasaların kabulü veya çok önemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan oylamalardır referandumu Türkiye’de gerçekleşen 6. referandumdur 61 Anayasası 82 Anayasası 1987 yılında siyasi yasakların kaldırılması 1988 yerel seçimlerinin 1 yıl öne alınması 2007 yılında Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi

5982 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 26 maddelik yasanın 11 maddesi Anayasa’da değişiklik 4 maddesi anayasal düzenlemelere ekleme 4 maddesi anayasa metninde değişiklik ve ekleme 4 maddesi anayasanın bazı maddelerini yürürlükten kaldırmakta ve 2 maddesi de değişiklik,ekleme ve yürürlükten kaldırmayı içermektedir Son madde ise yürürlük ve halkoylamasına ilişkindir.

Kanun Anayasa Maddesi Maddesi İçerik 1 10/2 Kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve engellilerle, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için pozitif ayrımcılığın önü açılarak eşitlik ilkesi güçlendiriliyor Kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı güvence altına alınıyor. 3 23/5 Yurt dışına çıkma hürriyetinin kısıtlanması, hâkim kararına bağlanıyor Çocuk hakları anayasal bir nitelik kazanıyor ve bu hakların bir kısmı anayasal güvenceye kavuşturuluyor. 5 51/4 Aynı anda birden fazla sendikaya üyelik yasağı kaldırılıyor Memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı getiriliyor Grev esnasında işyerinde oluşan maddi zararlardan sendikanın sorumlu tutulması son buluyor; siyasî amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direniş yasakları kaldırılıyor Bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı getiriliyor, Kamu Denetçiliği Kurumu kurulmasına anayasal temel kazandırılıyor. 9 84/son Parti kapatmaya bağlı olarak milletvekilliğinin otomatik düşmesi son buluyor /3 TBMM Başkanlık Divanının görev süresi düzenleniyor Yüksek Askeri Şura kararları, kısmen yargı denetimine açılıyor Memurların yaptıkları toplu sözleşmelerin hükümleri güvence altına alınıyor Memurların aldığı uyarma ve kınama cezaları da dâhil, tüm disiplin kararları yargı denetimine açılıyor.

Hâkim ve savcıların görevleri idari ve hukuki olarak ayrılıyor ve idari görevleri bakımından savcıların denetimi düzenleniyor Askeri yargının görev ve yetki alanı daraltılıyor; bağımsızlık ve hâkim teminatı bakımından askeri mahkemelere güvence getiriliyor Anayasa Mahkemesinin üye sayısı arttırılıyor ve nasıl seçilecekleri düzenleniyor Anayasa Mahkemesinin üyelerinin görev süreleri düzenleniyor Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı getiriliyor ve TBMM Başkanı ile Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanlarının yargı yerleri belirleniyor Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılıyor Askeri Yargıtay’ın işleyişinde bağımsızlık ve hâkimlik teminatı esası getiriliyor Bağımsızlık ve hâkimlik teminatı bakımından Askeri Yüksek İdare Mahkemesine güvence getiriliyor Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yeniden yapılandırılıyor; üye sayısı arttırılıyor; üyelerin seçildiği kaynaklar ve seçilmeleri tabana yayılıyor Ekonomik ve Sosyal Konsey, anayasal güvenceye kavuşturuluyor. 24 Geçici Eylül yöneticilerinin yargılanması yasağı kaldırılıyor. 25 Geçici 18–19 Anayasa Mahkemesi ve HSYK’nın yeni üyelerinin seçilmeleri düzenleniyor. 26 Yürürlük ve halkoylaması düzenleniyor.

 Madde 10.Kanun önünde eşitlik “ Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.“ fıkrasına ek olarak;Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Fıkrası eklenmiştir.  Madde 51. Sendika kurma hakkı “ Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz.” fıkrası kaldırılmıştır.  Madde 166. Planlama “ Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey” olarak değiştirilmiş ve “Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında hükümete istişari nitelikte görüş bildirmek amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal Konseyin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir.” fıkrası eklenmiştir.

 Madde 53. Toplu iş sözleşmesi hakkı başlığı “ Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı” olarak değiştirilmiş  “Aynı işyerinde, aynı dönem için, birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılamaz ve uygulanamaz.” fıkrası kaldırılmıştır.  “Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler.  Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir.  Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla düzenlenir.” fıkraları eklenmiştir.

 Madde 54 Grev hakkı ve lokavt “ Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddî zarardan sendika sorumludur.” ve “Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz.” fıkraları kaldırılmıştır.  Madde 128 Memurlara toplu sözleşme hakkı Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. fıkrasına “Ancak, malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır “ fıkrası eklenmiştir.

 Madde 146 Anayasa Mahkemesi kuruluşu Anayasa Mahkemesinin yapısı köklü değişikliklere uğramaktadır.  yedek üyelik kaldırılırken, Mahkeme’nin üye sayısı 11’den 17’ye çıkarılmaktadır.  TBMM’nin de Mahkeme’ye üç üye seçmesi sağlanmıştır.  Cumhurbaşkanı tarafından Mahkeme’ye 14 üye seçilmektedir.  Madde 148 Anayasa mahkemesi Görev ve yetkileri  Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolunun açılması  TBMM Başkanı ve kuvvet komutanlarının görevleriyle ilgili suçlardan dolayı yüce divan sıfatıyla anayasa mahkemesinde yargılanmalarının önünün açılması sağlanmıştır.

 Madde 159 Hakimler ve savcılar yüksek kurulu  Üye sayısı 7 asıl, 3 yedek üyeden 22 asıl, 12 yedek üyeye çıkarılmaktadır.  Kurul’un meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararları yargı denetimine açılmaktadır ancak HSYK kararlarına karşı yargı denetimi meslekten çıkarma cezası dışında yapılamayacaktır.  Adalet Bakanının ve Müsteşarın kurul üyeliği devam etmektedir.(Bu durum Türkiye’de yargının bağımsızlığıyla ilgili öteden beri en fazla tartışılan konu olmuştur.)  Geçici 15. Madde 12 Eylül yöneticilerinin yargılanması  12 Eylül darbecilerinin ve yöneticilerinin tüm eylem ve işlemlerini yargı denetimi dışında tutan ve onlara hukuki koruma sağlayan madde yürürlükten kaldırılmıştır.

 9 Eylül Üniversitesi Düşün Toplantıları “Hukuk Devleti ışığında Türkiye’nin yeni anayasa arayışı” Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu  Hukuk devleti kavramı herkes için aynıdır ve birtakım eşit güvenceler sunar.  Hukuk devletinden söz edebilmek için tam manasıyla yargı bağımsızlığı sağlanmış olmalıdır.  Anayasal açıdan hukuk devleti 1961 Anayasasıyla gerçekleşti arası 82’den uzaklaşma(iyileşme) değişiklikleri 82’ye yaklaşan 82 ile uyumlu.  2010 Anayasa değişiklik paketi hak ve özgürlükler de içine alınarak esasen yürütmenin gücünün yargıya etkisini gösteren ve 1982 Anayasasını hatırlatan izler taşımaktadır.  Taraflı hareketleri, hukuk devletini kullanarak yapmak hukuk devletinin önündeki en önemli engeldir.  Hukuk devleti ortak algısı oluşmalıdır.

“Anayasa değişiklikleri ve anayasanın değiştirilemez maddeleri” Prof. Dr. Metin Feyzioğlu  Demokrasi bir diyalog, uzlaşma, oy birliğinin olmasıdır. Oy çokluğuyla demokrasi olmaz. Demokrasi ortak aklı bulmaktır.  Anlamlı bir kısım halk, genel seçime diye referanduma gitmiştir.  Yargı bağımsızlığının teminatı daima sistemdir. Kişiler veya siyasi partiler değildir.  Anayasayı çok uzun tartışmak gerekirdi. Ancak bu şekilde çoğunluğun azınlığa hükmü engellenebilirdi.  Sistem, daha anti-demokratik, daha baskıcı yapı oluşturmuştur. 12 Eylül 1982 Anayasası’ndan daha geriye gitmiştir.

 Referanduma katılım % 77.5, Evet oyları % 57.8, Hayır oyları % 42.2 olarak gerçekleşti ve değişiklik paketi kabul edildi.  Türkiye’nin yeni, sivil ve demokratik anayasa ihtiyacı devam etmektedir. Ancak yeni anayasa için bir adım atıldığı söylenebilir.  Siyasi partilerin referandum sürecindeki tutumları paketin içeriğinden çok kendi aralarındaki siyasi çekişmeler şeklinde olmuştur.  Siyasi liderler, bilim insanları ve aydınlar toplumun doğru bilgilenmesine yardımcı olmak yerine halkın kullanacağı oyun rengini etkilemek amaçlı konuşmuşlar yapmışlar ve halkın en az yarısının paketin içeriğini iyi bilmeden sandığa gittikleri anlaşılmaktadır.  Anayasaların amacı gücü elinde bulunduran yöneticilerin muhtemel saldırı ve ihlallerine karşı toplumun hukukunu korumaktır.  Anayasalar bağımsız olarak ele alınmalı ve sadece içeriklerinden hareketle değerlendirilmelidir.