Normal Uyku Dr. Ahmet Uğur Demir Hacettepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı

Niçin Uyuruz? Yaşamımızın nerede ise üçte birini oluşturan uykunun işlevi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Basit bir anlatımla (gündüz) uykulu olmayı engellemek için uyuduğumuz söylenebilir.

Uyku Neden/Nasıl? Uyanıklık sırasında aktif olan beyin merkezlerinin yorularak inaktif hale geldiğini öne sürmüştür. Beyin sapı midpontil alanda kesi oluşturulan hayvanlarda uykuya dalmanın ortadan kalkması bu savı geçersiz kılmıştır

Uyku Uyku çevresel uyaranların pek algılanmadığı bir dönemdir Komadan farkı: bu durumun çok hızlı bir şekilde “düzelebilmesi” kişinin uykulu olduğunu ve uyuduğunu bilmesidir.

Günlük Uyku Gereksinimi 8 saat 4 saat 10 saat 1910’lar ortalama uyku süresi: 9 saat, Günümüzde: 7 saat!

Turhan Selçuk - 6 Ağustos 1972 Abdülcanbaz'ın ilk serüveni

Uyku Fizyolojisi Uzun süre uykusuz kalmak hayvanlarda öldürücü olabilirken insanlarda zihinsel ve davranışsal bozukluklara yol açar. Uykusuzluk uyku ihtiyacını, “uykuya meyilli” olmayı arttırır.

Uyku Süresi ve Mortalite 1.1 milyon (480 841 erkek ve 636 095 kadın), 30-102 yaş, ABD 1982-1988 sağkalım izlemi En iyi sağkalım: gecede 7 saat uyuyanlarda gecede ≥ 8 saat uyuyanlarda ve ≤ 6saat uyuyanlarda artmış mortalite riski Risk artışı > 8.5 saat uyuyanlarda veya < 3.5-4.5 saat uyuyanlarda %15’in üzerinde bulunmuş Arch Gen Psychiatry. 2002;59:131-136

Uykunun Fizyolojik Düzenlenmesi 1) homeostatik uyku: uyku yoksunluğuyla artan uyku ile azan uykuya yatkınlık; homeostatic 2) sirkadiyen ritim düzenleyici (~24 h), temelde uyku ve uyanıklıktan bağımsız olarak uykuya başlangıç ve sonlanma noktalarını belirliyor 1 ve 2 >>> uykunun oluşmasına katkıda bulunuyor Uyanıklık düzeyi ve stres uykuya başlamada önemli role sahip

Uykunun Fizyolojik Düzenlenmesi Öğlen saatlerinde melatonin uygulanması >>> uykululuğu artırıyor, ısı kaybına sebep oluyor (deride vazodilatasyon yoluyla) Akşam saatlerinde melatonin artıyor Somnojenik beyin alanları termosensitif hücreleri barındırıyor Isı değişikliği – uyku REM dönemi ~ vücut ısı ritminin minimumu

Turhan Selçuk - 22 Şubat 2010

Sirkadiyen Ritm Zamanı belirleyen dışsal uyarılar olmadan kendiliğinden işleyebilir. Dışsal uyarıların yokluğunda sirkadiyen ritme göre gün uzunluğu tam 24 saat değildir (circa: etrafında-civarında, dies: gün). Normal koşullarda sirkadiyen ritmi aydınlık-karanlık döngüsü belirler (suprakiazmatik nükleus).

Uyku - Uyanıklık Uyku uyanıklık döngüsünü sağlayan sistemler: Homesotatik sistem: uyku ile uyanıklıkta geçen sürelerin dengesini sağlamaya çalışır. Uyku baskısı uyanıkken artar, uykuyla çözülür Sirkadiyen sistem: beyindeki biyolojik saat tarafından geliştirilen ritim günün saatiyle (sosyal olarak kabul edilen zaman) uyum sağlamaya çalışır. Uyanıklık baskısı gündüz artar, gece azalır.

Uyku Uyanıklık Döngüsü Homeostaz vücut işlevlerinin dengesini sağlamaya çalışır (S): uyku baskısı Sirkadiyen işleyişte vücutta gece gündüz arasında değişiklikler oluşur (C): uyanıklık baskısı

Uyku - Uyanıklık Bilişsel işlevler/evde işten ayrı kalıp uyuyabilme yetisi Dış etkenler: iş ortamı (iş yükü) İkincil işler (hobi, ek iş) Ev ortamı (uyku, ev işleri) Sosyal etkenler (ev ve işte sosyal destek) İçsel etkenler Kişinin vardiyalı iş koşullarına dayanıklılığı

Turhan Selçuk - 1 Haziran 2009

Uyku – Uyanıklık - Beyin Uyku-uyanıklık siklusu sirkadiyen bir ritim gösterir Hipotalamusta suprakiazmatik nukleus Retino-hipotalamik traktus

Sirkadiyen Zamanlama Sisteminin Temel Parçaları

Sirkadiyen Ritim Sistemi Çıktı ve Denetim Düzeni

Uyku - Uyanıklık Forebrain ve kortikal arousal/uyanma davranışı >>> beyinsapı üst kısmında pon-midbrain bileşkesi yakınından çıkan yolaklar Talamus ve bazal forebrain’e uzanan projeksiyonlarıyla farklı bir çok nöron topluluğu uyanıklığı yönetir

Ascending Arousal System Mezopontin tegmentumda pedunkulopontin (PPT) ve laterodorsal (LDT) tegmental nükleuslarda kolinerjik nöronlar Lateral hipotalamusta orexin nöronları Monoaminerjik hücre grupları (noradrenerjik locus coeruleus, ventral periaqueductal gri cevherde dopaminerjik nöronlar, serotoninerjik dorsal ve median raphe nükleusları ve tuberomammillar nükleusda histaminerjik nöronları) Bazal forebrain hasarı (deney hayvanlarında) >>> koma (sürekli subdelta < 1-Hz EEG) JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS, Vol. 21 No. 6, December 2006 482-493

Ascending Arousal System JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS, Vol. 21 No. 6, December 2006 482-493

Ventrolateral Preoptik Nükleus Ventrolateral preoptik nükleus: uykuyu uyarma etkinliğine sahip Hasar >>> insomni ve uyku bölünmesi JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS, Vol. 21 No. 6, December 2006 482-493

Uyku - Uyanıklık Akşam geç saatlerde uykunun gelmesinin nedeni : Işığın azalması Uyku düzeninin –akşam saatlerinde uyunması- kendisi de sirkadiyen ritmi etkiler NREM düşük vücut ısısı ve hipometabolizma REM Nöral instabilite, yüksek serebral aktivite

Uykunun Fonksiyonları Yaşamsal enerji depolanır REM: sinir sisteminin aktif gelişimi Yavaş dalga uykusu sırasında önemli ölçüde büyüme hormonu salgılanır Dokular onarılır, yaşlanma gecikir

Uyku Evreleri

Uyku Siklusu Uyku Non-REM uykusu ile başlar. Non-REM ve REM uykuları yaklaşık olarak her 90-120 dakikada bir yinelenir. REM uykusu gece boyunca 4-6 kez tekrarlanır , her evresi 10-20 dakika sürer ve daha çok gecenin 3/4’lük bölümünde görülür. Derin uyku gecenin ilk 3/4’ündedir.

Uyku Siklusu Uyku Ev Toplam uyku süresi re l er i saat nREM Uyku latansı REM latansı uyanık REM I II III IV nREM saat

REM Dönemi Yaşla Birlikte Azalır

Uykuda Neler Olur?

Uykuda Neler Olur? Uykuda bazal metabolizma  Serebral kan akımı / serebral metabolizma  >>> rölatif hipokapni Nörolojik aktiviteler baskılanır Santral solunum yanıtı azalır

NREM Uyanıklık >>> hafif, geçici uyku >>> senkronize uyku Senkronize uykunun oluşturulmasında görevli nöronlar: medullada nukleus traktus solitarius, beyin sapındaki raphe çekirdekleri, anterior hipotalamus

Evre 1 Alfa aktivitesi  Düşük voltajlı teta dalgaları Birkaç dakika süren hafif bir uyku Yavaş göz hareketleri Arousal eşiği düşüktür. Bu evrede birey kolayca uyanabilir.

Evre 2 5-7 dakika sonra Yüksek voltajlı verteks dalgaları K kompleksler Uyku iğcikleri Bu evrede daha yoğun uyaranlarla uyanma ve arousal gözlenir.

Evre 3 - Evre 4: N3 15-30 dakika sonra Yüksek voltajlı delta dalgaları 3: %20-50, 4: >%50

Turhan Selçuk - 28 Eylül 2009

REM Düşük voltajlı,karışık serebral aktivite Kas tonusu  Hızlı göz hareketleri Beyin gelişimi Sensorial sistem aktivasyonu: Anılar, rüyalar Myokloni

REM Solunum ritmi düzensizleşir Kalp hızı  Kan basıncı değişiklikleri Serebral kan akımı ve metabolizma Arousal eşiğinin en yüksek olduğu evre İdrar volümü ve terleme

Turhan Selçuk - 27 Temmuz 2009

Uykuda Fizyolojik Değişiklikler NREM REM Kalp hızı Düzenli Değişken Solunum hızı Kan basıncı Beynin O2 tüketimi Azalmış Artmış Vücut ısısı Dengede Solunum merkezinin PO2 ve PCO2’ye yanıtı

Uyku Fizyolojisi Uyku ile uyanıklık döngüsü korteks, hipotalamus, beyin sapı, retiküler aktive edici sistem arasındaki etkileşimle düzenlenmektedir.

Turhan Selçuk: İnsan Hakları / Human Rights. T. C Turhan Selçuk: İnsan Hakları / Human Rights. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları: 1763, İstanbul 1995, 160 S., ISBN 975-17-1556-3 Turhan Selçuk 8 Kasım, 2006

Solunum Sistemi Solunum düzeni solunum merkezi, beyin korteksi ve çevre dokulardan gelen mekanik ve kimyasal uyarılar ile şekillenmektedir. Solunum merkezi medullada, inhibe edici olduğu düşünülen pnömotaksik merkez ponsta yer almakta. Korteks Karotid cisimcik Medulla kemoreseptör Üst havayolu Medulla Respiratuar nöron Mekanoşimik Reseptörler Akciğer-göğüs duvarı Nöromusküler uyarı

Solunum Sistemi PaO2 ve PaCO2’deki değişiklikler medulladaki merkezi ve karotid cisimcikleri etkileyerek solunumu uyarmaktadır.

Uykuya Dalarken Solunum uyarısı için gerekli PaCO2 eşik düzeyi artmakta, Tidal volümde dalgalanmalarla (periyodik solunum) azalma Solunum hızı pek değişmemekte, Hipoventilasyon (evre I ve II’de %13, evre III ve IV’de ise ek olarak %15 azalma) gelişmekte

Uyku ve Solunum Alveoler ventilasyondaki azalma sonucu PaCO2’de 3-7 mmHg yükselme, PaO2’de 3.5-9.4 mmHg azalma, Oksijen saturasyonunda yaklaşık %2’lik azalma olur Arteryel kan gazındaki değişikliklerin normalde klinik bir önemi yoktur.

Uyku ve Solunum Ayakta göğüs duvarı ekspansiyonunun solunuma katkısı , abdominal distansiyondan fazladır. Supin pozisyonda bu patern tersine döner NREM: interkostal kas aktivitesi uyanıklığa göre artar REM: tüm solunum kaslarının aktivitesi azalır

REM Döneminde Göğüs kafesinin solunuma katılımı azalırken batın kaslarının solunuma katkısı artar. Kas lifleri fazla sayıda olmadığından diyafram çok etkilenmez.

REM Döneminde Diyaframın kasılma etkinliğindeki azalma nöromusküler hastalığı olanlar dışında pek önemli sonuca yol açmaz.

Uykudan Uyanma (arousal) Fizyolojik ve davranışsal açıdan koruyucu bir mekanizmadır. Uyandırılmanın en zor olduğu dönem NREM derin uyku (evre III ve IV) dönemleridir. PaCO2’deki 1-2 kPA (12-25 mmHg) yükselme uyanma için güçlü bir uyarıcıdır.

Turhan Selçuk 1922-2010 Turhan Selçuk 1922’de Milas’da doğdu. İlk karikatürleri Adana’daki otaöğretim sırasında aynı yerde çıkan Türk sözü Gazetesi ile İstanbul da Kırmızı Beyaz ve Şut Spor Dergilerinde yayımlandı. (1941) 1943’de Akbaba’nın kadrosuna girdi.1948’de Tasvir’de Karikatürcü ve ressam olarak çalıştı. Refik Halit Karay’ın çıkardığı Aydede’nin başçizeri oldu. Kardeşi İlhan Selçuk’la birlikte 41 buçuk (1952) Dolmuş (1956) Mizah Dergilerini çıkardı. 1949’da Dünyada Steinberg in öncülüğüyle başlayan modern karikatür anlayışına yöneldi. Yeniistanbul Gazetesindeki yazılarında (Grafik Mizahın) Karikatürün evrensel anlatımı olduğunu savundu.

Özet Uyku beyinde uyku oluşturan merkezlerle uyanıklığı sağlayan merkezler arasında yönetilen nörokimyasal bir süreçtir Uykunun temel işlevleri: beden ve zihnin dinlenmesi, yenilenmesi, uyanıklığı sağlama, öğrenme ve bellek oluşumun sağlayan serebral değişiklikleri kolaylaştırma

Özet Uyku yatkınlığı: uyku yoksunluğunun süresi ve sirkadiyen saatteki faza bağlı Melatonin: pineal bez tarafından gece üretilen hormon biyolojik saat için pusula rolü üstlenir, beyinde uyku oluşumunu düzenler Gece uyumamızın nedeni bu olabilir

Özet Uyku uyanıklık döngüsü ile diğer fizyolojik ritmler arasında (ısı, kan basıncı, hormonlar, bağışıklık sistemi) sıkı bir ilişki vardır.