Türkçe Edebiyat Bilgileri

Edebiyat Bilgileri 1 Şiir Bilgisi Şiir : Okunduğunda insanı derinden etkileyen , duygulandıran heyecanlandıran, coşturan ; kulağımıza hoş gelen , bir ahenk taşıyan ; genellikle ölçü ve kafiyeye dayalı olarak yazılan yazılardır. Duygu ve hayallerin ( imgelerin ) ağır bastığı ,dizelerle ( mısralarla ) yazılan sanatsal yazı türüdür.

Şiirde Tema ( Ana Duygu ) Şiirde asıl anlatılmak istenen şeydir. Bir yerde verilmek istenen mesaj veya ağır basan duygulardır. Düz yazıdaki “ ana fikrin” şiirdeki karşılığı “ tema” dır.

Örnek GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN Ne doğan güne hükmüm geçer Ne hâlden anlayan bulunur Ah aklımdan ölümüm geçer Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur. Ve gönül tahtına der ki : Pervam yok verdiğin elemden Her mihnet kabulüm, yeter ki Gün eksilmesin penceremden! Cahit Sıtkı TARANCI Konu : İnsanın hayata bağlı olması. Tema : Bütün zorluklara rağmen hayat güzeldir. Önemli olan , yaşanan olumsuzluklarına rağmen hayatı sevmektir.

Şiirin Biçimsel Özellikleri Ölçü ( vezin ) Şiirde dizelerdeki hece sayısı eşitliği veya hecelerdeki uyumdur. Türk edebiyatında Hece Ölçüsü Aruz Ölçüsü Serbest Ölçü olmak üzere üç tür ölçü ( vezin ) vardır.

Hece Ölçüsü Türkçenin yapı özelliklerine uyan bu ölçü , mısralardaki hece sayılarının eşitliğine dayanır. Hece ölçüsü, Türk edebiyatının ulusal ölçüsüdür. Daha çok halk şiirinde kullanılır. Edebiyatımızda en çok kullanılan hece kalıpları : 7’li hece ölçüsü 8’li hece ölçüsü 11’li hece ölçüsü DURAK : Dizelerin belli yerlerden bölünmesine “ durak” adı verilir.

Örnek Çıkıp yücesine / seyran eyledim Gördüm ak kuğulu / göller perişan Bir firkat geldi de / durdum ağladım Öpüp kokladığım / güller perişan Çı – kıp yü – ce – si – ne / sey – ran ey – le – dim 1 2 3 4 5 6 + 1 2 3 4 5 6 + 5 = 11’li duraklı hece ölçüsü

Aruz Ölçüsü Türk edebiyatına Arap edebiyatından girmiş olan bir ölçüdür. Bu ölçü , hecelerdeki seslerin kısa ve uzun olmasına dayanır. Divan edebiyatında kullanılan bir ölçüdür. Hecelerin ünlü veya ünsüzle bitişine göre açık hece kapalı hece diye adlandırılan uygulanışı zor bir ölçüdür.

Örnek Göz gördü / gönül sevdi / seni ey yü / zü mâhım _ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Kurbânı /n olam var mı / benim bunda / günâhım Mef'ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün (Nahîfî) İstiklâl Marşı aruzun “Fe i lâ tün / Fe i lâ tün /Fe i lâ tün /Fe i lün” kalıbıyla yazılmıştır.

Serbest Ölçü Dizeler arasında kafiye sayısı bakımından bir eşitlik yoktur. Kafiye düzeni de bu ölçünün kullanıldığı şiirlerde Aslında bu , bir ölçü değil , şiirde ölçüsüzlüktür. Hece sayıları birbirinden faklıdır. Günümüzde şiirler en çok bu tarzda yazılmaktadır. Bu tarz şiir yazan şairler : Nazım Hikmet Ran Orhan Veli Kanık

Örnek Ağlasam sesimi duyar mısınız, ANLATAMIYORUM Mısralarımda; Dokunabilir misiniz, Gözyaşlarıma, ellerinizle? Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel, Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu Bu derde düşmeden önce. Bir yer var, biliyorum; Her şeyi söylemek mümkün; Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum; Anlatamıyorum. Orhan VELİ

Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye ( Uyak )

Kafiye ( Uyak ) Kafiye ( Uyak ) Dize sonlarındaki ses benzerliklerine kafiye denir. Kafiye ( uyak ) , sadece ses benzerliğidir; uyakta anlam benzerliği aranmamalıdır. Kafiyeler dize sonlarında aranmalıdır. Bu ses benzerlikleri bir veya birden çok sese dayalı benzerliklerdir.

Redif REDİF Dize sonlarındaki yazılışları , anlamları ve görevleri aynı olan sözcük veya eklere “ redif ” denir. Redifler kafiyeden sonra gelir. Dize sonlarında her zaman redif olmayabilir. Dizelerde önce kafiye ( uyak ) bulunur ; daha sonra da varsa redif aranır.

Kafiye ( Uyak ) Çeşitleri YARIM KAFİYE ( YARIM UYAK ) Dize sonlarındaki tek sesin benzerliğine dayanır. Yarım kafiye , halk edebiyatında yaygın olarak kullanılmıştır.

Örnek 1 Huri melek var mı senin Kız nazarım kaldı usul Kadir gecesinde bayram Üstüne gölge olan dallar öğünsün. Yukarıdaki dörtlükte ahengi oluşturan “ soy ”, “ boy ” ve “ ay ” köklerinde ortak olan “ y ” sesidir. “ – unda” ekleri de “ redif ” olarak bilinmelidir. y so unda y unda bo ında a y Yarım Kafiye

Örnek 2 Elif kaşların ça t ba t ar tu t ar ar Gamzesi sineme Ak elleri kalem Yazar Elif Elif diye. REDİF ça t ar ba t ar tu t ar YARIM KAFİYE

Örnek 3 Yunus okur Ol kumru di l ler ile bülbü l ler ile REDİF YARIM KAFİYE

Tam Kafiye Tam Kafiye ( Tam Uyak ) Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine dayanan kafiyelere tam kafiye ( tam uyak ) adı verilir. Bir sesli bir sessiz harf benzerliğine dayalı kafiyedir.

Örnek 1 Dünyaya geldiğim Yürüdüm aynı İki kapılı bir Gidiyorum gündüz gece. an da REDİF zam an da h an da TAM KAFİYE

Örnek 2 Dere boyu Gül açılır Ben yarime gül demem Gülün ömrü s az olur REDİF y az olur az olur TAM KAFİYE

Örnek 3 Vurdukça efelerin yere çıplak Sarsıntıdan dağların uçuyor d iz REDİF d iz leri ben iz leri TAM KAFİYE

Zengin Kafiye Zengin Kafiye ( Zengin Uyak ) Dize sonlarındaki ikiden fazla ses benzerliğine dayanan kafiyelere “ zengin kafiye” denir. Zengin kafiyede en az üç ses benzerliği vardır.

Örnek 1 Anadolu’m, cennet yurdum Göğse dolan nefes, kalpte Uğrunda can verip nöbet va tan ım y tan ım tu tan ım REDİF ZENGİN KAFİYE

Örnek 2 Yıkanırdı gölgesi kuytu bir Yaz kış yeşil bir saksı d ere de REDİF d ere de penc ere de ZENGİN KAFİYE

Örnek 3 o cağ ı okul ku cağ ı okul san cağ ı okul Bilginin, bilgin’in Annenin, sevginin Askerin, inancın Okul yapmaya koş, yaptırmaya koş. o cağ ı okul REDİF ku cağ ı okul san cağ ı okul ZENGİN KAFİYE

Cinaslı Kafiye Cinaslı Kafiye Dize sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerin oluşturdukları ses benzerliğine “ cinaslı kafiye” denir. Sesteş sözcüklerle yapılan kafiyedir. Cinas , aynı zamanda bir edebî sanattır.

Örnek 1 asmaya asmaya Niçin kondun a bülbül Kapımdaki Ben yarimden ayrılmam Götürseler ÜZÜM ÇUBUĞU asmaya İDAM ETMEK asmaya

Örnek 2 gün âh günâh Her nefeste eyledik yüz bin Bir günâha etmedik hiçbir günâh gün âh

Örnek 3 yanalı nal ı Haylice vakit oldu Ben bu derde ya Binmem namert atına Ya mıh düşer yanalı ya nal ı

Şiirde Biçim ( Şekil ) Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması )

Kafiye Düzeni ( Kafiye Şeması ) Uyak Dizilişi / Kafiye Düzeni / Kafiye Şeması Dörtlüğün ya da şiirin tümünün dizelerindeki kafiyelerin ( uyakların ) belli bir düzene göre sıralanışıdır. Dize sonlarındaki aynı uyaklara, aynı harfler verilerek yapılır. Uyak dizilişleri şunlardır : Düz Uyak Çapraz Uyak Sarma Uyak

Düz Uyak ( Düz Kafiye ) İki dizenin ya da dörtlüğün kendi arasında uyaklı oluşudur. Düz uyaklarda her dize kendi arasında uyaklıdır. Neden sonra sarsıldı altımda demir Gözlerimin önünden geçti yaylar a Kervansaraylar a

Örnek 1 ………… sancak ………… ocak ………… parlayacak a ………… ancak a a --------------------- a a a a

Örnek 2 Oh yavrular Sizi her gün Hatırıma neler Geçmiş , o bir seyrederk en a DÜZ UYAK penceremd en a gel ir b DÜZ UYAK defined ir b

Çapraz Uyak ( Çapraz Kafiye) Dörtlüğün 1. dizesiyle 3. dizesi kendi arasında , 2. dizesiyle de 4 . dizesi kendi arasında kafiyelidir. Bu şekilde oluşan dizilişe Çapraz uyak ( Çapraz kafiye) denir.

Örnek 1 1 ta ş lar ile a b 2 a 3 ku ş lar ile b 4 Dağlar ile Çağırayım Mevlâm seni Seherdeki Çağırayım Mevlâm seni. 1 ta ş lar ile a b 2 a 3 ku ş lar ile b 4 ÇAPRAZ UYAK

Örnek 2 Dur yolcu! Bilmeden gelip bast ığın a 1 2 b at tığı yerdir b y Bu toprak, bir devrin Eğil de kulak ver, bu sessiz Bir vatan kalbinin bast ığın a 1 2 b at tığı yerdir b y ığın a 3 4 at tığı yerdir b ÇAPRAZ UYAK

Sarma Uyak ( Sarma Kafiye ) Bir dörtlüğün 1. dizesiyle 4 . dizesinin 2. dizesiyle 3 . dizesinin kendi aralarında kafiyeleşmesine “ sarma uyak ” adı verilir.

Örnek 1 gels e a b ir den b dev ir den b best e a Ne zaman ayrılık saati Bir gariplik çöker içime Kalan tek anı gibi bir Durmadan çalınır o gamlı gels e a b ir den b dev ir den b best e a SARMA UYAK

Örnek 2 Sular soğuk bir Bakıyoruz Suda omuz İki gölge karışık ışık a b hav uz a om uz a b kar ışık a SARMA UYAK