TÜRKİYE-RUSYA İKİLİ İLİŞKİLERİ: GÜVENLİK VE SİYASİ BOYUTLAR Doç. Dr. Atilla SANDIKLI BİLGESAM Başkanı

Türkiye-Rusya İlişkileri Soğuk savaş sonrası uluslararası ilişkilerde köklü değişiklikler yaşanmıştır. Daha önce geçerli olan jeopolitik değerlendirme ve görüşler değişime uğramıştır. Yapısal nitelikli bu değişim birçok ülkenin yanı sıra, Rusya ve Türkiye’nin de dış politikalarının yeniden şekillenmesine yol açmıştır.

Türkiye-Rusya İlişkileri İki ülke arasındaki ilişkiler iki tarafı da tatmin edecek işbirliği şekillerinin araştırılması, bu alanda yeni ilkelerin ve yaklaşımların belirlenmesi aşamasına girmiştir.

Türkiye-Rusya İlişkileri 11 Eylül 2001 saldırılarını müteakip ABD’nin yanı sıra gibi aktörler de uluslararası sistemde etkin rol oynamaya başlamış ve küresel/bölgesel anlamda ABD’nin rakipleri durumuna gelmişlerdir. Rusya Çin Hindistan AB

Türkiye-Rusya İlişkileri Dünya çok kutuplu bir hale dönüşmüş, jeoekonomik, jeopolitik ve jeostratejik ağırlık merkezi Avrupa-Atlantik bölgesinden Asya-Pasifik yönüne kaymaya başlamıştır.

Türkiye-Rusya İlişkileri Güç ekseninin batıdan doğuya doğru kaymasıyla jeopolitik mücadele, hammadde ve enerji kaynaklarınca zengin olan Afrika-Avrasya ekseni üzerinde yoğunlaşmıştır.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye ve Rusya arasında Balkanlar’dan Orta Asya’ya, Afrika ve Orta Doğu’dan Kafkasya’ya kadar geniş bir bölgede tarihsel, ekonomik, siyasi ve kültürel bağlar bulunmaktadır. Bu durum, Hazar’dan Karadeniz’e, Akdeniz’den Adriyatik denizine kadar geniş bir coğrafyada çatışan çıkar algılamalarına sahip iki ülkenin ilişkilerinin yeni jeopolitik veriler ışığında tekrar değerlendirilmesini gerekli kılmıştır.

Türkiye-Rusya İlişkileri 1990’lı yılların başlarında Türk-Rus ilişkilerinde temel bir çelişki göze çarpmaktadır. Bir taraftan, Avrasya coğrafyasında iki ülke birbirini rakip olarak görürken, Diğer taraftan hızla artan ekonomik ilişkiler iki ülkeyi işbirliği yapmaya zorlamaktadır.

Türkiye-Rusya İlişkileri Hazar petrollerini Batı’ya taşıyacak enerji boru hatlarının seçiminde, petrol yüklü tankerlerin Boğazlardan geçmesi konusunda, Kürt ve Çeçen sorunlarında rekabetin etkileri açık olarak görülmektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Kürt ve Çeçen sorunundaki rekabet alanlarına ek olarak Kafkasya ve Orta Asya’daki nüfuz mücadelesi Rusya’nın Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ne S-300 füzelerini satışı Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaşması tartışması mücadele alanlarına eklenebilir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Soğuk Savaş sonrasında Kafkasya ve Balkanlar’daki uluslararası ve etnik karakterli çatışmalarda da Türkiye ve Rusya’nın yaklaşımları birbirinden oldukça farklıydı. Bu dönemde Bosna-Hersek, Dağlık-Karabağ, Kosova ve Abhazya sorunlarında iki ülke genellikle birbirine zıt yaklaşımlar sergiledi.

Türkiye-Rusya İlişkileri Ancak Türkiye ve Rusya, SSCB döneminde olduğu gibi, ekonomik ilişkilerini kullanarak politik ilişkilerine bir çeki düzen verme yaklaşımını benimsedi. Ekonomik ilişkilerin hızla gelişmesi iki ülkeyi birbirine yakınlaştırmış ve karşılıklı görüşmeler yoluyla politik sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.

Türkiye-Rusya İlişkileri “Mavi Akım” doğal gaz boru hattının inşası Terörizmle mücadele alanında işbirliği Askeri-teknik alanlarda ilişkilerin geliştirilmesi Avrasya ölçeğinde işbirliği arayışları 1990’lı yılların sonundan itibaren ikili ilişkilerde normalleşme sürecini derinleştirmiştir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye, Rusya'nın Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı’na rakip olarak ortaya koyduğu Güney Akım Doğal Gaz Boru Hattı’nın Karadeniz'de kendi münhasır ekonomik bölgesinden geçmesine müsaade etmiştir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye'nin bu müsaadesi bir anlamda Nabucco projesinin geçerliliğini yitirmesine neden olmuştur. Rusya da, Türkiye'nin Azerbaycan ile ortaklaşa geliştirdiği Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) Projesine karşı çıkmayarak "karşı jestte" bulunmuştur.

Türkiye-Rusya İlişkileri İki ülke ayrıca nükleer enerji üretimi alanında da stratejik işbirliğine yönelmiş bu bağlamda Rusya'nın resmi enerji kuruluşu ROSATOM, Akkuyu Nükleer Enerji Santralı'nın inşası projesini üstlenmiştir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Projenin maliyetinin yaklaşık 20 milyar dolar tutarında olacağı tahmin edilmekte ve tamamlandığında yılda yaklaşık 35 milyar kwh enerji üretmesi hedeflenmektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, 1990’lı yıllarda rekabet merkezli, daha sonra fırsatlardan istifade edilmek suretiyle, kazan-kazan yaklaşımına uygun olarak bölgesel ve küresel ölçekte çok yönlü olarak geliştirilmiştir. Günümüzde iki ülkenin izlediği politikalar ticaretten, ekonomiye, politikadan kültüre kadar çok boyutlu siyasi diyalog kanalları oluşturmuş ve güven ilişkisini güçlendirmeye başlamıştır.

Türkiye-Rusya İlişkileri Bavul ticareti Turizm Eğitim Karma evlilikler Toplumsal temaslarla da ilerleyen Türkiye-Rusya ilişkileri yakaladıkları seviye ve içerik anlamında günümüzde oldukça mesafe kaydetmiştir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Ticari, ekonomik, enerji, turizm ve kültürel alanlarındaki ilişkiler; Vizelerin kaldırılması Karadeniz’de işbirliği İki ülke arasında üst düzey işbirliği konseyinin kurulması Siyasi diyalogun artırılması Birçok bölgesel ve küresel sorunda izlenen benzer veya yakın politikalar;

Türkiye-Rusya İlişkileri İran nükleer geriliminin diplomatik yolla sonlandırılması Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesi Dağlık-Karabağ sorununun barışçı yollarla çözülmesi Orta Doğu’da barışın sağlanması Afganistan ve Irak’ta güven ortamının tesisi gibi uluslararası konularda da Türkiye ve Rusya yakın sayılabilecek politikalara sahiptir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Bütün bunlara rağmen iki ülke arasında yüksek sesle dillendirilmeyen bazı sorunların olduğu da inkâr edilemez. Kıbrıs Ermenistan PKK Dağlık Karabağ Kosova Arap Baharı Suriye krizi gibi birçok siyasi hususta Türkiye-Rusya arasında görüş farklılıkları bulunmaktadır.

Türkiye-Rusya İlişkileri Rusya’nın 2012 yılında başlattığı “Gümrük Birliği” projesi ile 2015 yılında hayata geçirmeyi düşündüğü “Avrasya Birliği” projesi, Moskova’nın çeşitli örgütlenmeler ve entegrasyon projeleriyle eski Sovyet coğrafyasında etkinlik ve nüfuzunu artırma yönünde çalışmalarına devam ettiğini göstermektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Eğer Rusya, böyle bir projeye Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile birlikte tüm Orta Asya cumhuriyetlerini katmayı başarabilirse, Türkiye bu yeni durumda ekonomik ve politik anlamda bir takım sıkıntılarla karşılaşabilir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türk-Rus ilişkilerinin günümüzde Suriye üzerinden en ciddi sınavını verdiği ifade edilebilir. Rusya bütün gücüyle Esed’in kalması için çaba harcarken, Türkiye Esed’siz bir Suriye planı yapmaktadır. Suriye krizinin çözümünde Esed’in devre dışı bırakılması dışında iki ülke genellikle benzer yaklaşımlar sergilemektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye ve Rusya Suriye ile ilgili şu hususlarda aynı görüşe sahiptir. Suriye’de İç barışın sağlanması Dökülen kanın durdurulması Toprak bütünlüğünün korunması Suriye halkının kendi geleceğine kendilerinin karar vermesi

Türkiye-Rusya İlişkileri Suriye krizi Türkiye-Rusya ilişkilerini bir süre daha ciddi bir şekilde meşgul edebilir. İki ülkenin bu durumu ikili ilişkilerini olumsuz etkileyecek seviyeye getirmemeye dikkat etmeleri gerekmektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Siyasi, ekonomik, kültürel ve diğer alanlarda hızla gelişen ilişkiler, Suriye krizi, füze kalkanı, uçak krizi, Arap Baharı ya da başka diğer sorunlarla yıpranmayacak kadar sağlam bir kurumsal yapıya dönüştüğünü ortaya koymuştur.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye’nin kendi güvenliği ve istikrarı açısından Batı sistemi içinde yer almasına rağmen, bu durum Rusya ile çok yönlü ilişkiler kurmasının önünde bir engel değildir. Aksine, Rusya ile kuracağı güçlü ilişkiler, Batı dünyası ile ilişkilerinde Türkiye’nin elini güçlendirecektir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Bu nedenle iki ülke ilişkilerinin daha da ileriye götürülmesi için üst düzey ziyaretlerle ilişkilerdeki güven ortamının sık sık tazelenmesi, Olumlu havanın halklar arasında da yayılması maksadıyla kültürel ilişkilerin canlandırılması ve bunun iki halkı da kapsayacak projelerle geliştirilmesi gerekmektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Bu bağlamda vize muafiyeti devam ettirilmeli, tarih kitapları yeniden gözden geçirilmeli, medya organlarında olumsuz çağrışım yapan dil kullanımından kaçınılmalıdır. Halklar arası diyalog, ortak kültürel faaliyetler, eğitim işbirliği, karşılıklı sanat ve sinema çalışmaları, televizyon dizileri ve spor faaliyetleri desteklenmelidir.

Türkiye-Rusya İlişkileri İki ülke arasındaki öğrenci ve öğretim görevlisi değişim programları geliştirilmeli, Bursların sayısı artırılmalı, yeni burslar ihdas edilmeli, ortak projeler desteklenmeli, Toplumsal yakınlaşmayı hızlandıracak dil ve turizm alanlarında teşvik edici programlar ve projeler hayata geçirilmelidir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye’nin ortak ilgi ve etki alanlarına giren bölge ülkeleriyle ilişkilerini artıracak politikalar izlemesi ve bunu yaparken Rusya’yı doğrudan karşısına alacak politikalardan uzak durması önemlidir. Rusya’nın bu alandaki faaliyetleri de Türkiye tarafından dikkatle takip edilmelidir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Türk-Rus ilişkilerinin genel yapısı işbirliği ve rekabetin önümüzdeki yıllarda da devam edeceğine işaret etmektedir. İlişkiler, iki ülkenin de çıkarlarına hizmet edecek pragmatist yapıda ilerlemelidir. İlişkileri değerlendirirken olabildiğince gerçekçi olmak elzemdir. Gerçekçi olmak, ilişkilerde temkini elden bırakmamayı da gerektirmektedir.

Türkiye-Rusya İlişkileri Rusya, güçlendikçe dış politikada zaman zaman sert güce başvurabilecek bir ülke görüntüsü vermektedir. Türkiye ve Rusya’nın farklı güvenlik algılarına sahip olması, ilgi ve etki alanlarının kesişmesi/çakışması geliştirdikleri dış politika anlayışlarındaki ayrılma noktaları , Soğuk Savaş sonrası adım adım gelişen çok boyutlu ilişkilerin yumuşak karnını oluşturmaktadır.

Türkiye-Rusya İlişkileri Bunun farkında olarak güvenlik eksenindeki anlaşmazlıkların ikili ilişkilerde temel soruna dönüşmemesine gayret eden ve güven ilişkisini artırmaya dönük yapıcı ilişkiler devam ettirilmelidir.

TÜRKİYE-RUSYA İKİLİ İLİŞKİLERİ: GÜVENLİK VE SİYASİ BOYUTLAR Doç. Dr. Atilla SANDIKLI