B ILIŞIM TEKNOLOJILERINDE ETIK SORUNLAR D ERS : BILIŞIM ETIĞI K ONU : FİKRİ MULKİYET VE ERİŞİM YALIN KILIÇ TÜREL Ekim-BOTE-4-ELAZIĞ

F IKRI M ÜLKIYET Mason’a (1986) göre Bilgi kime aittir? Bilginin değişimi için gereken ücret nedir? Bilgi iletişiminin sağlandığı kanallar kime aittir? Ayrılan bu kaynaklara nasıl erişilebilir? YANIT: sahiplik ile ilgilidir. Bir arabaya, bir eve veya bir bilgisayar programına sahip olmanın anlamı nedir?

S AHIP O LMAK ? Başkalarının mülkiyetinizi (sahip olduğunuz şeyi/şeyleri) nasıl kullanması gerektiğini belirlemek, bu mülkiyetin kontrol haklarına sahip olmak (Bynum ve Rogerson, 2004:279) Eğer bir bilgisayar programınız varsa, haklarınız? İstediğiniz insanların kullanmasına izin verme yada vermeme Başkalarının bu programa sahip olabilme şartlarını belirleme Ör: ücretli, abonelik/üyelik, ücretsiz

M ÜLKIYET – F IKRI M ÜLKIYET Mülkiyet: Sahip olunan somut, elle tutulan şeyler. Ör: Ev, araba, eşya, arsa vs. Fikri mülkiyet: Zihinsel/bilişsel faaliyetler sonucu bireysel olarak ?? ürettiklerimiz… Ör: resim, harf, mektup, kitap, e-posta, yazılım, konuşma, tasarlanan donanım ya da öğretim materyali vs. ** Fark: Fiziksel, somut değildir **

T EHDIT / SORUN Kolay kopyalanabilme ve dağıtılabilme Fikri M.yi korumak, Fiziksel M.yi korumaktan zor. Üretilen kopyalar orijinal gibi, gerçeğinden ayırmak zor Sayısal ortam dezavantajları: İşlem hızı, kolaylık, dünyaya erişim, yasal boşluklar. Hem hukuki hem etik. Sorun: Yasal ama etik değil, yasal değil ama etik, yasal değil – etik değil. Yazılımcıların kaygısı İhlalin en cazibeli ve önemli nedeni? “Başkaları tarafından hazırlanan çalışmaların elektronik olarak kopyalanması hem çok vakit almayan, hem çok emek gerektirmeyen hem de çok para harcamayı gerektirmeyen bir olgu olmasıdır.”

F IKRI M ÜLKIYETI K ORUMA Fikri mülkiyeti, kanunlar ve görevli kurumlar ile garanti altına almak gerekmektedir. Bu nedenle fikri mülkiyetin korunması için kanunlar hazırlanmış ve bazı kurumlar açılmıştır. Telif hakkı, patent, şifreleme, gizlilik yeminleri ve güven, sadakat gibi geçmişten beri kullanılan değerler fikri mülkiyetin korunmasını sağlamaktadır (Mason, 1986, s.9)

E RIŞIM Bilgiyi kullanmada her buluş, kağıdın bulunuşundan modern bilgisayarlara kadar olan, okur-yazarlığı elde etmek için yeni talepler getirmiştir. Bir bilgi toplumunda, bir vatandaş okur-yazar olmak için en azından üç şeye sahip olmalıdır (Mason, 1986, s.10). Bilgi ile uğraşmak için zeka becerileri, Bunlar okuma, yazma, değerlendirme ve hesaplama gibi zihinsel beceriler, Bilgiyi depolayan, ileten ve işleyen bilgi teknolojilerine girebilmelidir. Sonuncu olarak, bilginin kendisine erişebilmelidir

E RIŞIM Erişim, bireylerin bilgisayarlardaki bilgilere ulaşmaları ile ilgilidir. Bu bilgiler, bir Word belgesi, veri tabanındaki bilgiler, bir web sitesi gibi bilgisayar ortamındaki her türlü veri olabilir. Erişim aynı zamanda şahsi ve gizli verilere yetkisiz erişimi engellemek için geliştirilen önlemleri de içerir (Mollavelioğlu, 2003, s.21). Mason erişimin önemini; Hangi bilgi, bir insan veya organizasyon tarafından doğrudan veya ayrıcalıklı olarak, hangi güvenlik ve hangi koşullar altında elde edilir? sorularıyla açıklamıştır (1986, s.5).

TARTIŞMA GRUP ETKİNLİĞİ KONU Fikri mülkiyetin korunması için neler yapılabilir? Somut öneriler yapmanız beklenmektedir.