SEKİZİNCİ BÖLÜM VARLIKLARIN YÖNETİMİ

(SERMAYE BÜTÇELEMESİ) (NAKİT VE NAKİT BENZERİ VARLIKLARIN YÖNETİMİ) DURAN VARLIK YÖNETİMİ DÖNEN VARLIK YÖNETİMİ (SERMAYE BÜTÇELEMESİ) (NAKİT VE NAKİT BENZERİ VARLIKLARIN YÖNETİMİ)

I - DURAN VARLIKLARIN YÖNETİMİ İşletmelerde duran varlıklar kapsamında, faaliyetlerle doğrudan ilgili bulunan ve bu nedenle bilançonun aktifinde yer alan binalar, arsalar, makineler ve donanım anlaşılır. Bu varlıklara yapılacak yatırımlar, işletme faaliyetlerini sürekli kılan, işletmenin büyümesini sağlayan yatırımlardır. Sabit değerlere yapılacak yatırımların, diğer bir deyişle, yatırım harcama planlarının değerlendirilmesi, işletmenin gelecekteki karlılığı bakımından önem taşımaktadır.

Duran varlıkların yönetimi, sermaye bütçelemesi I - DURAN VARLIKLARIN YÖNETİMİ Duran varlıkların yönetimi, sermaye bütçelemesi olarak, sabit değerlere yapılacak yatırımlarla ilgili seçenekler arasından en uygun olanının araştırılması ve seçilmesi sürecini kapsamaktadır. Şirketin kuruluşu, fizibilite etüdü, teşvik belgesi, kredi bulma, vb konular bir yatırım projesinin karlılığını, ülke ekonomisine katkısını ve dolayısıyla kabul veya red edilebilirliğini belirlemektedir.

II - DÖNEN VARLIKLARIN YÖNETİMİ Kuruluş aşamasını tamamlamış, üretime hazır hale gelmiş bir işletmenin, üretime başlayabilmesi için gereken hammadde, işçilik, enerji, su, nakliye, depolama, sigorta, reklam vb. giderleri karşılaması için para veya krediye ihtiyacı vardır. İşte üretimin başlayabilmesi için gereken gider gruplarına bağlanan para ve krediye “işletme sermayesi” denir. Çalışma sermayesi, “working capital” olarak da isimlendirilen bu kavram, işletmenin dönen varlıklarını ifade etmek için kullanılmaktadır.

İŞLETME SERMAYESİ KAPSAMINDA; 1. Hazır Değerler (Kasa ve Banka) 2. Menkul Değerler (Hisse Senetleri ve Tahviller) 3. Ticari Alacaklar 4. Stoklar 5. Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları

1-HAZIR DEĞERLER Kasa Alınan Çekler Bankalar Diğer Hazır Değerler İşletmenin elinde bulunan yerel ve uluslar arası paralardan oluşur. Alınan Çekler Gerçek veya tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya ciro edilmemiş olan çeklerden oluşmaktadır. Bankalar İşletmenin yurtiçi ve yurtdışı banka ve benzeri finans kuruluşlarındaki hesaplarında bulunan yerel veya yabancı paralardan oluşur. Diğer Hazır Değerler Damga pulları, posta pulları, vadesi gelmiş tahvil kuponları, tahsil edilecek banka ve posta havaleleri gibi hazır değerlerden oluşmaktadır.

2-MENKUL DEĞERLER Hisse Senetleri Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Geçici olarak elde tutulmakta olan hisse senetlerinden oluşmaktadır. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları Özel sektörün çıkarmış olduğu tahvil senet ve bonolardan oluşmaktadır. Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları Kamu kuruluşları veya hazine tarafından çıkarılmış olan tahvil, senet ve bonolardan oluşmaktadır. Diğer Menkul Kıymetler Repo Yatırım Fonları Banka Bonoları

İşletme Sermayesi’nin Önemi İşletme sermayesinin yönetimi, finans yöneticisinin zamanının büyük bir kısmını alır. Çünkü ortada dinamik bir durum vardır. Paranın döngüsü devamlı ve her gün yürütülen bir iş olduğundan, finans yöneticisi günlük çalışmalarının büyük kısmında paranın günlük akışı ile ilgilenmek zorundadır. İşletme sermayesi yönetiminin önemli olmasının diğer bir nedeni de, söz konusu yatırımın, toplam yatırım içindeki payının büyük olmasıdır. Çoğu işletmelerde dönen varlıkların göreli ağırlığı, duran varlıkları aşmaktadır. Ayrıca bu değerler hızlı bir şekilde biçim değiştirmektedirler. İş hacmi genişleyen işletmelerin, işletme sermayesi ihtiyaçları da artmaktadır. Çünkü iş hacmi genişleyen bir işletmenin stoklarında, alacaklarında ve hazır değerlerinde bir artış olacaktır. Küçük işletmelerin piyasada tutunabilmeleri, varlıklarını sürdürüp gelişen koşullara ayak uydurabilmeleri için yeterli bir işletme sermayesinin varlığına ihtiyaç bulunmaktadır. İşletme sermayesi ile firmanın karlılığı arasında yakın bir ilişki vardır.

İşletme Sermayesi Miktarının Belirlenmesi GENEL ETKENLER -İşletmenin faaliyet konusu -İşletmenin büyüklüğü -Satışlardaki düzenlilik -Genel fiyat düzeyi -Konjonktür -Risk ÖZEL ETKENLER -Tedarik ve satış koşulları -Stok politikası -Üretim süreci -Fiyat durumu -Likidite politikası

İşletme Sermayesi Düzeyinde Değişmeye Yol Açan Nedenler: Çalışma düzeyindeki değişmeler, Mevsimlik Dalgalanmalar Dönemsel Değişmeler Büyüme İşletme politikasındaki değişmeler, Teknolojik değişmelerdir.

İşletme Sermayesi Türleri BRÜT VE NET İŞLETME SERMAYESİ SÜREKLİ VE MEVSİMLİK İŞLETME SERMAYESİ

Brüt İşletme Sermayesi Cari aktiften oluşur. Yani dönen varlıklara yapılan yatırım, brüt işletme sermayesi olarak ifade edilir. Bunlar nakit, vadesiz ve kısa vadeli mevduat, menkul değerler, kredili satışlardan doğan ticari alacaklar ile stoklardır. Brüt işletme sermayesi, işletme sermayesi yönetimine ilişkin konuların, dolayısıyla sorumlulukların sınırlarını çizdiği için önem taşımaktadır.

Net İşletme Sermayesi Cari aktifin, cari pasifi (kısa vadeli borçları) aşan kısmı net işletme sermayesi adını alır. Finansal güvenilirliği, alacakların ve gelecekteki faaliyetlerin güvenlik marjını ifade eder.

Yeterli bir net işletme sermayesinin, işletmeye aşağıdaki yararları sağladığı görülür; Dönen varlıklardaki ani değer düşüşlerinin olumsuz etkisinden işletmeyi korur. İşletmenin borçlarını zamanında ödemesini sağlar. İşletmenin kredibilitesi yükselir. Doğal afet gibi olağanüstü durumlarda işletmenin finansal yönden güçlü kalmasını sağlar. Ürün taleplerini sürekli olarak karşılayacak miktarda stok bulundurmasına olanak verir. Alıcılara daha elverişli koşullarla kredili satış yapılmasını sağlayarak, işletmenin satış hacmini artırabilir. İşletmenin duran değerlerinin tam kapasite ile çalışmasına olanak sağlar.

Net işletme sermayesindeki değişiklikler şöyle oluşur; Net işletme sermayesindeki artışlar = Dönen varlıklardaki artış ve kısa vadeli borçlardaki azalışlar Net işletme sermayesindeki azalışlar = Dönen varlıklardaki azalış ve kısa vadeli borçlardaki artışlar

Sürekli İşletme Sermayesi Bu tür işletme sermayesi, işletme faaliyetlerinin en düşük düzeyde bulunduğu zamanlarda bile, faaliyetlerin aksamadan yürütülmesine olanak tanıyan minimum cari aktif toplamı demektir. Bu nedenle minimum miktarı ifade eden sürekli işletme sermayesi, aynı zamanda bir duran varlık niteliğindedir. Yani işletme faaliyetlerini sona erdirinceye kadar, sürekli işletme sermayesi işletmede bulunmak zorundadır. Güvenlik seviyesi.

Mevsimlik İşletme Sermayesi İş hacmi ve faaliyetleri belirli mevsimlerde azalan ve çoğalan ya da dönemsel olarak değişen işletmelerde mevsimlik işletme sermayesi söz konusudur. Mevsimlik işletme sermayesi, satışların arttığı dönemlerde, mevcut talebi karşılamak için ihtiyaç duyulan işletme sermayesi miktarıdır. Eğer işletme faaliyetlerinde mevsimlik dalgalanmalar bulunmuyorsa, kuramsal açıdan mevsimlik işletme sermayesine de ihtiyaç olmayacaktır.

ÖRNEK Mevcut iki işletme bir yıllık faaliyet dönemi içinde, toplam olarak aynı satış miktarına ulaşmaktadırlar (1.800.000 TL) Birinci işletme, her ay düzenli olarak 150.000 TL’lik satış yapmakta, yani yıllık satışları aylara göre eşit dağılım göstermektedir. Satışları eşit dağılım gösteren işletmenin, aylık stokları aylık satışlarının iki katı; aylık alacakları aylık satışlarına eşittir; minimum nakit miktarı ise satışların yarısına eşit olduğuna göre, işletme sermayesi aşağıdaki gibi sürekli olacaktır.

Hazır Değerler (150.000 / 2) 75.000 TL Alacaklar (150.000 X 1) 150.000 TL Stoklar (150.000 X 2) 300.000 TL İşletme Sermayesi Toplamı 525.000 TL

ikinci işletmenin satışlarının mevsimlik dalgalanma gösterdiği ve satışlarının %80’inin 4 ay süreli yaz aylarında olduğu varsayımına göre, işletme sermayesinin yaz ayları ve kış ayları itibariyle durumu şöyle olacaktır: Kış Aylarındaki İşletme Sermayesi İhtiyacı: Hazır değerler (45.000 / 2) 22.500 TL Alacaklar (45.000 X 1) 45.000 TL Stoklar (45.000 X 2) 90.000 TL İşletme Sermayesi Toplamı 157.500 TL Yaz Aylarındaki İşletme Sermayesi İhtiyacı: Hazır Değerler (360.000 / 2) 180.000 TL Alacaklar (360.000 X 1) 360.000 TL Stoklar (360.000 X 2) 720.000 TL İşletme Sermayesi Toplamı 1.260.000 TL

A. LİKİDİTE YÖNETİMİ

Nakit Bulundurma Nedenleri Keynes’e göre para talebi (nakit bulundurma nedeni) üç tane temel güdüye dayanır. İşlem Güdüsü(Transaction motive): İşletmenin günlük faaliyetlerinin gerektirdiği ihtiyaçları karşılamak, vadesi gelmiş ödemeleri yapabilmek için para bulundurulmasıdır. İhtiyat Güdüsü(Precautionary motive): Dönemsel ve mevsimlik dalgalanmalara, olağan üstü olaylar ve beklenmedik durumlara karşı hazırlıklı olmak amacıyla nakit bulundurulmasıdır. Gelecekle ilgili belirsizlikler arttığında bu amaçla tutulan nakit tutarı artar. Spekülasyon Güdüsü(Speculation motive): Avantajlı yatırım fırsatlarından yararlanabilmek, elverişli koşullarla alım yapabilmek için nakit bulundurulmasıdır.

Nakit Bulundurmanın Yararları Gündelik ödemelerin aksatılmadan yapılması, Gelecekteki belli ödemelerin zamanında yapılması, Beklenmeyen olayların gerçekleşmesi durumunda finansal bakımdan güçlü olunması, Beklenmedik, olağan dışı nakit ödemelerinin yapılabilmesi, Kredi veren kuruluşlarla (özellikle bankalarla) iyi ilişkilerin kurulması, Özellikle peşin alışlardaki iskontolardan yararlanılması, Karlı yatırım fırsatlarının değerlendirilmesi.

İşletmede Tutulan Nakdin Maliyeti: İşletmede bulundurulan her nakitin bir fırsat maliyeti vardır. Çünkü elde tutulan likit değerlerin, karlı yatırımlara yöneltilmesi olanağı ortadan kalkmakta, bunun bedelini olası kardan vazgeçerek ödemektedir. İşletmede bulundurulan nakit miktarı ile aynı miktardaki kısa vadeli borçlar ödemeleri devre dışı bırakılmaktadır. Böylece ödenecek faizlerden tasarruf etme olanağı ortadan kalkmış olmaktadır. Büyük ölçüde nakit bulunduran işletmelerin sermaye piyasası ile olan ilişkilerinde kopukluklar ortaya çıkmaktadır. Bu kopukluğun bedeli ise, ihtiyaç anında sermaye piyasalarından fon tedarikinin zorlaşması ve tedarik edilen fonun maliyetinin yüksek olmasıdır.

Nakit miktarının belirlenmesinde kullanılan basit yöntemler şunlardır: 1. İşletme, en az 15 günlük satış hacmine eşit miktarda nakit bulundurabilir. 2. İşletme, kısa vadeli borçlarının belirli bir oranında nakit bulundurabilir. Genellikle bu oran endüstri işletmelerinde kısa vadeli borçların %20’si kadar olmaktadır. (NAKİT RASYOSU) 3. İşletme, belirli bir süre içinde nakit çıkışı gerektiren giderlerini karşılayabilecek miktarda nakit bulundurabilir. (15 günlük)

Nakit Yetersizliğinin Olumsuz Sonuçları Günlük giderlerin karşılanamaması, Çalışanların ücretlerinin ödenememesi, Faaliyetlerin aksaması, Kredi bulmanın zorlaşması, Kredi faizlerinin yükselmesi, Vadesi gelen borçların ödenememesi, İşletmenin kredibilitesinin düşmesi, Peşin alımlarda sağlanan nakit iskontosundan faydalanamama durumunun ortaya çıkması, Kredili mal alımı ve hammadde alımlarının zorlaşması, İşletmenin karlılığının düşmesi ve Karlılığın düşmesi ile birlikte hisse senetlerinin fiyatlarının da olumsuz etkilenmesi.

Menkul Değerler Yönetimi Oransal dağılım (nakit – menkul değerler) Menkul değerlere yatırılacak nakit miktarı, söz konusu nakdin işletmede bulundurulması halinde işletmeye yükleyeceği maliyetten daha fazla faiz kazancı sağlaması durumuna göre belirlenir. Temel amaç, işletmede geçici bir süre atıl kalacağı belirlenen nakdin; menkul değerlere yatırılması ile, bir yandan kazanç sağlamak, diğer yandan da işletmeyi likidite amacından uzaklaştırmamaktır.

2. ALACAKLARIN YÖNETİMİ

ALACAKLARIN YÖNETİMİ Alacaklar ( senetli yada senetsiz ); işletmenin kredili satışlarının tahsil edilmemiş olan kısımlarını temsil eden bakiye şeklinde tanımlanabilir. Kredili Satış Politikası

Alacakların Miktarını Etkileyen Faktörler a – Satış Hacmi b – Müşterilerin Borç Ödeme Süresi c – İşletmenin Kredili Satış Politikası d – Ürünün Niteliği e – Konjonktürel Durumu

a-Satış hacmi Kredili Satışlar / Toplam Satışlar İşletmenin iş hacminin genişlemesi ile birlikte alacaklara bağlanan fon miktarı artar. Satışların mevsimlik olması.

b-Müşterilerin borç ödeme süresi Müşteriler borçlarını daha uzun sürede ödeme eğilimine giderlerse, alacaklara bağlanan fonlar büyür.

c-İşletmenin kredili satış politikası Endüstri koşulları. Ekonomi ve piyasa koşulları.

d-Ürünün niteliği Satılan malın özelliği belirleyicilik özeliğine sahiptir. Dayanaklı mal olup olmaması işletmenin alacak düzeyini değiştirir. Dayanıklı mallarda vade süreleri daha uzun iken dayanıksız mallarda vadeler daha kısadır.

e-Konjonktürel durum Ekonomik durgunluk dönemlerinde işletmeler satışlarını artırmak için kredili satış yapma gereği duyarlar. Ekonominin genişleme ve daralma dönemlerine göre satışlarla ilgili izlenecek politikalar farklılık gösterir.

Alacakların Tahsili ve Tahsilat Politikası İşletmelerin kredili satış politikaları ve alacakların tahsili, koşulların gerektirdiği kararlar çerçevesinde belirlenir. Bu kararlar, kredi standartları, kredi süresi, satış iskontosu, çürük alacaklar ve alacakların tahsil masrafları olarak beş noktada toplanabilir. Kredili satışların işletme bakımından taşıdığı önem; satışların artırılmasıyla ve aynı zamanda alacaklara bağlanan fonların yükselmesi ile oluşacak karlılığın, bu alacakların işletmeye getireceği maliyet ile karşılaştırılması ile ortaya çıkmaktadır.

KREDİ STANDARTLARI Fayda; Firmanın satış hacminin artması, Zararları; - Artan alacakların izlenmesi için katlanılacak ek masraflar, - Alacakların tahsil sürelerinin uzamasından dolayı firmanın doğacak finansman ihtiyacı, - Çürük alacak oranının artmasından dolayı firmanın karşılaşacağı kayıplar.

TAHSİLAT POLİTİKASI İşletmelerin tahsilat politikaları çeşitli tahsil süreçlerinin birleşiminden oluşmaktadır. Bunların başlıcaları; - Müşteriye proforma fatura ve mektup gönderilmesi, - telefon edilmesi, - senet alınması, hesap özeti yollanması, - yasal yollara başvurulması gibi uygulamalardır.

TAHSİLAT POLİTİKASI Yöneticilerin bu yöntemleri uygularken özellikle iki noktayı göz önünde bulundurmaları gerekmektedir; Hoşgörüden yoksun, katı bir tahsilat politikasının değerli müşterilerin kaybedilmesi sonucunu doğurabileceği, Tahsilat giderlerinin, alınacak sonuç bakımından katlanmaya değer olup olmayacağıdır.

ÖRNEK-1 XYZ A.Ş. çekle çalışmaktadır. Satışlarının karşılığında her gün 420.000 TL’lik çek alabilmektedir. Ancak çek eline 6 gün sonra geçmektedir. Şirket bu gecikmeyi önlemek için 2 araba ve 2 eleman almak istemektedir. Bunların şirkete maliyeti 93.000 TL’dir. Bu plan gecikmeyi 2 gün azaltmaktadır. Fırsat maliyeti %9 ise bu plan uygulanmalımıdır?

1.durum: 420.000 x 6 = 2.520.000 TL 2.520.000 x 0.09 = 226.800 TL MALİYET 2.durum: 420.000 x 4 = 1.680.000 TL 1.680.000 x 0.09 = 151.200 TL MALİYET 93.000 TL MASRAF 244.200 TL TOPLAM *** PLANI UYGULAMANIN MALİYETİ DAHA YÜKSEK !

ÖRNEK-2 Bir işletme 2 ay vadeli satışlarını gerçekleştirmektedir. İşletme 1.500 TL maliyetli malı 1.800 TL’ye satmaktadır ve 1.000 birimde 1.800.000 TL satış hasılatı gerçekleştirmektedir. Müşterilere tanınan vadenin 3 aya çıkarılması halinde satışların %15 oranında artacağı beklenmektedir. Satışların artması işletmenin birim maliyetini 1250 TL’ye çekecektir. %4 seviyelerinde olan şüpheli alacak tutarının satışların artması ile %6 düzeyine çıkması beklenmektedir. İşletmenin alacaklarına yaptığı yatırımın maliyeti satışların %5’i olduğuna göre, vade uzatılması işletme için uygun mudur?

1.durum: 1.000 x 1.800 = 1.800.000 TL SATIŞ GELİRİ 1.000 x 1.500 = 1.500.000 TL MALİYET 300.000 TL BRÜT KAR 1.800.000 x 0,04 = 72.000 TL ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK 228.000 TL NET KAZANÇ 2.durum: 1.150 x 1.800 = 2.070.000 TL SATIŞ GELİRİ 1.150 x 1.250 = 1.437.500 TL MALİYET 632.500 TL BRÜT KAR 2.070.000 x 0,06 = 124.200 TL ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK 2.070.000 x 0,05 = 103.500 TL YATIRIM MALİYETİ 404.800 TL NET KAZANÇ *** PLAN UYGULANMALIDIR !!!