SES BİLGİSİ

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hece düşmesini örnekleyen sözcük yoktur? A) Kimseye haber vermeden gitti. B) Alnımızdaki bantlar teri emiyor. C) Bizim oğlumuz çok büyüdü. D) Kazayı hafif sıyrıklarla atlattı.

YANIT= (C) Çözüm: İki heceli bazı sözcüklerin son hecesinde “-ı, -i, -u, ü” sesi varsa; bu sözcükler ünlü ile başlayan ek aldıklarında ikinci hecedeki sesli düşer. akıl – ım → aklım gönül – e → gönle kavur – uk → kavruk Her sesli harf bir hecedir. Bir sesli düştüğünde hece düşüyor demektir. Seçenekleri inceleyelim: B’ de alın – ımız C’ de oğul – umuz D’ de sıyır – ık hece düşmesi vardır. A’ da hece düşmesi yoktur.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte ünsüz türemesi yoktur? A) Hepinizin sorununu hallederim, dedi. B) Kabul ettiğimiz kararları şimdi reddediyor. C) İçinde yüzük bulunan kutuyu kaybettim. D) Hissettiğin pek çok şey yanlıştı.

YANIT= (B) Çözüm: Bazı sözcüklerde ünsüz türemesi görülür. Birleşik eylemlerden yardımcı eylemlerle oluşan birleşik eylemlerde ses türemesi görülür. Ses türemesi görülen bu birleşik eylemler bitişik yazılır. Seçenekleri inceleyelim: isim + yardımcı eylem hal etmek → halletmek red etmek → reddetmek his etmek → hissetmek Bu birleşik eylemlerde altı çizili sesler türemiştir. Ancak 3. cümlede → kayıp + etmek birleşik eyleminde “ı” sesi düşmüştür.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükteki ünlü türemesi farklı bir sebepten kaynaklanmaktadır? A) Çocuklarına gözü gibi bakıyor. B) Yapayalnız yaşamak zorunda kaldı. C) Boncukları ipe diziyor, sonra satıyor. D) Kitaplarına neredeyse tapıyor.

YANIT= (C) Çözüm: Bir sözcükte ünlü türemesinin oluşmasının farklı sebepleri vardır. a) –cık, -cik eki alan sözcüklerin bazılarında ünlü türemesi görülür. dar – a – cık, bir – i – cik b) “-yor” şimdiki zaman ekini alan bazı sözcüklerde söyleyişgüzelliği sağlanmak amacıyla ünlü türemesi görülür. sor – u – yor, gez – i – yor c) pekiştirme sözcüklerinde görülür. çep – e – çevre gibi Seçenekleri inceleyelim: bak – ı – yor , diz – i – yor , tap – ı – yor Altı çizili harfler -yor ekinden önce ortaya çıkan ünlü türemesidir. Yapayalnız sözcüğünde ( ya – p – a – yalnız ) ise pekiştirme sözcüğünde ortaya çıkan ünlü türemesi vardır. pekiştirme ses türemesi harfi

4. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi yoktur 4. Aşağıdaki birleşik sözcüklerin hangisinde ünlü düşmesi yoktur? A) sütlaç B) kaybolmak C) kahvaltı D) kavuniçi

YANIT= (A) Çözüm: Birleşik sözcüklerin oluşumunda ünsüz türemesi (hissetmek) olduğunu daha önce görmüştük. Bazı birleşik sözcüklerde ise ünlü düşmesi görülür. - Yardımcı eylemlerde görülür. hapis olmak → hapsolmak emir etmek → emretmek - Bazı birleşik isimlerde görülür. kayın + ana → kaynana ne + için → niçin ne + oldu → noldu Şimdi seçenekleri inceleyelim: sütlü + aş → sütlaç kayıp + olmak → kaybolmak kahve + altı → kahvaltı ünlü düşmesi vardır. “kavuniçi” sözcüğünde ünlü düşmesi yoktur

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük yapım eki ile türetilirken ses düşmesi olmamıştır? A) Sonbaharda yapraklar sararıyor. B) Dolaptaki yiyecekler bitirilmelidir. C) Başarıya ilerlemesi önlenemez. D) Uçak yavaşça alçaldı.

YANIT= (D) Çözüm : Sözcükler yapım eki alırken ünlü veya ünsüz düşmesi görülebilir. yumurta – la(mak) → yumurtlamak koku – la(mak) → koklamak yeşil – er(mek) → yeşermek Şimdi seçenekleri inceleyelim: sarı – ar(mak) → ı sesi düşer ileri – le(mek) → i sesi düşer alçak – al(mak) → k sesi düşer bitir – il(mek) → ses düşmesi yoktur.

6. Aşağıdaki cümlelerde “-cık, -cik” ekini alan sözcüklerin hangisinde farklı ses olayı görülmektedir? A) Bebeğin minicik elleri vardı. B) Ufacık bir çantayla mı geldin? C) Sıcacık bir çorba iyi olur. D) Bana gülücükler verdi.

YANIT= (A) Çözüm: “-cık, -cik” ekini alan sözcüklerde farklı ses olayları görülür. - Ünlü türemesi yaratır: dar – a – cık , bir – i – cik - Ünsüz düşmesi yaratır: minik – cik , büyük – cek Seçeneklerde: minik – cik , ufak – cık , sıcak – cık sözcüklerinde ünsüz düşmesi vardır. D’ deki gül – ü – cük sözcüğünde ünlü türemesi vardır.

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte farklı ses olayı vardır? A) Araba devrilince yol gösteren çok olur. B) Azıcık da olsa ekmek ye. C) Gerçekle yalanın ayrımını bilmiyor. D) Kaybolduğunu anlayınca ağladı.

YANIT= (C) Çözüm : Bir sözcükteki ses olaylarını (türeme, düşme) bulmak için sözcüğü çözümlemeliyiz: devir – il ayır – ım kayıp – olmak az – ı – cık ↓ ↓ ↓ ↓ i sesi düşer ı sesi düşer ı sesi düşer ı sesi türer devir – i lince ayır – ımını ses düşmesi vardır. kayıp – olduğunu az – ı – cık ses türemesi vardır

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükte yazım yanlışı yoktur? A) Bir kırık kalbim var. B) Ekinler sıcaktan kavuruldu C) Kıvırık saçları vardı. D) Akılımın ucuna gelmedi.

YANIT= (A) Çözüm: Hece düşmesi görülen sözcüklerde düşmesi gereken ses gösterilmezse yazım yanlışı yapılır. yanlışdoğru kavur – ul kavurul kavrul kıvır – ık kıvırık kıvrık akıl – ım akılım aklım Ancak A’ da ünlü düşmesi yoktur.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sessiz harfler, sert sessizdir 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sessiz harfler, sert sessizdir? A) Hayvan sevgisi yürekleri doldurmalı. B) Çiftlikte yaşamayı seviyorum. C) Bu kadar mı acımasızsınız? D) Çok hoşsesi işitmişsiniz.

YANIT= (D) Çözüm: Türkçede sessiz harfler çeşitlerine göre şöyle gruplanır: Dudak ünsüzleri b f m p v Dişünsüzleri c ç d j l n r s şt z Damak ünsüzleri g ğk y Çıkışyerlerine göre ünsüzler Gırtlak ünsüzleri h Sert ve yumuşak oluşlarına göre ünsüzler Yumuşak ünsüzler b c d g ğj l m n r v y z Sert ünsüzler ç f h k p s şt Sürekliliklerine göre ünsüzler Sürekli ünsüzler f ğh j l m n r s şv y z Süreksiz ünsüzler b c d g p ç t k Tabloya göre sert sessiz harfler p, ç, t, k, f, h, s, ş’ dir. D seçeneğinde sadece sert sessizler kullanılmıştır.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sessiz harfler yumuşak sessizdir? A) Sağlığımıza dikkat etmeliyiz. B) Umrumda değildi bu olanlar. C) Ben bunun ne yalancı olduğunu anlamıştım. D) Göz göze gelince suçluluk duydum.

YANIT= (B) Çözüm: Dudak ünsüzleri b f m p v Dişünsüzleri c ç d j l n r s şt z Damak ünsüzleri g ğk y Çıkışyerlerine göreünsüzler Gırtlak ünsüzleri h Sert ve yumuşak oluşlarına göre ünsüzler Yumuşak ünsüzler b c d g ğj l m n r v y z Sert ünsüzler ç f h k p s şt Sürekliliklerine göre ünsüzler Sürekli ünsüzler f ğh j l m n r s şv y z Süreksiz ünsüzler b c d g p ç t k Bu tabloya göre b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z harfleri sert sessizdir. B seçeneğindeki tüm sessizler yumuşak sessizdir.

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesini (sertleşmesi) örnekleyen sözcük yoktur? A) Çikolatadan bir parça da kardeşine verdi. B) Salıncakta iki kişi sallanabiliyor. C) Korkudan ölecektim sanki. D) Çorapçılıktan başladı, büyüttü işleri.

YANIT= (A) Çözüm: Ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi) : Sert sessizle biten (p, ç, t, k, f, h, s, ş) sözcüğe b, c, d, g ile başlayan ek getirilirse ekin başındaki b, c, d, g → p, ç, t, k’ ye dönüşür. Örneğin: coş-gu → coşku kitap – da → kitapta ahbap-ca → ahbapça bak – dı → baktı gibi. Seçeneklerde: A’ da ünsüz benzeşmesi örneği yoktur. B’ de salıncak – da → salıncakta C’ de ölecek - dim → ölecektim D’ de çorap – çılık – dan → çorapçılıktan büyüt – dü → büyüt-tü örnekleri vardır.

12. 1. Ağaçtan erik kopardım. 2. Çıkarcı biri olduğunu anlamıştım. 3 12. 1. Ağaçtan erik kopardım. 2. Çıkarcı biri olduğunu anlamıştım. 3. Somurttu, oturdu buraya. 4. Dostca bir konuşmaydı. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesine uyulmamasından kaynaklanan yazım yanlışı yapılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

YANIT= (D) Çözüm: Türkçe sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaması yazım yanlışı yaratır. 1. cümlede ağaç-tan 2. cümlede anlamış– tım 3. cümlede somurt-tu sözcüklerinde ünsüz benzeşmesi vardır. 4. cümlede dostca değil, dostça olmalıydı. Yazım yanlışı yapılmıştır.