PAMUK
Sistematiği Familya : Malvaceae Cins : Gossypium Tür : Gossypium hirsutum Gossypium barbadense Gossypium herbaceum Gossypium arboreum Amerikan Kökenli Yeni Dünya Pamukları (2n:52), açık kozalı (upland) pamuklardır. Asya Kökenli Eski Dünya Pamukları (2n:26), kapalı kozalı pamuklardır.
Orijini Asya ve Amerika’da karakter bakımından birbirinden farklı yabani formlarının bulunuşu, kökeninin bu iki bölge olduğunu göstermektedir.
TÜRKİYE ÜRETİM DURUMU Yıl Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) 2000 6.541.770 2.260.921 346 2005 5.468.800 2.240.000 410 2010 4.806.500 2.150.000 448 2011 5.420.000 2.580.000 476 2012 4.884.963 2.320.000 475 2013 4.508.900 2.250.000 499 % 30 % 30
TÜRKİYE ÜRETİM DURUMU
TÜRKİYE İLLERE GÖRE ÜRETİM DURUMU 2013 YILI Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Verim(kg/da) Şanlıurfa 2.033.195 948.464 466 Aydın 536.369 287.031 535 Diyarbakır 418.240 197.835 473 Adana 381.475 212.035 556 Hatay 380.381 202.791 533 İzmir 206.032 118.325 574 Mardin 114.112 57.157 501 Adıyaman 99.735 47.948 481 Gaziantep 66.230 32.769 495 Antalya 59.071 32.262 546
Kullanım Alanları – Diğer Lif bitkisidir. Çiğitinden yemeklik yağ elde edilir. Çiğitinden alınan yağı sabun ve boya sanayinde kullanılır. Küspesi hayvan beslenmesinde değerlendirilir. Küspesi gübre olarak kullanılır.
Kök Kazık köklü olup, 90-150 cm derine, 80-90 cm yanlara uzayan bir kök sistemine sahiptir. Köklerin gelişimi toprak yapısına bağlıdır.
Sap (Gövde) Bitki, 80-150 cm boyunda olup, çeşitlere ve ekolojik şartlara göre 3 m’ye kadar boylanabilir. Sap genç devrede yeşil rekte iken, olgunlaşmaya doğru kahverengi-kırmızı bir renk alır. Sapın dış yüzeyi mantarlaşmış olup, olgunlaşma devresinde içi özle doludur. Ana sap, dikine büyüyen bir eksenden ibarettir. Ana sap üzerinde büyük yapraklar oluşur.
Yaprak Yapraklar sap üzerinde almaşıklı ve helezonik bir şekilde dizilirler. Yaprak büyüklüğü, tüylü-tüysüz oluşu tür ve çeşitlere göre değişir. Yaprak, parçalı olup, parça sayısı çeşitlere göre farklılık gösterebilir.
Çiçek Her dalda yaklaşık 6-8 çiçek bulunur. Çiçek tomurcukları, generatif dallar üzerinde piramit şeklinde ve yeşil rekte olurlar ve Tarak ismini alırlar. Taraklar, 3 adet 3 köşeli yaprakçık tarafından sarılmış durumdadır. Bu yaprakçıklara dış çanak (brakte) denir, ve tomurcuğu dış ortamdan korurlar. Bu yaprakçıklar kozanın dibine yapışık durumda olup, kenarları derin yırtmaçlıdır. Hasatta kuruyarak pamuk lifinin arasına girer ve kirlenmesine neden olur.
Çiçek rengi Amerikan kökenli pamuklarda krem, Asya kökenli pamuklarda ise sarıdır. Erkek organlar, dip kısımlarından birleşmiş bir boru şeklinde olup, dişi organı içerisine almıştır. Erkek organların sayısı, 40-50 adet arasında ve çiçek tozları sarı rektedir. Bir adet dişi organ bulunup, dişi organın tepecik sayısı 3-5 arasında olup, yumurtalığı da aynı sayıda bölmeye (karpel) sahiptir. Her bölme kendi arasında ikiye ayrılır. Pamuk tohumları bu bölmeler içerisinde gelişir. Bir bölme içerisinde 5-17 arasında tohum bulunur.
Pamuk, %90-95 kendine (autogamy), %5-10 yabancı (allogamy) döllenir Pamuk, %90-95 kendine (autogamy), %5-10 yabancı (allogamy) döllenir. Bitki üzerinde çiçeklenme, koza oluşumu ve koza açımı aşağıdan yukarı ve içten dışa bir sıra izler. Birbirini izleyen iki generatif daldaki çiçeklerin açılması arasında 2-3 günlük bir süre vardır ki, buna Kısa Zaman Fasılası denir. Aynı dal üzerinde birbirini izleyen iki çiçeğin açılması arasındaki zaman farkı 6-7 gündür. Bu ise Uzun Zaman Fasılası olarak adlandırılır.
Meyve ve Tohum Döllenmeden sonra yumurtalığın gelişmesiyle kozalar oluşur. Pamuk lifi olgunlaştıktan sonra meyve bölmeleri (karpel) birleşme yerlerinden yırtılarak açılır. Pamuk meyvesine Koza denir. Çiçek döllendikte sonra koza gelişmeye başlar ve 24 gün sonra gelişmesini tamamlar. 30-40 gün sonra da lifler oluşur. Tomurcukların görünmesinden 75-85 gün sonra lifler olgunlaşır.
Döllenmeden sonra koza içerisindeki bölümlerde (kütlü) tohumlar gelişmeye başlar. Pamuk tohumlarına Çiğit adı verilir. Pamuk lifleri bu çiğitlerin üzerinde oluşur. Koza içerisinde sayıları yaklaşık 20-40 arasında değişen olgun pamuk tohumu birbirine yapışık halde bulunur. Dar olan sivri ve sert kısmına mikrofil denir. Tohumun geniş olan taban kısmı ise (şalaza) yumuşak ve süngerimsi bir yapıya sahiptir. Çimlenme öncesinde su tohuma bu kısımdan girmektedir.
Pamuk tohumlarının üzerinde 2 tip lif vardır Pamuk tohumlarının üzerinde 2 tip lif vardır. Kısa tüylere hav (linter), uzun tüylere lif (lint) adı verilir. 1000 tohum ağırlığı 85-120 g arasındadır.
Eski Dünya ve Yeni Dünya Pamukları Arasındaki Farklar Özellik Eski Dünya Yeni Dünya Bitki boyu (cm) Koza durumu Taç yaprak 1000 tohum ag. (g) Lif uzunluğu (mm) Lif randımanı (%) 80-85 Kapalı Sarı, dip kısmı mor benekli 80-100 20-22 15-22 80-150 Açık Krem, beneksiz 100-120 29-31 39-41
Pamuk: Tarladan Fabrikaya
PAMUKLA İLGİLİ TERİMLER KÜTLÜ: Kozanın açılmasıyla birlikte çiğit ve lifin birlikte olduğu beyaz yapıya kütlü denir. LİF RANDIMANI: 100 kg kütlüden çırçırlama sonunda elde edilen lif miktarına lif randımanı denir. ŞİFTLEME: Kapalı kozalı Asya pamuklarında, koza içerisinden kütlünün alınması işlemidir. ÇIRÇIRLAMA: Çırçır fabrikalarında kütlüden lif ve çiğit in ayrılması işlemidir. SİLKME: Tarak yapraklarının, çiçek ve genç kozaların vaktinden önce dökülmesi olayıdır. YAPRAK DÖKTÜRME (DEFOLATİON) : Özellikle makineli pamuk hasadında temiz kütlü elde etme yanında, fazla gölge yaparak ışığın ve havanın bitkilerin arasına girmesini engelleyerek koza açımını geciktiren yaprakların bitkiden uzaklaştırılmasıdır.
Pamuk: Çiçekten çiğite