Gaziantep Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Yrd.Doç.Dr.Erhan TUNÇ Gaziantep Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı

İÇERİK Suç ve suça itilen çocukların özellikleri İhmal ve İstismar Önleyici Çalışmalar Terapötik (İyileştirici) Çalışmalar Kişi ve Kurumlara Düşen sorumluluklar

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR

İnsan, neden suç işler veya insanı suça sürükleyen şartlar nelerdir? İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İnsan, neden suç işler veya insanı suça sürükleyen şartlar nelerdir? göç aile içi şiddet töre Psikolojik özellikler Kalıtımsal özellikler ceza yasaları Modernleşme sürecine uyumsuzluklar işsizlik bireysel silahlanma plansız kentleşme medya

Suça İten Nedenlerin Sınıflandırılması : İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Suça İten Nedenlerin Sınıflandırılması : SOSYOLOJİK NEDENLER 1) Aileden kaynaklanan nedenler - Aile içi şiddet - Çocuk yetiştirme biçimleri - Çocuk sayısının fazla olması 2) Arkadaş grubu veya Sosyal Çevre - Kötü modeller 3) Medya 4) Ekonomik nedenler 5) Yetersiz sosyal destek KİŞİSEL NEDENLER 1) Psikolojik özellikler - Ruhsal bozuklkular - Olumsuz benlik algısı - Geçmiş yaşantılar 2) Madde kullanımı 3) Eğitimsizlik 4) İşsizlik KALITIMSAL NEDENLER - Ruhsal sağlık problemlerine yatkınlık - Depresyon, - Şizofreni, - …

Suç diye nitelendirilen davranışları saymak mümkün mü? İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Suç diye nitelendirilen davranışları saymak mümkün mü? gasp kapkaç yaralama cinayet Töre cinayetleri Akran zorbalığı okuldan kaçma madde kullanımı ile ilgili suçlar hırsızlık tehdit linç girişimleri

Çocukların en çok sürüklendikleri suç türü İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Çocuklarda en fazla gözlenen suç: Çocukların en çok sürüklendikleri suç türü Türkiye ortalaması % 38 ile hırsızlık, ikinci sırada ise yaralama İlginç bir veri; “Üçüncü sırada orman kanununa muhalefet”

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Erkek çocuklarda suç teşkil eden davranışlar, kızlara oranla çok fazla görülmektedir. Konuyla ilgili araştırmalarda Kesici alet taşıyanlara sorulan “niçin” sorusuna çocukların verdiği cevap: “belki lazım olur.”

Yapılan araştırmalar; İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Yapılan araştırmalar; - Çocukların çoğu işledikleri suçun sonuçlarını bilmezler - Madde kullanımı, fiziksel veya ruhsal sağlık bozuklukları - Boş zamanlarını daha verimli değerlendirememeleri - Başarısızlık, okula devamsızlık sorunları - Erken yaşta bir işte çalıştırılması - Kent merkezleri, kalabalık kentlerde oran daha fazla - Sosyal güvencelerinin olmadığı, - Ailenin kalabalık olması - Ailenin ekonomik sorularının olması - Aile içi şiddet olması

Çocukların Suça İtilme Risklerine Yönelik İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Çocukların Suça İtilme Risklerine Yönelik Önleyici ve İyileştirici Çalışmalar - Yoksullukla mücadele - Risk taşıyan aile ve öğrencilerin belirlenmesi, izlenmesi - Velilerin, okullarla işbirliği içinde olması - Aile bireyleri, okul ve sosyal yardım kurumlarında çalışan bireylerin eğitilmesi, iletişim becerilerinin geliştirilmesi - Parçalanmış aileler için devlet tarafından yapılabilecek çalışmalar - Aile planlaması ile nüfus artışının izlenmesi - Uyuşturucu ve madde kullanımının yakın takibe alınması - Kitle iletişim araçlarının olumsuz etkilerinin önlenmesi

İHMAL VE İSTİSMAR NEDİR? İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İHMAL VE İSTİSMAR NEDİR? İhmal; yetişkinin, çocuk veya ergeni muhtemel tehlikelere karşı korumamaları, barınma ve besleme gibi temel ihtiyaçları yerine getirmemelerini ifade eden bir davranış biçimidir. İstismar; Çocuğun; her türlü fiziksel, ruhsal veya sosyal açıdan zarar görmesi, sağlık ve güvenliğinin tehlikeye girmesi olarak tanımlanabilir. İhmal ve istismarı birbirinden ayıran en temel nokta ihmalin pasif, istismarın ise aktif bir olgu olmasıdır.

Çocuğun kötüye kullanımı (çocuğun ihmal ve istismar edilmesi) en çok İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Çocuğun kötüye kullanımı (çocuğun ihmal ve istismar edilmesi) en çok aile ortamında, okulda ya da kaldığı kurumda (yetiştirme yurdu, yuva vb) gerçekleşmektedir. İhmal ve istismarın önlenmesinde de yine aile ve bu kurumların önemi büyüktür.

Ülkemizde konuyla ilgili çalışmalar: İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Ülkemizde konuyla ilgili çalışmalar: Ülkemizde, çocuk ihmal ve istismarına ilişkin çalışmalar çok yenidir ve bu alanda sayısal veriler oldukça yetersizdir. Ancak son 15-20 yıldır, konuya ilginin artmış olduğu söylenebilir. Bu ilgi, giderek ihmal ve istismara ilişkin ülke genelinde bilgilerimizin artmasına, koruma ve önleme çalışmalarının hız kazanmasına neden olmuştur. Dünya'da çocuk istismarı %1 ile %10 arasında değişirken; ülkemizde bu rakam %10 ile %53 arasındadır. [http://csh.dergisi.org/text.php3?id=70#r8/ ]

İhmal ve istismar konusunda İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İhmal ve istismar konusunda aile ve okulun önemi : Çocuğun en fazla vakit geçirdiği iki ortam olan aile ve okul ortamı ihmal ve istismar için çok önemlidir. Ailelerin yeterince bilgi sahibi olması ve çocuk yetiştirmede duyarlı olması, eğitimcilerin de konuyla ilgili beklenen katkıyı sağlaması ile ihmal ve istismar önemli düzeyde azalacaktır.

İhmal ve İstismarın Nedenleri: İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İhmal ve İstismarın Nedenleri: Ekonomik Nedenler: - İşsizlik, - Fakirlik, - Barınma sorunları, Kalabalık ev ortamları …

Yeterli–Sağlıklı Sosyal Desteğin Olmaması: İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Yeterli–Sağlıklı Sosyal Desteğin Olmaması: - Göç ya da aile bireylerinin kaybı Boşanmaların artması Her iki ebeveynin de çalışmak zorunda kalması ile çocuğun bilgisiz ve yetersiz bir bakıcının eline bırakılması Son yıllarda genç hamileliğinin artması

Aileyle İlgili Nedenler: İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Aileyle İlgili Nedenler: - Anne – babanın eğitim düzeyleri - Ailedeki ruhsal sorunlar Ailedeki sosyal becerilerin ve iletişimin zayıf olması Kardeş sayısı Çocuk yetiştirme biçimleri

• İhmal • Fiziksel istismar • Duygusal istismar • Cinsel istismar İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Çocuğun kötüye kullanımı (ihmal-istismar) dört ana başlık altında toplanabilir: • İhmal • Fiziksel istismar • Duygusal istismar • Cinsel istismar

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İHMAL

İhmal, istismara göre daha yaygındır. İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İHMAL Çocuğun gelişimiyle birlikte ortaya çıkan fizyolojik, psikolojik veya sosyal ihtiyaçlarının karşılanmaması olarak tanımlanabilir. Çocuğun barınma, güvenlik, beslenme, eğitim vb ihtiyaçlarının karşılanmaması. İhmal, istismara göre daha yaygındır.

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Bazı İhmal Örnekleri - 1 Yalnız bırakılmaması gereken yaşta olan bir çocuğun normalden uzun bir süre yalnız bırakılması, Evin içinde ya da dışarıda olası tehlikelerden çocuğun korunmaması Uygun olmayan kişilerin bakımına bırakılması Çocuğun terk edilmesi Çocuğun evden kovulması Evden kaçan bir çocuğun yeniden eve kabul edilmemesi Güvenli ya da uygun olmayan yerlerde barındırma

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Bazı İhmal Örnekleri - 2 Çocuğun okula gitme yaşı geldiği halde okula kaydedilmemesi (veya kız çocuğunun okula kaydedilmemesi) Ailenin okula çağrılmasına rağmen okula gitmemesi, Varsa özel eğitim ihtiyacının giderilmemesi, Tıbbi bakım ihtiyaçlarının giderilmemesi, Yetersiz beslenme, Çocuğun temizlik ve bakım ihtiyaçlarının giderilmemesi Çocuğun mevsimine göre giydirilmemesi Çocuğun konuşmasına izin verilmemesi,

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İSTİSMAR

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İSTİSMAR Çocuğun; çocuk üzerinde aktif olarak gözlenebilen her türlü fiziksel, ruhsal veya sosyal açıdan zarar görmesi, sağlık ve güvenliğinin tehlikeye girmesi olarak tanımlanabilir. İstismar; fiziksel, duygusal veya cinsel olabilir

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR FİZİKSEL İSTİSMAR

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR FİZİKSEL İSTİSMAR Maruz kalan kişinin bir kaza olmaksızın, anne-babası, bakımından sorumlu başka kişi veya kişiler tarafından sağlığına zarar verecek derecede fiziksel hasara uğraması, yaralanması ya da yaralanma riski taşımasıdır. Bu hasar; elle ya da bir nesneyle vurularak, itilerek, sarsılarak, yakılarak ya da ısırılarak oluşabilmektedir.

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Yaygınlık Fiziksel istismar en çok 4-8 yaşlarındaki çocuklara yönelik olmaktadır ve yaşla istismar oranı azalmaktadır. Anne yaşına bakıldığında 20 yaş ve altındaki annelerin çocuklarına daha sık olarak fiziksel istismarda bulundukları gözlenmektedir. Çocuklara yönelik fiziksel istismarda annelerin oranı daha yüksek iken, ergenlere yönelik olanlarda daha çok babaların sorumlu oldukları saptanmıştır

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Fiziksel Belirtiler Genellikle baş kısmından aşağıda elbise altında kalan bölgelerde daha fazla olmak üzere; Morluklar, yaralar, kırıklar, yanıklar biçiminde Teşhis sürecinde; Yaralanmanın sıklığı, yaraların uzun süre iyileşmemesi, Yaralanmayla beraber çocuğun psiko-sosyal durumunda da gözlenebilir değişiklikler olması fiziksel istismara uğradığının en önemli belirtisidir.

Psiko-Sosyal Belirtiler İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Psiko-Sosyal Belirtiler Evden kaçma ve okula devamsızlık Düşük benlik saygısı (yetersizlik algısı) Saldırgan, yıkıcı ve yasal olmayan davranışlar Yakın ilişkiler kuramama Yoğun öfke tepkileri, saldırgan ve suça yönelik davranışlar, Zihinsel bozukluklar (öğrenme güçlüğü, unutkanlık, …) İntihar düşünceleri ve girişimler Madde kötüye kullanımı, Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, Kaygı bozuklukları, kabuslar Travma sonrası stres bozukluğu görülebilmektedir.

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR DUYGUSAL İSTİSMAR

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR DUYGUSAL İSTİSMAR Çocuğun aşağılanması ya da yok sayılması gibi, onun sağlıklı duygusal gelişimini ve benlik saygısını ciddi bir biçimde etkileyen davranış kalıpları olarak’ tanımlanabilir. Duygusal istismar, en sık görülen ancak en zor tanımlanabilen istismar biçimidir. Tanımlanması çok zor ve fiziksel istismara göre daha kalıcı izler bırakmaktadır.

Bazı duygusal istismar biçimleri : Reddetme Aşağılama Umursamama İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Bazı duygusal istismar biçimleri : Reddetme Aşağılama Umursamama Yıldırma Yoksun bırakarak cezalandırma Sıklıkla “sen dili” kullanma - Davranış bozukluklarına göz yumma

BELİRTİLERİ Genellikle diğer istismar türleriyle birlikte gözlenir İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR BELİRTİLERİ Genellikle diğer istismar türleriyle birlikte gözlenir Yüksek depresyon ve kaygı düzeyi, düşük benlik saygısı, Kendisine veya başkasına zarar verebilecek davranışlar Duygusal değişkenlik, uyku bozuklukları Tıbbi temeli olmayan fiziksel şikayetler Aşırı derecede utangaç, pasif ya da itaatkar olma İntihar girişimleri ya da intihardan söz etme Aşırı derecede bağımlı olma Kapasitenin altında başarı Güvensizlik, çalma davranışı vs

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR CİNSEL İSTİSMAR

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR CİNSEL İSTİSMAR “Duygusal ve bilişsel olgunluğa erişmemiş çocuk veya ergenin tam olarak anlayamadıkları, bilerek onaylamadıkları, sosyal tabuların ve aile içi kurallarının çiğnendiği eylemlere karıştırılmasıdır.” Çocuğun, bir erişkininin cinsel gereksinim ya da isteklerinin doyumu için cinsel nesne olarak kullanılması ya da kullanılmasına göz yumulmasıdır.

CİNSEL İSTİSMARIN ETKİSİ, İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR CİNSEL İSTİSMARIN ETKİSİ, İstismarın türüne, sıklığına, sürekliliğine, şiddetine / derecesine ve istismarcının kurbana yakınlık derecesine bağlı olarak değişmektedir.

Cinsel İstismarı Arttıran Etmenler İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Cinsel İstismarı Arttıran Etmenler 1- Düşük gelir düzeyi 2- Çocuğun sosyal izolasyonu 3- Üvey baba 4- Aşırı tutucu görünen babalar 5- Çocuklarına fiziksel olarak dokunmayan babalar 6- Anne yokluğu 7- Eğitimi düşük anne 8- Cinsel konularda baskıcı ve cezalandırıcı anne

Cinsel İstismara Uğrayan Çocukların Düşünceleri: İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Cinsel istismara uğrayan çocuk, zihinsel engelli ya da bunu anlayamayacak yaşta da olsa kendisine zarar verecek bir durum olduğunu anlarlar. Cinsel İstismara Uğrayan Çocukların Düşünceleri: “Her şey gizli kalmalı” (aile yıkılabilir, kendisi suçlanabilir) Kendini suçlama ve kendinden nefret etme. Tutsaklık veya sürekli olması halinde bu duruma adapte olmaya çalışmak (patolojik karar).

Çocuklar Yaşadıklarını Neden Söylemezler? Kendilerine inanılmayacağından, Başlarının belaya gireceğinden, İstismarcının tehditlerinden, Arkadaşları tarafından dışlanabileceklerinden, Homoseksüel olarak adlandırılabileceklerinden korkarlar. Büyüklerle (otorite figürleriyle) cinsel konuları konuşmaktan utanırlar, korkarlar. İstismarcıyı korumak isteyebilir, sevebilir ama yaptıklarını sevmezler. Nasıl anlatılacağını bilmeyebilirler. Cinsel davranışların yanlış olduğunu bilmeyebilirler. Gammaz olarak adlandırılmak istemezler. İyi çocukların cinsellikle ilgili sözcükleri kullanmasının doğru olmadığı söylenmiştir.

Çocuklar Sonunda Nasıl Söylerler? İstismarın derecesi, sıklığı artar ve çocuğu korkutursa, Cinsel istismardan korunmayla ilgili bilgi alırsa ve kendisine yapılanın doğru olmadığını fark ederse ve söylenmesi gerektiğini öğrenirse, Çocuklar sırlarını en yakın arkadaşları ile paylaşmak isteyebilirler. Kardeşleri kendisinin ilk istismar edildiği yaşa gelmişse onları korumak maksadıyla; Ergenliğe gelmişse hamilelikten korkar ya da istismarcının baskısından kurtulmak için, Çocuk güvenebileceği ve kendisi ile yakından ilgilenen bir yetişkinle karşılaştığı zaman, Fiziksel bir yakınması (üriner enfeksiyon vb.) sonrası doktora gittiğinde.

Cinsel İstismar Tipleri İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Cinsel İstismar Tipleri 1- Dokunmanın olmadığı istismar davranışları: Sözel olarak cinsel uyarı, teşhircilik, çocuğa pornografik yayınlar ya da bilerek cinsel içerikli davranışları izlettirme, cinsel muayeneye zorlama ve pornografik yayınlarda kullanılması 2- Dokunmanın olduğu istismar davranışları: Uzayan ve aşırı bir biçimde yakınlık içeren öpme, okşama, çocuğun yetişkinin cinsel organına dokunmaya zorlanması, bir yetişkinin çocuğun cinsel organına tıbbi bir amaç olmaksızın cinsel amaçla dokunması 3- Cinsel birleşmenin olduğu istismar davranışları: Her türlü cinsel ilişki, çocuğun fuhuşa teşvik edilmesi veya ensest.

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Belirtiler - 1 Diğer istismar tiplerinde görülen psiko-sosyal belirtiler yanında; - Güvenebildiği kişilere aşırı bağımlılık - Cinsel organıyla olağandan daha fazla meşgul olma - Oyuncaklarıyla veya diğer çocuklarla cinsel içerikli oyunlar oynama Parmak emme, enüreszis, enkoprezis gibi gerileme davr. Çeşitli uyku bozuklukları (kabuslar, yatağa gitmekten korkma, çığlık atarak uyanma vb)

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR Belirtiler - 2 Daha önce tanıdığı bir kişiyle yalnız kalmaya aşırı tepki gösterme Evin belli bir bölümünden, belli bir kişiden ya da belli cinsiyette olan biriyle yalnız kalmaktan korkma Ortada görünen bir neden olmaksızın bir akrabanın ya da arkadaşın evine gitmeyi reddetme Yaşıyla orantılı olmayan cinsel davranışlar, oyunlar ya da konuşmalar sergileme, cinsel içerikli resimler çizme Ani huy değişikliklerinin olması

Ensest ve Cinsel İstismara Yönelik Yanlış İnanışlar

Mit: Çocuklukta cinsel istismar nadirdir. Gerçek: Ensest ya da cinsel istismar sıktır. Her dört kadından biri her on ya da yedi erkekten biri on sekiz yaşına gelene kadar en az bir kez cinsel olarak istismar edilmektedir.

Mit: Çocukların büyük çoğunluğu bir yabancı tarafından saldırıya uğrar. Gerçek: İstismara uğrayan çocukların %80’i bildikleri birisi tarafından istismar edilirler.

Mit: İstismarcılar şüpheli görünürler. Gerçek: İstismarcıların büyük bir çoğunluğu görünümde diğer kişilerden farklılık göstermezler. Genellikle iyi vatandaşlardır.

Mit: Kadınlar da erkekler kadar cinsel istismarda bulunabilirler. Gerçek: Çocuklara temel bakım veren kişiler kadın olsa bile kadın ya da çocuklara karşı suç işleyenlerin %80’ini erkekler oluşturmaktadır.

Mit: Çocuklar hayal güçlerinin zenginliği nedeniyle cinsel istismarı uydururlar. Gerçek: Çocuklar bu konuda genellikle yalan söylemezler. Bu konudaki en önemli kural çocuğun söylediklerine inanmaktır.

Mit: Yaşanmış bir iki olay önemli değildir Mit: Yaşanmış bir iki olay önemli değildir. Çocuklar olup biteni çabuk unuturlar. Gerçek: Bir kez ya da birden fazla sayıda tekrarlanan cinsel istismar çocuğun ruh sağlığını önemli ölçüde olumsuz olarak etkiler.

Mit: Olayı provoke eden, şirin ve cazip kız çocukları, evden kaçan çocuklar ve ihmal edilmiş çocuklar potansiyel kurbanlardır. Gerçek: Her sosyo-ekonomik düzeyden ve kültürel gruptan gelen kız ve erkek çocuklar kurban olabilir.

Mit: İstismara genellikle yoksul ailelerde rastlanır. Gerçek: Etnik köken, gelir düzeyi ya da dini inanışına bakılmaksızın her türlü ailede istismara rastlanabilir.

Mit: Çocukların büyük çoğunluğu bunu hak ederler. Gerçek: Hiçbir çocuk cinsel olarak istismar edilmek istemez. Yaşamlarındaki erişkinlerden duygusal yakınlık beklerler.

Mit: Parklar, genel tuvaletler, karanlık sokaklar, karanlık yerler, boş inşaat sahaları tehlikeli bölgelerdir. Gerçek: Olayın olduğu yer genellikle ev, okul, ev ile okul arasındaki yol gibi çocuğun içinde bulunduğu çevredir.

İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İhmal ve İstismar Edilmiş Çocuklara Yönelik Önleyici ve İyileştirici Çalışmalar İhmal ve istismar, çocukların en fazla zaman geçirdikleri AİLE, OKUL veya SOSYAL YARDIM KURUMLARI’nda görülmektedir. Önleyici veya iyileştirici çalışmalarda; bu kurumların ve kişilerin önemi büyüktür. Özellikle bu kurumlarda çalışan psikolog, psikolojik danışman veya sosyal hizmet uzmanlarına önemli görevler düşmektedir. Diğer çalışanların da çok iyi gözlemci olmaları, uzmanlara gerekli desteği sağlamaları gerekir.

Devlet tarafından alınabilecek bazı önlemler: İHMAL, İSTİSMAR VE SUÇA İTİLEN ÇOCUKLAR İhmal ve İstismar Edilmiş Çocuklara Yönelik Önleyici ve İyileştirici Çalışmalar Okul veya sosyal yardım kurumları tarafından risk grubuna giren çocukların tespit edilmesi ve izlenmesi. (başarı durumu, devam-devamsızlık durumu, işbirliği vb) Devlet tarafından alınabilecek bazı önlemler: - Konuyla ilgili yasal düzenlemelerin güncellenmesi - Konuyla ilgili kriz merkezlerinin oluşturulması - Risk taşıyan ailelerin izlenmesi, eğitilmesi - İhmal, istismara yöneltebilecek TV yayınlarının yasaklanması