STRATİGRAFİ-SEDİMANTOLOJİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ STRATİGRAFİ-SEDİMANTOLOJİ KUMUL ORTAMLARI

Çöl alt ortamları

KUMULLAR (RÜZGAR ÇÖKELLERİ ) Rüzgarların taşımış olduğu toz ve kum boyutundaki sedimentler değişik ortamlarda biriktirilebilirler. Dolayısıyla gerek karasal ortamlarda gerekse denizel ortamlarda depolanan sedimentler içinde değişik oranlarda rüzgarında katkısı vardır. Ancak çöllerdeki kumullar tamamen rüzgarlar tarafından taşınarak depolanmıştır. Akar yada durgun suların herhangi bir etkisi yoktur. Çöllerde kuru mevsimlerin uzun olmasından dolayı, çıplak kaya, alüvyal yelpaze, kuruyan nehirler ve sabka ortamlarında çökelen sedimentler rüzgarlar tarafından aşındırılır. Bu sedimentler genelde kötü boylanmıştır ve çakıl boyutundan kil boyutuna değişen boyutlarda partiküller içerirler. Kötü boylanmış sedimentler içinde rüzgarın taşıyabileceği tane boyu 0.1-0.3 mm boyutu arasındadır

Farkı boyutlardaki tanelerden oluşan sediment içindeki kum, silt ve kil boyutundaki ince taneli sedimentler rüzgarla taşınabilir. Bu taşınmayla silt ve killer oldukça uzak bölgelere, hatta bazen çöl ortamı dışına taşınabilir. Bunların çökelmesiyle Loees’ler oluşur Kum boyutundaki sedimentler daha yakın bölgelere taşınır ve biriktirilir. Bu çökeller kumul olarak adlandırılır. Geriye rüzgarlar tarafından taşınmayan çakıl ve iri kumlardan kumlardan oluşmuş bir malzeme kalır. Bunlar Deflasyon Çökeller olarak adlandırılır

Wind, suspension, saltation, and traction

1- Egemen rüzgar yönü sayısı . Güncel çöllerdeki kumullar değişik morfolojilere sahiptirler. Bu morfolojilerin şekillenmesinde üç faktör önemlidir. 1- Egemen rüzgar yönü sayısı 2- Rüzgar tarafından taşınacak malzemenin miktarı 3- Taşınma yönünde bir engelin olup olmaması Güncel çöllerdeki en yaygın kumul morfolojileri şunlardır : - Dom şekilli kumullar - Enine (Transvers) kumullar - Barchan kumullar - Parabolik kumullar - Yıldız kumullar - Boyuna (Longitudial) kumullar Güncel kumullarda boyuna (longitudial) kumullar en yaygın kumul tipidir. Fakat eski eoliyen kumulları olarak tanımlanan kumtaşlarının hemen hemen hepsi büyük boyutlu, büyük açılı ve unimodal çapraz tabakalanma gösterir. Bu enine (transvers) kumulların tipik bir özelliğidir.

star dune: dune that forms when there are a number of dominant wind directions

Eski stabilize olmuş kum denizi (Draa) Kuru dere ( Kum kaynağı) Kumullararası bölge Egemen rüzgar yönü Parabolik kumul Blowout Playa gölü Yıldız kumul Boyuna kumul Enine kumul Barkan kumul Düzgün bir yüzeydeki kum taşınma hızı ile barkan kumulların taşınma hızlarının nisbi oranı Aktif mobil kum denizi (Draa)

Barkan kumul

Above is a barchan dune that has various features labeled Above is a barchan dune that has various features labeled.  (Yes, I know transverse is spelled wrong)

Transverse Dunes

Kumul çökellerinin genel özellikleri : -Kumul çökelleri genelde nispeten iyi boylanmış, inceden çok ince taneliye değişen kumlardan oluşur. İnce silt ve kil boyutundaki tanelerin miktarı oldukça azdır. -Genellikle mika oranı çok düşüktür. -Çoğu çöl kumları sarı ya da kırmızımsı renktedir. -Kil topakçıkları oldukça enderdir. -Çimentolanmamış kuvars taneleri çizgili bir yüzeye sahiptir. -Bir kumul istifi iri taneli, kötüden orta derecede boylanmalıya değişen, bazın çakıllı, yatay ya da düşük açılı tabakalanmış sedimentlerden oluşan bir tabanla başlar. Bu seviyeyi nisbeten sabit eğimli ve yüksek açılı çapraz tabakalanma gösteren iyi boylanmış kum seviyesi izler.

Düzlemsel (Tabular) çapraz tabakalanma

Teknemsi çapraz tabakalanma Large-scale trough cross-bedding in aeolian sandstones. This oblique view is somewhere between a cross-section and a plan view.image credit: Roger Suthren. Navajo Sandstone, N of Canyonlands NP, Utah Teknemsi çapraz tabakalanma

-Kumul sedimentlerdeki en önemli karakteristik sedimenter yapı düşük ve yüksek açılı çapraz tabakalardan oluşan oldukça büyük boyutlu ve kama şekilli setlerdir. -Kumların depolanmasıyla eş zamanlı küçük boyutlu faylanmalar yaygındır. Bu faylanmalar kısmen ıslanmış kumların kaymasıyla oluşur. -Kumul sedimentlerinde yağmur damlası izleri yapısı yaygındır ve karasal hayvan izleri genelde mükemmel bir şekilde korunur. -Kumul çökelleri düzlemsel ya da çok az eğimli erozyonal yüzeylerle sınırlanmış setlerden oluşan iyi gelişmiş büyük boyutlu yüksek açılı çapraz tabakalı birimler şeklinde jeolojik kayıtlarda korunmuştur