Hazırlayan Psk.Dan.Nazan MUTLU Uzm.Psk.Dan. Sinem TARHAN YALAN SÖYLEME Hazırlayan Psk.Dan.Nazan MUTLU Uzm.Psk.Dan. Sinem TARHAN

Yalan, insanların doğruyu açıklamak istemediklerinde ya da bir olayı örtbas etmek istediklerinde ortaya koydukları bir tutumdur. Kişi iç dünyasını tehdit eden ya da tehdit etme potansiyeli olan dış etkenlere karşı kendini savunmaya geçer ve tepki gösterir. Yalan söyleme de bu tepkilerden biridir.

Çocuklar 3-3.5 yaşlarına kadar diğer insanların fikirlerinden habersizdirler. Kandırma davranışını büyüklerini memnun etmek ve cezadan kaçınmak için kullanırlar. Sonuçlarını kestiremedikleri yalanlar söylerler. Çocukların büyük kısmı korkudan ve fazla baskı altında bulunduklarından yalan söylerler. Doğruyu değiştirerek ifade etme konusu çocuğun gelişim süreci içinde belli bir döneme kadar normal olarak kabul edilen bir durumdur.

İlk çocukluk yıllarında çocuklar tarafından gerçek olarak anlatılmayan şeyleri yalan söylemekle karıştırmamak gerekir. Çocuk zengin hayal gücü ve yaratıcılığı ile bazen gerçek dışı şeyler anlatabilir. Çocuklar 6-7 yaş dönemine kadar hayali arkadaşlarıyla aralarında geçen diyaloglardan söz edebilir veya izledikleri bir olayı kendi algıladıkları biçimde süsleyerek veya biraz abartarak anlatabilirler.

Çocuğun gelişim süreci içerisinde “Gerçeklik duygusu” nun oturması zaman alır. 10 yaş civarında çocuk yalanı ve etkilerini ciddi olarak algılayabilir ve değerlendirebilir. Gelişimin akışı içinde bu tür davranışların çevrenin de yardımıyla kaybolması beklenir. Çocuk büyüdükçe kendine olan güveni arttıkça gerçeği değiştirme ihtiyacı da zamanla ortadan kalkar.

Ergenlik dönemiyle birlikte bazı konuların gizlenmesi veya beyaz yalanlar söylenmesi aile ve çevre tarafından desteklenebilir. Ergenlik döneminin sonuna doğru özerk bir birey olma çabası ile yalana başvurabilirler. Ailede ilgi ve sevgi yoksunluğu yalanı arttır. Özellikle erkek çocuklarda hırsızlık ve saldırganlık gibi olumsuz davranışların yalana eşlik ettiği gözlenmektedir.

Ancak çocukların gerçeği değiştirmeleri gelişim süreci içinde özellikle ilköğretimin ilk yıllarından sonrada devam ediyorsa yetişkinlerin bunun üstünde düşünmeleri, sebepleri ortaya çıkartmak için çaba göstermeleri gerekmektedir. Burada ailelerin ve öğretmenlerin dikkat etmeleri gereken en önemli şey çocuğun yalana başvurma sıklığıdır.

Çocuklar neden yalan söyler? Çocuklar hiç bir sebep yokken yalana başvurmazlar. Hiç bir çocuk doğuştan yalana eğilimli değildir. Çocukları mutlaka yalan söylemeye iten ailesel, çevresel veya toplumsal bir faktör vardır. Aile içinde veya çevrede çok sık yalan söyleniyor olması çocuğun da yalan söyleme davranışını taklit etmesine ve yalan söyleyen kişileri model almasına neden olur.

Yalan söyleme davranışının altında yatan sebepler Aile içinde yalan söyleniyor olması İlgi, sevgi ve şefkat eksikliği Toplumsal bakış açısı Özlenen ve istenen şeylere ulaşma çabası Cezadan ve sorumluluktan kaçmak için Değersizlik ve onaylanma gereksinimi Ana-babayı hayal kırıklığına uğratmama çabası Geçmişte yaşanan kötü olayları gizlemek ve yok saymak Arkadaşlar arasında onay görme ihtiyacı Baskıcı ve otoriter ana-baba tutumu Ödül-ceza sisteminde tutarsızlık Stres ve kaygıdan uzaklaşmak için, Ergenlikte gencin bağımsız olma çabası.

ÖNERİLER Çocuğa her durumda sevildiğini hissettirmek çok önemlidir. Anne-babalar ve öğretmenler çocuğa “doğru” model olmalıdır. Fiziksel, sözel şiddet ve cezadan uzak durulmalıdır. Çocuk istenmeyen bir davranışta bulunduğunda onu cezalandırmak yerine, onunla yaptığı bu davranış hakkında konuşma yolu seçilmelidir. Anne-baba ve öğretmenlerin çocuğa ilişkin beklentileri “gerçekçi” olmalıdır.

Olaya uyumlu tepki verilmelidir. Çocuğa sürekli yapmaması gereken şeyleri hatırlatıp, eleştirmek yerine, ondan beklenen davranışlar konuşulmalıdır. Çocuk gerçeği söyleme konusunda cesaretlendirilmelidir. Anne-babalar çocukları ile onların istek, ihtiyaç ve hayallerini paylaşmalıdır. Onlara bu istekleri doğrultusunda destek vereceklerini hissettirmelidir.

Anne-babalar çocuklarını başka çocuklarla kıyaslamamalıdır. Çocuğun yalanla yüzleşmesi ve yaptığı davranışı kabul etmesi sağlanmalıdır. Anne-baba ve öğretmenler çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemi ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Yalan söylemeye neden olan faktörler belirlenip, ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır. Çocuğun duygu ve düşüncelerini rahatça ifade edebileceği ortamlar yaratılmalıdır.