26 Para Talebi ve Denge Faiz Oranı BÖLÜM İÇERİĞİ Faiz Oranı ve Tahvil Fiyatları Para Talebi İşlem Güdüsü Spekülasyon Güdüsü Toplam Para Talebi Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri Denge Faiz Oranı Para Piyasasında Arz ve Talep Faiz Oranını Etkilemek için Para Arzının Değiştirilmesi Y’deki artış ve Para Talep Eğrisinde Kayma

Faiz Oranları ve Tahvil Fiyatları Faiz borç alanların borç verenlere fonlarını kullanması karşılığında ödediği ücrettir. Firmalar ve hükümetler tahvil ihraç ederek borçlanırlar ve borç verenlere satın aldıkları tahviller karşılığında faiz öderler. Faiz oranı yükseldiğinde, piyasadaki tahvillerin fiyatları düşer.

Para Talebi Para talebi ile ilgili konuştuğumuzda, bu sorularla ilgilenmiyoruz: ne kadar nakite sahip olmayı arzularsınız? Ne kadar gelir elde etmek istersiniz? Ne kadar bir servete sahip olmak istersiniz? Biz bunun yerine finansal varlıklarınızın ne kadarını, faiz getirisi olan tahvil gibi menkul değerler karşısında, faiz getirisi olmayan para şeklinde tutmak tercihiniz ile ilgileniyoruz. İşlem Güdüsü İşlem Güdüsü Kişilerin para tutmasının asıl nedeni satın almada kullanmaktır. Gelir ve Harcamanın Eş zamansızlığı hanehalkının para girişi ile harcamalar neticesindeki para çıkışları arasındaki zamanlama uyumsuzluğu.

Para Talebi İşlem Güdüsü  ŞEKİL 26.1 Gelir ve Harcamanın Eş zamansızlığı Gelir ayda bir elde edilir, ancak harcama sürekli olarak yapılır.

Para Talebi İşlem Güdüsü  ŞEKİL 26.2 Jim’in Aylık Vadesiz Hesap Bakiyesi: 1. Strateji Jim ayın başında maaşının (1.200$) tümünü vadesiz mevduat hesabına yatırabilir ve bakiyesini ay sonu itibariyle sıfır olacak şekilde idare edebilir. Bu durumda, ortalama bakiyesi 600$ olacaktır.

Para Talebi İşlem Güdüsü  ŞEKİL26.3 Jim’in Aylık Vadesiz Mevduat Hesap Bakiyesi: 2. Strateji Jim maaşının yarısını vadesiz mevduatta tutup diğer yarısı ile tahvil almayı da tercih edebilir. Jim tahvili ayın ortasında satar ve ikinci aydaki faturalarını ödemek için 600$’ı vadesiz hesabına yatırır. Bu stratejiyi izlemesi durumunda Jim’in ortalama para tutma miktarı 300$ olacaktır. İşlem Güdüsü

Para Talebi İşlem Güdüsü  ŞEKİL 26.4 Para Talebi Eğrisi Talep edilen para miktarı (Hanehalkı ve firmalar tarafından tutulmak istenen para miktarı) faiz oranının bir fonksiyonudur. Faiz oranı para tutmanın alternatif maliyeti olduğundan, faiz oranındaki artışlar firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını düşürür ve faiz oranındaki düşüşler firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını arttırır.

Para Talebi Spekülasyon Güdüsü Spekülasyon güdüsü Para yerine tahvil tutmanın nedenlerinden biridir: faiz getirili tahvillerin fiyatı faiz oranı ile ters yönlü ilişkili olduğundan, yatırımcılar faiz oranları yüksek olduğunda faiz oranlarında düştüğünde satma beklentisi ile yatırımcılar tahvil tutmayı tercih ederler.

Para Talebi Toplam Para Talebi Ekonomideki toplam para talebi, hanehalkı ve firmaların nakit ve vadesiz mevduat talebinin toplamıdır. Hane halkları ve firmalar günlük işlemlerini gerçekleştirmek amacıyla para tutsalar da taleplerinin bir sınırı vardır. Hanehalkı ve firmaların her ikisi için, her hangi bir anda talep edilen para miktarı faiz oranı tarafından belirlenen para tutmanın alternatif maliyetine bağlıdır.

Para Talebi Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri  ŞEKİL 26.5 Toplam Çıktı (Gelir) (Y)’daki bir artış Para Talep Eğrisini Sağa Kaydırır

Para Talebi Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri Y’deki veya P’deki artışlar para talebi eğrisini sağa kaydırır; Y veya P’deki azalışlar ise para talebi eğrisini sola kaydırır.

Denge Faiz Oranı Artık iktisattaki temel sorulardan birini ele almak için hazırız: Ekonomide faiz oranı nasıl belirlenmektedir? Denge faiz oranı para piyasasında, talep edilen para miktarı ile arz edilen para miktarının bir eşitlendiği noktada belirlenir.

Denge Faiz Oranı Para Piyasasında Arz ve Talep  ŞEKİL 26.6 Para Piyasasında Uyum Süreci Para piyasasındaki denge para arzı para talebine, ve dolayısıyla tahvil arzı tahvil talebine eşit olduğunda sağlanır. r0’da tahvil fiyatları artacaktır (ve dolayısıyla faiz oranı düşer) ve r1’de tahvil fiyatları düşecektir (ve dolayısıyla faiz oranı yükselir

Denge Faiz Oranı Faiz Oranını Etkilemek İçin Para Arzının Değiştirilmesi  ŞEKİL 26.7 Para Arzındaki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Para arzının MS0’dan MS1 ’e yükselmesi faiz oranını yüzde 7’den yüzde 4’e düşürür.

Denge Faiz Oranı Y’deki Artış ve Para Talep Eğrisinde Kayma  ŞEKİL 26.8 Gelirdeki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Toplam çıktıdaki (Gelir) artış para talebi eğrisinin Md0’den Md1’ye kaymasına faiz oranının yüzde 4’de yüzde 7’ye yükselmesine neden olur

PARA POLİTİKASI Para poitikası bir durgunluk veya enflasyon durumu olduğunda para arzında gerekli ayarlamaları yapmak suretiyle faiz oranını ve dolayısıyla toplam talebini (AD) değiştirmek suretiyle tam istihdam düzeyindeki üretim hedeflerini elde etmeye çalışmaktır. Bu amaçla, MB’sının para arzını değiştirmek için kullandığı belli para politikası araçları vardır.

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI MB’sının kullandığı en önemli para poklitikası araçları: Karşılık İhtiyat oranı Reeskont Oranı Açık Piyasa İşlemleri

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 1. Karşılık (İhtiyat) Oranı: Bankalar mevduatlarının belli bir yüzdesini reserv olarak saklamaları gerekmektedir. Merkez Bankası karşılık oranını artırdığı zaman, banakalar daha fazla reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha az kredi verebileceklarinden para arzı azalacaktır. Merkez Bankası karşılık oranını azalttığı zaman, banakalar daha az reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha fazla kredi verebilecekler ve para arzı artacaktır.

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 2. Reeskont Oranı: Reeskont oranı ticari bankaların merkez bankasından aldıkları borç para için ödedikleri faiz oranıdır. Merkez bankası, bu borcu bankalara verirken, faizini vereceğe borçtan düşerek (iskonto ederek) vermektedir. Reeskont oranı düşükse, ticari bankalar daha fazla borçlanacak ve müşterilerine daha fazla kredi vereceklerdir. Dolayısı ile ekonomideki para arzı artacaktır. Reeskont oranı yüksek olursa bankalar merkez bankasından daha az borç para talep edecekler ve daha piyasaya az kredi sağlayacaklarından, ekonomideki para arzı azalacaktır. 19

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 3. Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankasının para ve sermaye piyasalarında hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymet alması veya satmasına açık piyasa işlemleri denir. Merkez bankası, para arzını artırmak istediğinde bu değerli kağıtlardan satın alır. Böylece, değerli kağıtları satanlar, daha fazla paraya sahip olurlar ve ekonomideki para arzı artar. Para arzını azaltmak istediğinde ise bu değerli kağıtlardan satar. Bu durumda, ekonomideki para arzı azalır. 20

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 3. Diğer Bazı Araçlar: Disponsibilite oranı bankaların vadesiz mevduat gibi ödemekle yükümlü oldukları taahütlerine karşı bünyelerinde buludurmaları gereken nakit veya kolaylıkla paraya çevrilebilecek değerlerin oranıdır. Merkez bankası disponsibilite oranını azalttığında, ekonomideki para arzı artacak, bu oranı artırdığı zaman ise ekonomideki para arzı azalacaktır. 21

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI İthalat Teminat Oranı: İthalatçıların, ithal edecekleri malın TL karşılığının belli bir oranını teminat olarak ticari bankalar aracılığı ile Merkez bankasına yatırmak zorundadırlar. Bu oranın artırılması para arzını azaltacak, düşürülmesi halinde para arzını arttırıcı etki yapacaktır. 22

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI İkna Yolu: Merkez bankası, ticari bankaların açacağı kredilerin sektörel dağılımını ticari bankaları ikna yolu ile etkileyebilir. Merkez bankası, hangi sektörlere daha fazla, hangi sektörlere daha az kredi verilmesi konusunda ticari bankalara telkinlerde bulunur. 23

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Keynezyen Görüş: Bu görüşe göre, para politikası araçları kullanılarak para arzı artırılabilir. Para talebi aynı kalırken, para arzının artırılması faiz oranını düşürür. Faiz oranının düşmesi, yatırım ve tüketim harcamalarını, yani toplam harcamaları (Toplam talebi) artırır. Ekonomide bir durgunluk olduğunda, talebin arması, geliri artırır. Tam istihdam gelir düzeyine gelinceye kadar para arzının artırılması fiyatları etkilemez. 24

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Para arzının artırılması → Faiz oranını düşürecek, Faiz oranını düşmesi → yatırım ve tüketim artacak , yani AD artacak → gelir düzeyi (Y) artacaktır. Bu görüşe, Keynezyen Parasal Aktarım Mekanizması denir. Bunu şekil ile gösterebiliriz. (bakınız bir sonraki slayt) 25

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 26

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Ekonomide durgunluk olduğunda, genişletici para politikası uygulanır. Böylelikle, para arzı artırılarak, gelir seviyesinin tam istihdam gelir düzeyine ulaşılmasına çalışılır. Ekonomide enflasyon olduğunda, daraltıcı para politikası (sıkı para politikası) uygulanır. Böylelikle, para arzı azaltılarak, faiz oranı artırılır. Böylece, yatırım ve tüketim harcamaları, yanı toplam harcamalar ve dolayısı ile toplam talep azalır, ve fiyat artışları yavaşlar. 27

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 2. Parasalcı Görüş: Parasalcı görüşe göre, merkez bankasının para arzını artırması, faiz oranını geçici olarak düşürecek ve toplam talepte artış daha çok fiyat düzeyinin artmasına neden olacaktır. Bu nedenle, enflasyon beklentisi artmakta ve faiz oranı da paralel olarak artmaktadır. Enflasyon beklentisi ayrıca, paranın dolaşım hızını artırmakta ve enflasyonu daha da artırmaktadır. 28

PARASALCI GÖRÜŞ 29

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Bu nedenle, parasalcılar, ekonomide durgunluk olduğunda, Merkez Bankasının para arzını artırmak suretiyle ekonomide tam istihdam gelir düzeyini elde etmeye çalışmanın (Keynezci Para Politilası) karşısındadırlar. Parasalcılara göre, para arzı ile fazla oynama ekonomide istikrarsızlık yaratır. En tanınmış parasalcı ekonomist, Milton Friedman’a göre, para arzı reel GSYİH’daki artış oranında artırılmalıdır (Para Arzı Kuralı) 30