SWAP

Swap yani değiştirme ve takas anlamına gelmekle birlikte en az bir forward sözleşmesine dayanır. Swap, alıcı ve satıcı arasında vadesi önceden belirlenen tarihte finansal akışların her iki tarafta lehine olan karşılıklı değişimidir.

Swap İşlemeleri; Para ve faiz swap işlemleri en çok bilinenleridir . Temel olarak tarafların nakdi ve faiz oranında karşılıklı nakit değişim işlemleridir. Para swap işleminde, alım satıma konu olan dövizde: tutarları aynı olan fakat pariteleri farklı olan alım-satımlar olduğu için tarafların, yatırımlarında aynı miktarda dövizin el değişimiyle birlikte brüt tutarlarında bir değişiklik olmamakta sadece net pozisyonda değişiklik olmaktadır.

Yatırımcılar Swapta Ödemelerini: Faiz, Anapara, Hem faiz hem anapara şeklinde yapmaktadırlar.

Taraflar karşılıklı olarak fayda sağlamak için 2 yatırımcı taraf, aralarında faiz veya anapara ödemelerinin, koşullarını önceden belirleyerek sağlayabilir. Tarafların günlük ihtiyaçları doğrultusunda o gün içerisinde bir döviz başka bir dövizle yer değiştirirken organize olmuş piyasada yani günlük olmayan ve vadeli işlemlerde swap işlemi ile satılan döviz vadeli olacağı için ileriki tarihli bir mali işlem olacaktır.

SWAP PİYASALARININ İŞLEYİŞİ Swap piyasasında işlem yapılması için: Karşılıklı anlaşma ile belirlenen vadelerde 2 tarafın kura endeksli varlıklarını bir araya getirmesi gerekir. Anlaşma koşulları: Tarafların ihtiyacı, Bulundukları ülkelerin yasal düzenlemeleri, Varlıklar ile bir çok değişken üzerinden çeşitlilik gösterir. ARACI KURUM OLAN(FİNANSAL KURUMLAR): Sözleşme yerine getirilmeden teminatların ödenmesi ile vadesi geldiğinde takasın yapılmasını sağlar. Swap işlemleri genellikle: Orta vadeli olarak 3 ile 10 yıl arası süreyi kapsar. ;

Swap yapmak isteyen firmalar aynı sözleşme kapsamında bir araya getirilmesinde sorunlar oluşabilmektedir. Eğer finansal aracı, swap yapmak isteyen müşteriye sahipse fakat bu işlem için taraf olabilecek diğer yatırımcıyı bulamıyorsa swap işleminde açık pozisyon oluşma söz konusu olabilir. Bu ihtimali kaldırmak için takas depoları oluşturulmuş ve işlemlerin karşı taraf olmadan kabul edilmesi olanaklı hale getirilmiştir.

İşlemlerin kolay bir şekilde yürümesi ve uluslararası entegrasyon uyumlaştırılması ile swapların fiyatlarının belirlenmesi standart büyüklüklere getirilmiştir. Swap piyasalarında likidite artışına katkıda bulunanlar piyasa yapıcılardır. Faiz-swap anlaşması yapıldığında varsayımı altında faiz oranı değiştiğinde, swap oranı da değişir. Yani piyasa yapıcılar için swap oranlarının da her işlem gününde değişiklik göstermesi önem arz etmektedir. Faiz swap kontratlarındaki durum futures veya forward kontratlardaki durumlar ile benzerlik gösterir.

DÖVİZ SWAPLARI ÖRNEK: Bir Amerikan şirketi olan M&C Türkiye’de satışını yaptığı ürünlerinden gelecek 3 yılda toplam bugünkü değeri 3 milyon TL gelir elde edeceğini tahmin etmektedir. Firma yetkilileri elde edecekleri bu gelirle LIBOR üzerinden borçlandıkları 2 milyon ABD $’ı ödemeyi düşündüklerinden ürün gelirlerini TL’nin olası bir değer kaybı durumuna karşı korumak istemektedir. Cari kur 1 ABD $ = 1,5 milyon TL olduğu için firmanın elde edeceği TL gelirlerinin bugünkü karşılığı 2 milyon ABD $’ dır. M&C firmasının çalıştığı BoE bankası kur riskine karşı bir swap sözleşmesi düzenlenmesini teklif eder. Dolar kuru 1 ABD $ = 1,5 milyon TL olarak belirlenen bu teklife göre banka 3 yıl boyunca her 6 ayda bir firmaya 2 milyon ABD $’ın LIBOR üzerinden hesaplanan faizini verecek, karşılığında 3 milyon TL üzerinden %40 faiz alacaktır. Vade sonunda ana paralar (nominal değerler) el değiştirecektir. Başlangıçta anapara değişimi söz konusu değildir. BoE bankası bu swap işlemi başka bir müşterisiyle eşleştirmiştir. Buna göre BMN adlı ihracatçı Türk firması 3 milyon nominal değerli bir swap sözleşmesi için 3 yıl boyunca LIBOR verip %35 sabit faiz almayı kabul ederek daha avantajlı olacağını düşündüğü LIBOR üzerinden borçlanmayı hedeflemektedir. 3 yılın sonunda son faiz ödemesiyle beraber anaparalar da el değiştirecektir. Böylece M&C firması değişken ABD $ faizi üzerinden gerçekleştirdiği borçlanmasını sabit TL faizli borca başarıyla çevirmiş, borcun anaparası olan 3 milyon TL’yi satış gelirleriyle finanse etmeyi garantilemiştir. BoE bankası bu işlemin sabit faiz ayağından %5 kar elde etmiştir, Türk BMN firması ise %40 sabit faizli TL borcunu LIBOR+5’e çevirerek amacına ulaşmıştır.

SWAP OPSİYONLARI(SWAPTİONS) Opsiyon, satın alan tarafa herhangi bir ürünün fiyatını bugünden sabitlemek koşulu ile bu ürünü ileride bir vadede satın alama yada satma hakkını veren bir anlaşmadır . Swaption ise swap üzerine yapılan opsiyon sözleşmelerdir. Opsiyon satın alan tarafa, belirli bir vadede veya swapın vadesinden önce yada sonraki bir tarihte swap yapma hakkını verir. Swaption, opsiyon ve swapın özelliklerine sahiptir. Swaption, gelecekte herhangi bir tarihte yada başlangıç döneminden sonra herhangi bir tarihte kullanılabilir. Opsiyon sözleşmelerinde olduğu gibi opsiyon alanının riski ödediği pirimle sınırlıdır. Swaption faiz oranı swapı üzerine yapıldığı halde döviz ve mal swapları üzerine de olabilmektedir. Bir diğer uygulaması da paralı opsiyonun hedge edilmesidir.

SWAPLARDA RİSKLER Swap işlemlerinde taraflar riskleri azaltmak isteseler dahi işlem niteliği gereği ile aşağıdaki risklerle karşılaşabilir. KREDİ RİSKİ(DEFAULT RİSK): Taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirmediği durumda karşılaşılır. ÖRN:1998 yılında Rusya’da yaşanan ekonomik kriz ülkedeki kuruluşlarla swap sözleşmesi yapan kuruluşları zorda bırakmıştır. POZİSYON RİSKİ(POSİTİON RİSK): Faiz oranlarının veya döviz kurunun beklenenden daha yükseğe veya alçağa inme durumudur. Sözleşmenin yapıldığı tarih ile vade tarihi arasındaki zaman farklılığı buna yol açar.

FAİZ ORANI RİSKİ(İNTEREST RATE RİSK): Faiz oranlarından beklenenden farklı değişiklik olma durumudur. DÖVİZ KURU RİSKİ(FOREİGN EXCHANGE RİSK): Sözleşme yapılan para birimindeki değişikliğin etkisidir. LİKİDİTE RİSKİ(LİQUİDİTY RİSK): Tarafların vadedeki taahhütlerini, ilgili kıymetle açık pozisyonda olması nedeniyle taahhütlerin yerine getirilmemesi ve teslim konusu kıymetin piyasadan temin edilmesidir. PİYASA RİSKİ(MARKET RİSK): Piyasanın kendine özgü koşulları ile arz ve talep dengesinin istenilen seviyelerde oluşmamasıdır.

HUKUKİ İSPAT RİSKİ(LEGAL PROOF RİSK): Swap sözleşmeler, düzenli piyasaları olmayan(borsa), tarafların iradelerini serbestçe yansıttıkları ve swap piyasaların kurallarına uygun olarak oluşan sözleşmelerdir. Bu nedenle, işlemlerin ispatında kullanılan belgeler future ve option piyasalarda kullanılan belgelere kıyasla ispat açısından daha zayıf bir nitelik taşıdığı veya en azından mekanizmanın daha uzun olduğu belirtilmektedir. TRANSFER RİSKİ(TRANFER RİSK): Swap anlaşması yapan taraflar genelde farklı ülkelere mensup olması dolayısıyla, kambiyo rejimlerinde farklı olması para transferini zorlaştırmaktadır.

TESLİM RİSKİ(SETTLEMENT/DELİVERY RİSK): Mal veya kıymetin teslim riskini ifade eder. TEMİNAT RİSKİ(GUARANTEE RİSK): Swap sözleşmelerine taraf olanlar bazen, taraflardan herhangi birinden(kredi değerliliği düşük) ek teminat talep edebilmektedir . Sözleşme ve vade tarihi arasında gerçekleşen ekonomik olaylar nedeniyle teminat riski karşılayamayacak duruma gelmektedir. TARAF BULAMAMA RİSKİ(MATCHİNG RİSK): Zaman zaman swap işlemine aracılık eden bankalar bu işleme karşılık bulmaksızın yani riski doğrudan kendi üstlenerek işlemi gerçekleştirir. YANLIŞ FİYATLANDIRMA SİSTEMİ(MODEL RİSK): Sözleşmelerin dayanağı olan varsayımlarda yapılan halar sonucunda yanlış swap fiyatlandırmaları ortaya çıkabilmektedir.

SWAPLARIN YARARLARI Makro düzeyde ülkelerin ödemeler bilançosunda kendini göstermektir. Bu bilanço sayesinde; 1)Oluşan açıkları swap işlemleri ile kapatabilmekle birlikte, 2)Ulusal paradan spekülatif olan kaçışları swap işlemleri ile önlemektedir. Ülkenin Merkez Bankaları; Ulusal para değerinin düşmeye başladığı noktada değeri daha yüksek ve faiz oranları daha uygun bir para birimine yönelerek ulusal para biriminin değer kaybetmesini önlemeye çalışırlar. Swaplar Makro Düzeyde; Ülkelerin merkez bankalarının para piyasasına müdahale edecekleri zaman en önemli yatırım aracı olarak kullanılabilmektedirler.

Swaplar bir yatırım aracı olarak kullanılırsa; 1)Finansalların aktif getiri oranların yükseltilmesini, 2)Kaynak kullanım maliyetlerinin düşülerek, risk yönetiminin etkin biçimde sağlanması ile arbitrajında olanaklı hale gelmesini sağlar.