SUSAM Takım: Tubiflorales Familya: Pedaliaceae Cins: Sesamum Tür: Sesamum indicum L. n=13 Alt türler: “ “ ssp. bicarpellatum “ “ ssp. quadricarpellatum İng: Sesame, Alm: Sesam

Susamın Asurluların ve Hititlerin zamanında yetiştirildiği bilinmektedir. Amerika kıtasına 17.yy’ da getirilmiş ve sınırlı miktarda yetiştirilmiştir. Ülkemizde susam tarımı çok eskiden beri bilinmektedir. Bu bitki ile ilgili bilgiler 1850 yılında kaydedilmiştir. Orijini tam olarak bilinmemekte ancak Afrika kıtasında 17 türünün doğal olarak bulunması gen merkezi olduğunu düşündürmektedir.

KULLANIM ALANLARI Tohumlarından katı ve sıvı yağ elde edilir. Çerez olarak tüketilir. Tahin helvası yapımında kullanılır. 2. ve 3. pres yağları sabun ve kozmetik sanayinde kullanılır. Küspesinde %43 protein bulunur ve iyi bir hayvan yemidir. Yağında bulunan sesamol ve sesamolin yağın bozulmasını önler. Sesamin maddesi insektisit yapımında kullanılır.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ Tek yıllık ve yazlık bir bitki olup, tropik ve sub-tropik iklim kuşağına adapte olmuştur. Vejetasyon süresi iklim ve çeşide göre 80-150 gün arasındadır. Bugün dünyada sesamum cinsine dahil 30 dan fazla tür olduğu söylenmektedir. S. alatum ve S. radiatum’ un yaprakları tazeyken sebze olarak tüketilmektedir.

KÖK Kazık köklüdür. Kökler genellikle 45-50 cm derine, 15-70 cm yanlara gelişebilir.

SAP Çeşide ve çevre koşullarına göre 30cm-2m kadar boylanabilir. Sapın enine kesiti bicarpellatum alt türünde 4 köşeli, quatricarpellatum alttüründe ise 6-8 köşelidir. Tüylülük çeşit özelliğidir. Ülkemizde yetiştirilen türlerin çoğunluğunun sapları tüylüdür. Sapın alt boğumlarında, yaprakların sapa bağlandığı yerde yan dallar oluşur. Dallanma seyrek ekimlerde artar.

Dallar bitkinin alt kısmında karşılıklı, üst kısmında ise almaşıklı olarak dizilmişlerdir. Dallanma ile tohum verimi arasında pozitif bir ilişki vardır. Çeşitlere göre bir bitkide 8-11 yandal oluşabilir.

YAPRAK Boğumlardan çıkan yapraklar polimorf’ turlar. Yani çok şekillidirler. Yapraklar bitkinin alt kısmında karşılıklı, üst kısmında ise almaşıklıdır. Karşılıklı yapraklar büyük geniş ve uzun yumurta şeklinde , Almaşıklı dizilenler ise dar ve uzun mızrak şeklindedir. Yaprak kenarları düz, yırtmaçlı veya üç fuslu olabilir.

Alt yaprakların sapı uzun, üst yaprakların ise kısadır. Yaprak sapı 1-5 cm arasında değişir. Yaprak koltuklarından dal ve çiçekler çıkar. Dalları taşıyan yapraklar çiçekleri taşıyan yapraklara göre daha büyüktür.

ÇİÇEK Çiçekler yaprak koltuklarında karşılıklı, almaşıklı veya 2-3 adet bir arada bulunur. Çiçek açma bitkide alttan üste doğru olur. İlk çiçek sapın en alttındaki tomurcuktan, en son çiçek ise sapın en üst kısmındaki tomurcuktan oluşur. Çiçekte, en dış tarafta 5 adet alt kısımları birleşmiş, üst kısımları sivri uçlu, küçük ve açık yeşil renkte çanak yapraklar bulunur.

Bunun içinde 5 adet çan şeklinde kenarları girintili çıkıntılı, beyaz, pembe veya açık viyole renkte taç yapraklar bulunur. Erkek organları 5 adet olup, bir tanesi körelmiştir. Geriye kalan 4 tanesinin 2 tanesinin flamenti uzun, 2’sinin kısadır. Dişi oragan bir tanedir ve tepecik iki parçalıdır. Döllenme %96 kendine, %4 yabancı’dır.

Sabah erken saatlerde çiçek açar, aynı gün döllendikten sonra taç yapraklar kuru. Çiçeklenme hasat sonuna kadar devam eder.

MEYVE Susam meyvesine kapsül denir. Kapsüller 2 veya 4 karpellidir. Karpeller bir yalancı zar ile 2’ye ayrılarak 2 karpelliler 4 bölmeli, 4 karpelliler 8 bölmeli bir yapı alır. Bölme içinde tohumlar para şeklinde dizilmişlerdir. 2 karpelli bitkilerde ortala 190, 4 karpelli bitkilerde 220 kapsül oluşur.

Kapsüller açık veya kapalı olabilir. Açık kapsüllülerde olgunlaşma ile uç kısımlar çatlar ve tohumlar dökülür. Kapsülün eni 1-1.5cm, boyu 3-6cm arasında değişir.

TOHUM Tohumları keten tohumuna benzer, renkleri daha mat, şekilleri ise yuvarlağa yakındır. Tohum rengi beyaz, krem, sarı, açık kahve ve siyah renkte olabilir. Açık renkli tohumların yağları da açık olur. Bin tane ağırlığı 2-6 g arasında değişir. Susam tohumunda %55-60 yağ, %30 protein, %8-10 karbonhidrat, %8-9 ham selüloz, %5-6 ham kül içerir.

2 ve 4 KARPELLİ BİTKİLER ARASINDAKİ FARKLAR BİTKİSEL ÖZELLİKLER 2 KARPELLİ 4 KARPELLİ Karpelin enine kesiti Basık dikdörtgen Kare Bitki sapı 4 köşeli 6-8 köşeli Çiçekler 5’li 5 veya 10’lu Yaprak büyüklüğü Dar veya orta Yaprak kenarı Tam veya yırtmaçlı Kapsül şekli Kısa, geniş, ucu küt Kısa ve ucu sivri Bir koltukta çiçek sayısı 1-3 adet 1 adet