HAŞHAŞ Tak: Rhoeadelas Fam: Papaveraceae Cins: Papaver Tür: Papaver somniferum L. n:11 İng: Poppy

Tarihi çok eskidir. M.Ö. 5000 yıllarında Mezopotamya’da Sümer ve Asurlular tarafından tarımı yapıldığı bilinmektedir. M.Ö. 7yy’da afyon sakızının izzu adında tıbbi ilaç olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Ülkemizde haşhaş ekimi devlet iznine bağlıdır.

KULLANIM ALANLARI Tohumundan katı ve sıvı yağ elde edilir. Ekmek ve çöreklerde çeşni maddesi olarak kullanılır. Tohum ezmesi şekerle karıştırılarak helva ve tatlı yapımında kullanılır. 2. pres yağları boya ve sabun yapımında kullanılır. Sap, yaprak ve küspeleri süt hayvanları besiciliğinde kullanılır.

Genç devrede sebze olarak tüketilir. Kapsüllerden elde edilen afyon sakızı tıpta ilaç yapımında kullanılır. Keyif verici maddelerin yapımında kullanılır.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ Tek yıllık, yazlık ve kışlık olarak ekilebilen bir yağ bitkisidir. Vejetasyon süresi 120-150 gün arasında değişir.

KÖK Kazık köklüdür. Toprağın yapısına göre 30-100cm derine inebilir. Yan kökler zayıf gelişmiştir. Bu yüzden dış etkenlerden kolayca etkilenir.

SAP Sapı dik, çıplak ve kuvvetli yapıdadır. Sapın üzeri mumsu bir tabakayla kaplıdır. Sap yuvarlak, rengi yeşil, gri veya yeşilimsi mavidir. Kışlık ekilenler yazlıklara göre daha kalın saplıdır. Bitki boyu 30-170 cm arasında değişir. Yaprakların sapa bağlandığı yerlerde boğumlar vardır.

Boğum aralarının sayısı 8-10 arasındadır Boğum aralarının sayısı 8-10 arasındadır. Yan dallar ana saptan daha uzundur.

YAPRAK Yaprak şekli alttürlere göre değiştiği gibi bitki üzerinde bulundukları yere göre de değişiklik gösterir. Yapraklar 4 gruptur: Dip Yapraklar: genişliği en az olan yaprak olup, kısa bir sapçıkla ana sapa bağlanır. Kenarları hafif dişlidir. Orta Yapraklar: esas asimilasyon yüzeyini oluşturan yapraklardır. Kuvvetli ve hafif dişlidir.

Uç Yapraklar: Hafif dişli, parçalı veya parçasız olup kalp şeklindedir. Muhafaza Yapraklar: Esas yaprakların koltuklarında oluşur. Tomurcukları sararak muhafaza eder. Karınlı veya kayık şeklindedir. Yaprak rengi yeşil, gri veya mavimsi yeşildir.

ÇİÇEK Ana sap ve her dalın ucunda bir çiçek oluşur. Çiçeğin en dış kısmında 2 adet çanak yaprağı vardır. Bunu içinde 4 adet katlanmış bir durumda beyaz, viyole, pembe ve kırmızı renkte taç yapraklar bulunur. Taç yapraklar tam kenarlı olduğu gibi derin yırtmaçlı da olabilir.

Taç yaprakların iç kısmında 80-150 adet erkek organ bulunur. En içte ise 4-22 tepecikli 1 adet dişi organ bulunur. Taç yaprak rengi ile tohum rengi arasında yakın bir ilişki vardır. Taç yaprağı bazı çeşitlerde beneklidir. 3 tip döllenme görülür. Kendine, Yabancı ve Cleostogami

MEYVE Meyvesine kapsül, koza, kapçık veya kelle denilir. Bir bitkide 1-4 kapsül oluşur. Kapsülün tepesinde sayıları 4-22 arasında değişen yıldız şeklinde kanatları bulunan tepecik oluşmuştur. Tepecik sayısı kadar kapsül içerisinde bölme vardır. Her bölme plasenta zarı ile bölünmüş olup, tohumlar bu zar üzerinde oluşur.

Olgunlaşma esnasında tohumlar kapsül dibine düşerek toplanırlar. Bazı formlarda tepeciğin hemen altında iki bölme arasındaki kısımda kapsül kabuğunun geriye doğru kıvrılmasıyla bölme sayısı kadar delik oluşur. Bu tip haşhaşlara açık kapsüllü haşhaş denir. Bu istenmeyen bir özelliktir. Kapsülün tepecik kısmı 3 ayrı grup oluşturur:

Çukur Çanak: Stigma parçaları yukarı doğru uzayarak çukur bir yapı oluşturur. Kurs veya Disk: Stigma parçaları düz bir şekilde uzamıştır. Şapka Şekli: Stigma parçaları aşağı doğru uzayarak bu yapı oluşur. Kapsül şekilleri genel olarak uzun, oval, konik, yuvarlak, fıçı veya basık fıçı şeklinde olabilir. Kapsül rengi genç devrede mavi-yeşil veya grimsi renkte olup, olgunlaşınca sarı-kahverengidir.

TOHUM Haşhaş tohumları çok küçük olup böbrek şeklindedir. Tohumların üzerinde küçük çukurlar bulunur. Tohum renkleri beyaz, sarı, kahverengi, mavi, gri, pembe ve yeşil dir. Bin tane ağırlığı 0.4-0.8g arasında değişir. Tohumlarında hiçbir alkoloid bulunmaz.

Tohumun bileşiminde %44-54 yağ, %25 protein vardır Tohumun bileşiminde %44-54 yağ, %25 protein vardır. Beyaz ve sarı renkli tohumlarda yağ oranı biraz fazladır.

AFYON Afyon bileşiminde 27 tane alkoloid bulunur. Bu alkoloidler 2 gruptur. 1. Morfin Grubu: Morfin, Kadein, Tebain 2. Papaverin Grubu: Papaverin, Kodamin, Narsein.