CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER SES BİLGİSİ CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER

SES NEDİR? Ciğerlerinden gelen havanın ses yoluyla yaptığı titreşime SES denir.Ses bir dilin parçalanmayan en küçük birimidir. HARF: Sesleri yazıda göstermeye yarayan işaretlere denir. ALFABE: Bir dilin seslerini gösteren belirli bir sıraya göre dizilmiş belli sayıdaki harflerin hepsine denir. ALFABETİK SIRA: Dilimizdeki harflerin alfabemizdeki değişmeyen sırasına denir. A-B-C-Ç-D-E-F-G-Ğ-H-I-İ-J-K-L-M-N-O-Ö-P-R-S-Ş-T-U-Ü-V-Y-Z. Z.AYCAN TUNCER

ÜNLÜLER Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan harflerdir.Tek başlarına okunabilirler.Her hecede mutlaka bir ünlü vardır. Z.AYCAN TUNCER

ÜNLÜLER TABLOSU GENİŞ DAR KALIN İNCE DÜZ a e ı i o ö u ü YUVARLAK o ö u ü Z.AYCAN TUNCER

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalınlık – İncelik Uyumu) Türkçe sözcüklerin ilk hecesi kalın sesli harfle başlarsa , ondan sonraki harflerde kalın olur. Sözcüğün ilk hecesi ince sesli harfle başlarsa ondan sonraki harflerde ince olur. Sözcükler arasındaki bu uyuma büyük ünlü uyumu denir. ÖRNEKLER: S e p e t ç i ince sesli ile başlayıp devam etmiş büyük ünlü uyumuna uyar. K a r p u z kalın sesli ile başlayıp devam etmiş büyük ünlü uyumuna uyar Z.AYCAN TUNCER

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR 1- Dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnek: jale , trafik, taksi, sinema ….eli 2- Birleşik sözcüklerde aranmaz. 3- Tek heceli sözcüklerde aranmaz. 4- Sözcüklerin sonuna gelen ‘-ki, -yor, -leyin, -ken, -(i)mtrak, -daş … gibi’ ekler büyük ünlü uyumunu bozar. Ör: yazınki , geliyor , meslektaş, koşuyorken 5- Türkçe oldukları halde zamanla değişime uğrayan sözcüklerde aranmaz. Ör: ana anne, kala kale, alma elma, kardaş kardeş Z.AYCAN TUNCER

Sözcükler Sesli harfler sözcükler Acemi Muhteşem Vantilatör Samimi Büyük ünlü uyumuna uyar /uymaz sözcükler Acemi Muhteşem Vantilatör Samimi Yüzyıl Gazino Çağlayan Istakoz Tebessüm Uzay Cömert bilezik Semaver Zürafa Lokanta mutfak Magazin Ülke Z.AYCAN TUNCER

KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe sözcüklerde sesli harflerin darlık – genişlik ve düzlük – yuvarlaklık bakımından uygunluğuna denir. Bu kurala göre düz sesliden sonra yine düz sesli (a-e-ı-i), yuvarlak seslilerden (o-ö-u-ü) sonra düz geniş sesli (a-e) veya dar yuvarlak (u-ü) gelir. ÖR: Ç a r ı k küçük ünlü uyuma uyar. Ç o c u k küçük ünlü uyuma uyar. Düz Düz yuvarlak yuvarlak Sesli sesli sesli sesli Z.AYCAN TUNCER

Sözcükler Sesli harfler fiyonk sanki vergi baraj vitrin güvercin ilçe Küçük ünlü uyumuna uyar /uymaz fiyonk sanki vergi baraj vitrin güvercin ilçe uyuşuk temiz hortum küpe mangal rozet havuz Z.AYCAN TUNCER