ÇOCUK EDEBİYATI
Genelde yetişkinler için üretilen edebiyat ürünlerinin çocukların ilgisini çeken bölümlerinin çocuk edebiyatı malzemesi olarak kullanılmasının yeterli olacağı kabul ediliyor ve daha çok öğretici öğelere ağırlık veriliyordu. Çağımızdaki bilimsel gelişmeler, artık çocukların her yaşta ve her düzeyde ilgi alanlarının, algılama kapasitesinin değişkenlik gösterdiğini ortaya koymuşlardır.
Çocuk psikolojisi alanındaki gelişmeler, çocuk edebiyatı kavramını ortaya çıkardı ve böylece edebiyatçıların da dikkati bu noktaya çekilmiş oldu. Çocukların büyüme ve gelişimlerine hayal, duygu, düşünce ve duyarlılıklarına, zevklerine, eğitirken eğlenmelerine, yaratıcılıklarına katkıda bulunmak amacıyla gerçekleştirilen çocuk edebiyatı, 300 yıllık bir dönem içerisinde oluşan bir edebiyattır.
Çocuk edebiyatı kavramı yalnızca metin ve pedagojik bazı özelliklere sahip olması değil; düzenleme, resimleme, anlatma ve canlandırma gibi birçok kavramın bir araya gelmesi sonucunda oluşmaktadır.
ÇOCUK EDEBİYATI; çocukların büyüme ve gelişimlerine, hayallerine, duygularına, düşüncelerine, yeteneklerine, zevklerine, yaratıcılıklarına hitap eden, eğitirken eğlenmelerine katkıda bulunan sözlü ve yazılı verimlerin tamamıdır.
17. yy. da İlk basılan kitap ve çocukların en çok okudukları eserler arasında Ezop’ un Masalları gelmektedir. Çocuk kitapları, konu ve resimleri ile yaratıcı düşünmenin geliştirilmesinde çok önemli etkiye sahiptirler.
Çocuk Edebiyatı Ürünleri;
HİKAYE Zengin bir hayal gücüne sahip olsun çocuk hikayeler yolu ile düşünmede esneklik kazanmaktadır. Çocuklar hikaye dinleyerek bildikleri sözcüklere yenilerini de katarak kelime dağarcıklarını ve yaratıcılıklarını geliştirirler. Bu yüzden öğretmen farklı teknikler kullanarak çocukların yaratıcılıklarını desteklemelidir.
HİKAYE ANLATMA TEKNİKLERİ
Görsel Bir Araç Kullanmadan Anlatma Öğretmen bu teknikte, herhangi bir görsel araç kullanmaksızın ses tonunu, jest ve mimiklerini hikayeye uygun bir şekilde kullanarak hikayeyi anlatır. Anlatım sırasında görsel araç kullanılmadığı için çocukların dikkati kolaylıkla dağılabilir. Bu nedenle, öğretmenin anlatım biçimi çok önemlidir. Öğretmen ses tonunu canlı kullanmalı, hikayeyi akıcı bir şekilde anlatmalı, gerektiğinde hikayeye uygun taklitler yapmalıdır. Ancak ses tonu, jest ve mimikler kullanılırken aşırılıktan kaçınılmalıdır. Çünkü bu durumda çocukların ilgileri anlatılandan çok anlatana yönelebilir. Öğretmen bunları çocuklara hissettirmeden, doğal bir şekilde kullanmalıdır.
Hikaye Kitabından Anlatma Öğretmen için hazırlığı çok zor olmayan tekniklerden bir tanesidir. Bu teknikte öğretmen, hikaye kitabı kullanır. Hikaye kitabının resimleri çocuklara gösterilerek hikaye anlattığı için, hikaye kitabının seçimi önemlidir. Hikaye anlatırken, her sayfa ayrı ayrı gösterilmeli, aynı anda iki sayfanın resmi gösterilmemelidir. Bu, çocuğun anlatılan sayfayla değil, diğer sayfayla ilgilenmesine neden olur ve dikkatini dağıtabilir. Öğretmen her sayfadaki resmi bütün çocukların gördüğüne emin olduktan sonra diğer sayfadaki resme geçmelidir.
Hikaye Kartı İle Anlatma Hikaye kartlarının özellikleri bu teknikte önemlidir. Kartlardaki resimler çocukların görebileceği büyüklükte olmalıdır.
Pazen Tahta Kartı ve Figürleriyle Anlatma Öğretmen hikaye kartları ve figürlerini sırasına göre pazen tahtaya yerleştirerek hikayeyi anlatılmalıdır. Her hikaye kartı ve figür gösterildikten sonra pazen tahtanın cebine konularak kaldırılır ve yerine yenisi yerleştirilir. Böylece bütün hikaye kartları ve figürler, hikayenin sonuna kadar pazen tahtada bulundurulmamış olur. Pazen tahtanın cebinde bulunan figürleri kullanarak çocuklar da yeni hikayeler anlatabilirler.Böylece çocukların yaratıcılıkları desteklenmiş olur.
Kuklalar ile Anlatma Çocuklar kuklalarla oynamaktan veya kuklaları izlemekten büyük zevk alırlar. Kuklalarla oynamak çocukların yaratıcılıklarını geliştirir. Kuklalar oynatılış şekillerine göre; yüzük, parmak ve el kuklası, avuç kuklası, ipli kukla, gölge kukla, çomak kukla olmak üzere değişik şekillerde adlandırılırlar. Öğretmen kuklalarla hikaye anlatırken, bir kukla sahnesi hazırlamalı veya kukla sahnesinin yerine çevredeki eşyaları ya da sınıfın fiziki ortamını değişik şekillerde kullanmalıdır. Her hikaye kuklalar ile anlatıma uygun değildir. Hikayede çok sayıda kukla karakteri de kullanılmamalıdır. Bu , çocukların dikkatini hikayedeki olaydan uzaklaştırabilir. Bu tekniğin ilgi çekici olabilmesi için öğretmen, hangi kuklayı oynatıyorsa onun karakteristik özelliğine uygun olarak ses tonunu kullanmaya dikkat etmelidir. Kuklalar öğretmen tarafından hazırlanabileceği gibi çocuklarla birlikte de hazırlanabilir.
Film, Film Şeridi ve Slayt ile Anlatma Okulöncesi eğitim kurumlarında film makinesi olmaması nedeniyle hemen hemen hiç kullanılmayan bir tekniktir. Slayt tekniği okulöncesi eğitim kurumlarında slayt makinelerinin alınmasıyla daha çok kullanılmaya başlamıştır. Çocukların ilgisini çeken bir tekniktir.
Televizyon Şeridi ile Anlatma Öğretmen, boş mukavva kutularından hazırlayabileceği veya yaptırabileceği bir televizyon kutusu ile hikayenin resimlendirildiği televizyon şeridini kullanarak hikaye anlatabilir. Öğretmen bu tekniği ilk kez kullanıyorsa çocuklara hikayeden önce aracın nasıl çalıştığını göstererek, hikaye sırasında, ilgilerinin dağılmamasını sağlamalıdır.
DRAMATİK ETKİNLİKLER Eğitimde özellikle de Çocuk Edebiyatında dramaya yer vermek öğrencilere yaratma, keşfetme becerilerini sağlar.
DRAMATİZASYON Dramatizasyon çocukların rahatlamasına, güven duymalarına, grupla birlikte hareket etmeye ve grubun bir parçası olduğunu hissetmesine, çocukların birbirleriyle ve öğretmenleriyle olumlu yönde etkileşime girmelerine yardımcı olması açısından önemlidir. Dramatizasyon yapılırken öğretmen, çocukların hikayedeki istedikleri karakterleri seçmelerine olanak tanımalıdır. Ayrıca öğretmen hemen hemen tüm çocukların katılımını sağlayacak şekilde hikaye seçmeye özen göstermelidir.
Rol Oynama ve Doğaçlama Rol oynama, bir olayda geçen karakterlerin özelliklerinin ve duygularının canlandırılmasıdır. Yaratıcı drama yöntemlerinden biri olan doğaçlama ise; bir duruma, bir objeye, bir olaya yönelik olarak anında yapılan yaratma olarak tanımlanabilir. Rol oynama ve doğaçlama aracılığıyla çocuklar gerçek yaşamlarında karşılaşma olasılığı daha az olan rolleri de oynama fırsatı bularak, çevrelerini ve insanları daha iyi tanırlar. Kendilerini daha rahat ifade etme olanağı bulurlar. Problem çözme becerileri artar, böylelikle yeni durumlara daha kolay uyum sağlayabilirler.
Pandomim Pandomim; bir hikayeyi, bir durumu sözel ifade kullanmaksızın, sadece vücut hareketleri ile iletme aracı olarak kullanılır. Yani beden dili, duygu ve düşüncelerin, olayların karşı tarafa aktarılmasında daha etkili olmaktır. Pandomim, çocuğun bedenini tanımasına, kendini ifade etmesine, özel yönlendirmeye uygun olarak vücudunu kullanmasına olanak sağladığı için özellikle okulöncesi dönem çocukları için önemlidir.
DRAMATİK OYUN Yönergesiz hayali oyundur. Objeler farklı obje olarak düşünülebilir. Çocuk elindeki cismi ondan olmasını istediği özelliklerle birlikte görür. Bireysel düşünceler yaratılan karaktere olduğu gibi yansıtılır. Dramatik oyunda fikirler çocukların ilgi ve tecrübelerinden doğar. Birey burada yaratıcılığını kullanmış olur.
ŞİİRLER Şiirler, hayal gücü, duygusallık, uyum ve ölçü gibi kendine özgü anlatım biçimi olan bir edebiyat türüdür. Şiirler, çocukların estetik duygularını geliştirir. Çocuklara düşünce zenginliği ve esnekliği kazandırır. Şiirler çocukların algılamalarını, duygularını ifade ediş biçimlerini, sözcük dağarcıklarını ve dikkat sürelerini belirlemelerinde etkilidir. Çocuğun şiirden çıkardığı anlam da önemlidir. Bu nedenle, belirli bir anlamı olan şiirleri, çocukların algılamaları ve yaşamlarına geçirmeleri kolaylaşır.
TEKERLEMELER Tekerlemeler, yarı anlamlı bazen de anlamsız ama kulağa hoş gelen cümlelerden oluşur. Tekerlemeler çocukları eğlendirerek, yeni kelimeler öğrenmelerini sağlar. Tekerlemelerdeki ritm, çocuklarda estetik düşünceyi geliştirir. Tekerlemeler çocukların düzgün ve akıcı konuşmalarını destekleyerek, dil gelişimlerine katkıda bulunur. Grupla birlikte aynı anda, aynı etkinliğe katılmak, birlikte hareket edebilme davranışını geliştirir. Bildikleri tekerlemeleri çocukların söylemeleri kendilerine olan güvenini arttırır.
PARMAK OYUNLARI Parmak oyunları çocuklar için yazılmış şiirleri ve tekerlemeleri ses ve ezgilerle vurgularken anlamlarının parmaklarla canlandırılmasıdır. Parmak oyunları çocukların el-göz koordinasyonu kurmalarına, yeni kelimeler öğrenmelerine ve dinleme alışkanlığı kazanmalarına yardımcı olur. Ayrıca çocukların sözcüklerle hareket arasında ilişki kurmalarını sağladığı için onları yaratıcı dramatizasyona hazırlamada önemli rol oynar. Parmak oyunlarının bir kısmı sayı, zaman, yön kavramlarının öğrenilmesinde de etkili olabilir.
MASALLAR Masal çocuğun dünyasına yakın bir dünya sunar ( Gökşen 1985, 62-63). Aslında çocuğun hoşuna giden masalın fantastik boyutudur. Yaşama yeni ayak basan, yetişkinlerin dünyasına gözlerini yeni açan, bu dünyada ki yerini bulmaya çalışan çocuk masalda gerçekten kendisini bulur. Çünkü onun kendi yaşamı zaten başka fantastik bir gelişim gösterir.
MASALIMSI HİKAYELER Çocuğun hayal edebileceği olağan üstü özelliklerle süslenmiş ancak yaşamından alınan gerçek olaylarla işlenmiş masalımsı hikayeler küçük çocuklar için oldukça ilgi çekicidir. Bu tür örnekleri zevkle dinlerler. Masalımsı hikayelerde klasik masallarda ki olay kahramanları, sihirler, büyüler gibi olağan üstü unsurlar mevcut değildir.
MASALI YARATICI KILAN ÇALIŞMA OLANAKLARI
Masalın özünü değiştirme Öğrencilerin düşünsel etkinliklerini daha özgür ve daha yaratıcı olmasını gerektiren yazılı ve sözlü anlatım dersleri kapsamında masalın bu yanından yararlanmak mümkündür. Herkesin kişiliği, dünya bilgisi ve kültürel birikimi farklıdır. Bu farklılıktan yararlanıp masalların iletisi farklı yönlere kaydırılarak, hem öğrencilerin bireysel alımlama olanakları ortaya çıkartılabilir hem de masaların tek yönlü dersler içerdiği eleştirisi bir ölçüde kırılabilir.
b) Masalı Devam ettirme Burada öğrencilerin düş gücü, anlama ve alımlama esasları ön plandadır. Öğretmen masalların bitişinden sonra çocuklardan masala devam etmelerini isteyerek, herkesin kendi içinde duyduğu dünya özleminin ortaya çıkmasını ve düş gücü kullanarak daha yaratıcı olmasını sağlayacaktır.
c) Masalın Öncesini ve Sonrasını Tahmin Masalın sınırları ve gerçekleri içinde kalarak masalın öncesinde ve sonrasında neler olmuş olabileceğini tahmin etmeye çalışmaktır. Bu çalışma öğrencilerin düş gücünü çalıştıracaktır ve öğrencilerin yaratıcılıkları destekleyecektir.
Masal Parodileri Masalların ana kurgusunu kullanarak güncel öyküler oluşturmaktır. Bu çalışmaların temelinde öğrencinin kendi dünyasının sorunlarının dışa vurması ve bir ölçüde rahatlaması amaçlanmaktadır. Bilinen bir masalı ders konusu olarak ele almak, zaman zaman sıkıcı olabilr ama kendi sorunlarının kendi dünyasının derslerle bütünleşmiş olduğunu görmek öğrencilerin derse ilgisini artıracağı gibi, onlara kendilerini daha iyi tanıyabilme olanağını da sağlayacaktır ( Freund 1984,481).
Bütün bu yazın türlerini verirken çocuktan sadece okuduğunu anlaması ve olayı aynen tekrarlamasını beklemeyin, çocukta düşünmesini, hayal kurmasını, farklı boyutlardan bakmasını sağlayın ve okuma alışkanlığını aşılayın. Yağmur yağmadan gökkuşağı çıkar mı acaba…..
Yaratıcılığın içeriğinde bulunan merak, özgünlük, alışılagelmemiş düşünme, atılganlık gibi öğelerin öğretmenler tarafından desteklenmesi gerekmektedir.
Yaratıcı düşünmek için, fikirlerin içi dışına çıkarılmalı, ters çevrilmeli yani fikirlerle oynanmalıdır.
‘Okumak uçmak gibidir (Dilidüzgün 1990, 32-35)’ Okumak insana kuşlar gibi özgür olma, dünyaya ve insanlara farklı bir bilinçle bakabilme keyfini verir.
BALIK VERMEYİN, BALIK TUTMASINI ÖĞRETİN, TUTULAN BALIĞI BİRLİKTE PİŞİRİN, BİRLİKTE YİYEREK PAYLAŞIN.