KAYBEDİLENLER

Bir gün insan virgülü kaybetti ; o zaman zor cümlelerden korkar oldu ve basit ifadeler kullanır oldu. Cümlesi basitleşince düşünceleri de basitleşti.

Bir başka gün ise ünlem işaretini kaybetti alçak bir sesle ve ses tonunu değiştirmeden konuşmaya başladı. Artık ne bir şeye kızıyor ne de bir şeye seviniyordu. Üstelik hiçbir şey onda en ufak bir heyecan uyandırmıyordu.

Bir süre sonra soru işaretini kaybetti ve soru soramaz oldu Bir süre sonra soru işaretini kaybetti ve soru soramaz oldu. Hiçbir şey onu ilgilendirmiyordu. Ne kainat , ne dünya ne de kendisi umurundaydı.

Birkaç sene sonra; iki nokta üst üste işaretini kaybetti ve davranış sebeplerini başkalarına açıklamaktan vazgeçti.

Ömrünün sonuna doğru elinde yalnızca tırnak işaretleri kalmıştı Ömrünün sonuna doğru elinde yalnızca tırnak işaretleri kalmıştı. Kendine has tek düşüncesi yoktu yalnız başkalarının düşünceleri tekrarlıyordu.

Son noktaya geldiğinde düşünmeyi ve okumayı unutmuş vaziyetteydi…

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Yazıda okumayı kolaylaştırmak için bir takım işaretler kullanılır. Bu işaretler bir yandan cümlenin yapısını, sözün bağlantı yerlerini açık olarak göstermeye; bir yandan da yazıda harflerle belirtilmeyen birtakım özellikleri (vurgu – ezgi) ve durakları bildirmeye yarar.

Nokta ( . ) Bir duygu, düşünce, yargı bildiren tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır. Ağaçlar köklerinden kopacaktı. Tarihlerin yazılışlarında ay ve yıl sayılarını birbirinden ayırmak için kullanılır. 19.05.1919 25.5.1996

Virgül ( , ) Cümlede aynı değerdeki kelime ve kelime gurupları arasında kullanılır. “Uzun boylu, sarı saçlı, iri gözlü bir çocuktu.” Cümlede ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır. “Annesini,canından çok sevdiği aziz varlığı, özlemişti.”

Adlaşmış sıfatları, sıfatlardan ayırmak için kullanılır. “İhtiyar, kapıcıya doktorun odasını sordu.” Resmi yazılarda ve mektuplarda hitap kelimesinden sonra kullanılır. Sayın Profesör, Sevgili Kardeşim,

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül (,) gereksiz kullanılmıştır? Zamanın, varsa biraz görüşelim. Omzunu, kesen iplerden sıyırarak derin bir nefes aldı. Onu göremiyor, sesini çok iyi duyuyorduk. Öyle, bu yılı çok hareketli geçirdik.

Çözüm A seçeneğinde “zamanın” sözcüğünden sonra virgül kullanılamaz. Çünkü “zamanın varsa” bir ögedir, bir bütün olduğu için de oraya virgül getirilemez.B’ de nesneyi ayırmak için, B2de cümleleri birbirine bağlamak için B’ de duyguyu ve duraklamayı belirtmek için virgül kullanmalıdır. Cevap A

Noktalı Virgül ( ; ) Aralarında şekil ve anlamca ilişki bulunan cümleler arasında kullanılır. “Biri yer, biri bakar ; kıyamet ondan kopar.” Virgülle ayrılan tür veya gurupları birbirinden ayırmak için kullanılır. “Erkek çocuklara Kıvanç, Sinan, Kürşat, Vedat ; kız çocuklara ise Hatice, Leyla, Ayşe isimleri verilmişti.

İki Nokta ( : ) Bir cümleden sonra örnek veya açıklamalara varsa, bu cümlenin sonunda kullanılır. “Sınıfta üç öğrenci vardı:Anıl, Harun,Ahmet.” Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz yada yazıdan önce kullanılır. Metin şöyle dedi:”Bu konuyu çok iyi anladım.”

İki şey çok önemliydi ( )Sağlık ve eğitim. Hangi cümlede parantez ile gösterilen yere iki nokta (:) kullanılmalıdır? İki şey çok önemliydi ( )Sağlık ve eğitim. Bu gece sinemaya gidecektik ( )Ali gelmedi. Öğretmenimiz geldi mi ( )diye sordu. Heyhat( )Bir daha görüşemeyeceğiz.

Çözüm Açıklamaların olduğu yerde, açıklamalardan önce iki nokta (:) konur.A’ da iki şeyin öneminden söz edildiğine göre bu iki unsur söylenmeden önce iki nokta konur. B’ de nokta(.) C’ de virgül(,) D’ de ise ünlem(!) kullanılmalıdır. Cevap A

Üç Nokta (…) Herhangi bir sebeple bitmemiş cümlelerin sonunda kullanılır. “Erzurum’un öyle soğuk bir kışı var ki…” Birtakım sorunlar, durumlar veya örnekler sıralanırken başkalarının da olduğunu göstermek için kullanılır. “Irmağın kenarında değişik ağaçlar vardı: Selvi, kavak, söğüt ...”

Bir yerden yapılan alıntıdaki atlanan yerleri göstermek için kullanılır. “… Türkçe’nin çekilmediği yerler vatandır, ancak çekildiği yerler vatan olmaktan çıkar.” Açıklanmak istenmeyen kişi ve yer adlarının yerine kullanılır. “O an... Bey’in evindeydik.” “Olaya komşumuzun oğlu ... da katılmış.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna getirilen üç nokta doğru olarak kullanılmıştır? Yine aynı yazar, bir yazısında şöyle diyor... Bu işaret, mağaraya yaklaştığımızı mı gösteriyor... O eve bir daha gitmem, geçen sefer beni çok üzdüler... Bunları çok sevdim; hava, deniz, çiçekler...

Çözüm Bir açıklamanın yapıldığı yerde iki nokta(:) kullanılmalı, soru cümlelerinde soru işareti(?) kullanılmalı, bitmiş cümlelerin sonunda nokta(.) kullanılmalı, benzeri örneklerin devam ettiğini anlatmak için ise üç nokta(...) kullanılmalıdır. A, B ve C şıklarında üç noktanın (...) kullanılması yanlıştır.D şıkkında ise örneklerin devam edebileceğini göstermek amacıyla kullanılmıştır. Cevap D

Soru İşareti ( ? ) Soru bildiren cümle veya sözlerin sonunda kullanılır. “Ne zaman tükenecek bu yollar,arabacı ? ” “Hancı, dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’ nu ? ” Söz arasında parantez içerisinde soru işareti (?)bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya bir söze inanılmadığını gösterir. “İlk mutasavvıflar, Orta Asya’dan Anadolu’ya 13.yy ’ da (?)gelmiştir

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru işareti yanlış kullanılmıştır? Ne zamandan beri bekliyorsun? Kimin söylediğini hatırlamıyorum? Çok kaldılar orada? Bu kadar yolu nasıl geldiniz?

Çözüm A,C ve D şıklarında soru anlamı vardır. Soru işareti doğru kullanılmıştır.A ve D’ de soru anlamı “mı” soru eki ile sağlanmıştır. Ancak B şıkkında soru anlamı olmadığı için soru işareti yanlış kullanılmıştır. Cevap B

“A, mektubu yine evde unuttum ! ” Ünlem İşareti ( ! ) Sevinme,kızma,şaşma... gibi korkuları anlatan;emir ve çağrı gibi özel durumları bildiren yada doğa sesini yansıtan sözcüklere ünlem denir ve cümlede bu çeşit kelimeler kullanıldığında ünlem işareti kullanılır. “A, mektubu yine evde unuttum ! ” “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz ! ”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna ünlem işareti gelir? Kırlangıçlar, yuvalarını hiç unutmazlar İşin böyle olacağını nasıl nasıl da bilemedik Karşıdaki köye nereden gidilir Bebek, ağlayarak annesini uyandırdı

Çözüm Ünlem; kızma, hayret, şaşkınlık gibi duyguların bulunduğu cümlelerde kullanılır. A’ da nokta(.) – C’ de soru işareti(?) – D’ de nokta(.) B’ de ise ünlem (!) kullanılmalıdır. Cevap B

Parantez içinde kullanılan ünlem işareti (!) söylenilen söze inanılmadığını gösterir. Bu işaret “güya” anlamı katar ve cümleye “hafife alma, alaya alma” anlamı katar. “Bizim yiğit genç (!) gece sokağa tek başına çıkmak istemiş.” “Arkadaşım sınıfın en zeki (!)öğrencisidir.”

Kısa Çizgi (-) Satır sonunda, satıra sığmayan sözcükleri bölmek için kullanılır. …………………………yolculuk- tan önceydi Cümlede ara söz ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır. “Biz üç kişi - yani ben, Ahmet ve Emin – kalan son ekmeği aramızda bölüştük.”

İki veya daha çok millet, ülke, dil vb. arasındaki bağı göstermek için kullanılır. “Türk – Fransız görüşmeleri başladı.” Rakamların arasında kullanılır, “ila” anlamı katar. 3 – 5 kişi 15 – 16 mart 20 – 21 yaşlarındaydı.

Tırnak İşareti ( “ ” ) Bir metin içinde başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözlerin başında ve sonunda kullanılır. Şair vatanı ne güzel tarif ediyor: “Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır. Toprak, eğer uğrunda ölen varsa vatandır.” Mithat Cemal Kuntay

Kitapların, edebiyat ve sanat eserlerinin, yazıların birkaç kelimeden oluşan başlıkları, metin içinde genellikle tırnak içine alınır. “Cahit Sıtkı’nın “Şairin Ölümü” şiirini Yahya Kemal çok sevmiştir. Cümle içinde özellikle belirtmek istenilen kelimeler, sözler tırnak içinde yazılır. “Bütün sınıf “saçmalamayacağız” kelimesinin eklerini inceliyordu.

Kesme İşareti ( ‘ ) Özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır. “Edirne’den Kars’a her yeri dolaşmış.” Kısaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır. “TBMM’nin önünde toplanmışlardı.” Sayılardan sonra gelen ekler ile: “1997’ de ilk okulu bitirmiş.”

Parantez (Ayraç) Yazının aslında olmayıp, sonradan eklenmiş, açıklayıcı kelimeleri söz gruplarını, sözün söylendiği anda olup biteni belirtmek için kullanılır. “O tarihte (1990) yeni doğmuştu.” Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır. “Cihan yıkılsa (emin ol) bu cephe yıkılmaz. Tiyatroda hareketleri anlatmak için kullanılır. “Kadın (feryat ederek) içeri girdi.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı vardır? “Yıkıl karşımdan” diye bağırdı. O gün (25 Eylül) doğum günüydü. İçimde öyle bir sıkıntı var ki... Tavırları hareketleri, karşısındakine güven veriyordu.

Çözüm Sorunun D seçeneğinde virgülün(,) kullanılmamasından kaynaklanan noktalama yanlışı vardır. “Tavırları hareketleri karşısındakine güven veriyordu.” cümlesinde “tavırları” sözcüğünden sonra virgül getirilmelidir. Çünkü virgülün bir görevi de eş görevli sözcükleri birbirine bağlamaktır. Cevap D

Örnek Sorular

Aşağıdakilerin hangisinde virgül (,) kaldırılırsa cümlenin anlamı değişir? Karanlık, dar sokaklardan geçmesi gerekiyordu. Doktor hanım, yazısını bitirerek doğruldu. Bu gece, nöbet sırası ona gelmişti. Küçük, çam ağacının arkasına saklanmıştı.

Çözüm D seçeneğinde virgül kalkarsa küçük, çam sözcüğünün sıfatı olur. Virgül konulduğunda ise küçük sözcüğü adlaşmış sıfat olarak öznedir.

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna soru işareti (?) konulmalıdır? Bu durumda, susmaktan başka bir şey yapamazdım ki O anda, bu işin içinden nasıl çıkabilir diye düşündüm Ona bu konuda düşüncelerimi söylemeli miydim, bilemiyorum Bu önerimizi kabul eder mi, ne dersiniz

Çözüm A, B, C seçeneklerinde cümlede gerçek soru anlamı yoktur. D seçeneğinde ise “ne” soru zarfı ile cevap isteyen gerçek bir soru cümlesi kurulduğunda sonuna soru işareti konulmalıdır.

“Feride zeki, başarılı ve afacan bir kızdı “Feride zeki, başarılı ve afacan bir kızdı.” Cümlesindeki virgülün görevine benzer bir kullanım aşağıdaki cümlelerin hangisinde vardır? Sıtkı Efendi bu kasabada, herkesten uzak yaşar. Nahit, okul sıralarında tiyatroya merak sarmış. Selim çevrede saygılı, sessiz bir genç olarak tanınır. Ahmet, karısı Zehra ile Antep’ ten İstanbul’a göç etmiş.

Çözüm Örnek cümlede virgül kız adının sıfatları arasına konmuştur. C seçeneğinde de benzer bir kullanım vardır. Yanıt C’dir. A seçeneğinde tümleçler arasına B ve D de özneden sonra kullanılmıştır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak (“”) işareti gereksiz kullanılmıştır? Bir yazar: “Kitap bizi avuttuğu gibi yüceltir de.” dedi. Bir çiftçi söz aldı: “Bize ne yapacağımızı söyle.” dedi. “Bize yapacak bir iş kalmadı.” demektir. “Bu havada yola çıkılmaz.” deyip duruyordu.

Çözüm A, B ve D seçeneklerinde doğru olarak konuşma cümleleri tırnak (“”) içine alınmıştır. C seçeneğinde ise herhangi bir konuşmadan alıntı yapılmayıp, doğrudan yargı bildirildiği için tırnak (“”) işareti kullanılmaz.

“Merak ediyordum; yanındaki kimdi( 1 ) Kardeşi mi( 2 ) yoksa arkadaşı mıydı( 3 ) Niçin benimle tanıştırmamıştı ( 4 ) Yukarıdaki numaralandırılmış yerlerden hangisine soru işareti ( ? ) konulmaz? A) 1 C) 3 B) 2 D)4

Çözüm B seçeneğindeki soru cümlesi yoksa bağlacı ile ikinci bir soru cümlesine bağlandığından ikinci cümlenin sonuna soru işareti (?) konulması yeterlidir. İki numaralı yere soru işareti konulmaz.

“İlim( ) sahibine dost( ) mal ( ) sahibine düşman kazandırır.” Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? A) (:) (,) (.) C) (:) (;) (.) B) (,) (:) (,) D) (,) (;) (,)