ONİKİNCİ HAFTA Doğal gaz, motor yağı, karbonun önemi.

DOĞAL GAZ Doğal olarak bakteriler tarafından oksijensiz ortamda organik maddelerin bozunmasından metan üretilir. Bataklıklarda ve çamurlu göllerde oluştuğu için bataklık gazı olarak da adlandırılır. Sığır gibi büyükbaş hayvanların sindirim ürünlerinde de metan büyük oranda oluşur.

Metan özellikle üniversitemize adını veren karaelmas-kömür madenlerinde de oluşur. Hava yerine metan kaplamış madenlerde dikkatsizlik havasızlıktan boğulmaya neden olabilir. Hava oksijeni ile karışımı çok şiddetli patlayıcıdır. Bu karışıma grizu adı verilir ve bu grizu patlaması madenlerde büyük kayıplara sebep olur.

Petrol yataklarında da doğal gaz birikir. Bu doğal gazın yaklaşık % 80 i metandır. Geri kalanı ise daha yüksek karbonlu alkanlardır. Evlerde kullanılan doğal gaz renksiz, kokusuz bir gaz karışımıdır. Gaz kaçağının kolay anlaşılması için keskin kokulu bir gaz (genellikle etil merkaptan) karıştırılır. Doğal gaz çok temiz bir yakıttır ve bu nedenle ülkelerde kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır. Borularla veya -160 o C ta sıvılaştırılmış halde taşınmaktadır. 1 m 3 sıvılaştırılmış doğal gaz 1 atmosfer basınçta 600 m 3 gaza eşittir.

MOTOR YAĞI Motor metal parçaları arasında sürtünmeyi azaltmak ve aşınmayı önlemek için motor yağı kullanılır. Motor yağı C 16 ile C 50 arasında değişen yüksek karbonlu hidrokarbonlardır. Motor yağları beş ana grupta incelenir. Bir, iki ve üçüncü gruptakiler normal petrol fraksiyonlarından elde edilen hidrokarbonlardır. Dördüncü grup olefinlerin polimerizasyonuyla elde edilen yağlardır. Beşinci grup ta sentetik olarak elde edilen poliol esterleri ve poli alkilen glikollerdir.

Motor yağına viskoziteyi artırmak için yüksek molekül ağırlıklı poli metil metakrilat veya etilen-propilen kopolimeri katılır. Alkil-fenoksidin sodyum tuzu (i) yağdan gelecek sülfür bileşiklerinden oluşabilecek asitleri nötralleştirmek için, (ii) çökelmeye sebep olabilecek hidrokarbon oksidasyonunu önlemek için, (iii) yağdaki is ve parçacıkları çözmek veya sürükleyip filtreye taşıyıp temizlik görevi için yağa katılan önemli bir katkı maddesidir. Çinkoalkil ditiyofosfat sürtünme sebebiyle aşınmayı önleyici olarak ve antioksidan olarak motor yağına katılır.

Karbonun önemi Dünyamızda karbon olmasaydı ayın yüzeyi gibi verimsiz çorak bir arzi olurdu. Karbon içeren bileşikler insan vücudundan çıkarılırsa tamamen su, çok kırılgan bir iskelet ve az bir inorganik artığı kalırdı. Canlı organizmanın esas bileşenleri karbohidratlar, yağlar, proteinler, nükleik asitler, enzimler ve hormonlar hep organik maddelerdir. İnsanın günlük yaşantısının esas gereksinimleri hep organiktir; yakıt, yiyecek ve giyim eşyaları.

Birçok günlük kullanımda elimizin altında olan eşyalar da organik maddelerdir, karbon esaslıdır: Kurşun kalem, aslında grafitten yapılır. Silgi kauçuk esaslıdır. Odun, kağıt, mürekkep, yapıştırıcı… ve benzeri hep karbon esaslıdır. Karbonun önemi özetle volkanik kayalıklardan ibaret ay ile yeşilliklerle örtülü dünya yüzeyini karşılaştırarak daha iyi anlaşılabilir.