MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET TEŞKİLATI A. Kanun-u Esasi’nin Kabulü ve I. Meşrutiyet’in İlanı XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren dünyada anayasal yönetimlerin kurulması yönünde hareketler güçlenmeye başlamıştı. Osmanlı Devleti de bu gelişmelerden etkilendi.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Ülke içinde, 1860’lardan itibaren, “Genç Osmanlılar Cemiyeti”ne üye aydınlar bu doğrultudaki çalışmalarını hızlandırdılar. Tanzimat Fermanının ilanıyla yönetim alanında başlayan yenilikler, Genç Osmanlıların çalışmalarıyla anayasal düzene doğru ilerleme kaydetti.

Mithat Paşa

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Genç Osmanlılar (Jön Türkler), ülkeyi oluşturan etnik unsurların bir parlamento yoluyla temsil edilmesi halinde devletin dağılmasının önlenebileceğini düşünmüşlerdir. Padişah Abdülaziz bu fikri benimsemeyince tahtan indirilmiş, V. Murad’ın kısa süren padişahlığının ardından, yerine II. Abdülhamid padişah yapılmıştır.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Mithat Paşa, daha şehzadeliği sırasında II. Abdülhamid ile görüşmüş ve ondan anayasanın ilan edilmesi sözünü almıştı. II. Abdülhamid padişah olunca “Şura-yı Devlet”te bir komisyon oluşturdu. Mithat Paşa başkanlığında toplanan bu 28 kişilik komisyon, ilk Türk Anayasası olan “Kanun-u Esasi”yi hazırladı.

Sultan Abdülaziz

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Bu sırada Balkanlarda çıkan azınlık ayaklanmalarının devleti zor durumda bırakması ve İstanbul’da bu meselenin çözümü için büyük devletlerin katıldığı bir konferansın toplanması, Kanun-u Esasi’nin ilan edilmesinde etkili oldu. (Tersane Konferansı)

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Avrupalı Devletlerin baskılarını bertaraf etmek ve “Balkan Buhranı”nı sona erdirmek isteyen II. Abdülhamid, 23 Aralık 1876’da Kanun-u Esasi’yi ilan etti. Böylece Osmanlı Devleti “Meşruti Monarşi” ile yönetilen bir devlet oldu.

Sultan II. Abdülhamid

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI 1876 Anayasası padişaha çok geniş yetkiler vererek eski mutlakıyetçi geleneği yeni yönetimde de devam ettirdi. Temel özgürlükler, kişisel güvenceler ve “kanunsuz suç ve ceza olmaz” gibi prensipler Kanun-u Esasi’de tam anlamıyla uygulanamadı. Belli başlı maddelerine baktığımızda bu durumu açıkça görürüz:

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI * Meclisi açma kapama yetkisi padişaha aittir. * Ayan meclisi üyelerini padişah, mebusan meclisi üyelerini 4 yılda bir halk seçerdi. * Hükümet başkanı ve üyelerini padişah seçerdi. * Hükümet padişaha karşı sorumluydu. * Padişah meclisin çıkardığı yasaları veto edebilirdi. Padişah istediği kişi hakkında soruşturma açıp sürgüne gönderebilirdi.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Başlangıçta gazete ve dergilere belli ölçüde bir yorum hürriyeti verildiyse de kısa bir süre sonra sıkı bir sansür başladı. Yukarıda da görüldüğü üzere, Osmanlı parlamentosu, “Ayan Meclisi” ve “Mebusan Meclisi” olmak üzere iki meclisten oluşmaktaydı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Yapılacak ilk seçimler için taşra ile İstanbul ve çevresi için ayrı bir seçim talimatı yayınlandı. Mebus seçilmek için emlak sahibi olmak şartı getirildi. Merkez İstanbul için beşi Müslüman, beşi Gayrimüslim olmak üzere on mebus seçilecekti. Seçilecek mebus sayısı halkın sayısıyla orantılı değildi. İstanbul’da Müslüman sayısı, diğer milletlerden birkaç kat fazla olmasına rağmen yirmi seçim bölgesine ayrılıp her bölgeden bir Müslim, bir de Gayrimüslim mebus seçildi.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Taşrada ise mebuslar, vilayet meclisi üyeleri tarafından, kendi içlerinden seçildi. Ancak her vilayet belirlenen sayıda mebusu seçerek İstanbul’a gönderemedi. Ocak 1877’de çoğunluk esasına göre yapılan seçimlerden sonra Mebusan Meclisinin ilk toplantısı 20 Mart’ta yapıldı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI II. Abdülhamid, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşında alınan yenilgiyi gerekçe göstererek, Kanun-u Esasi’nin kendisine verdiği yetkiyi kullandı ve 14 Şubat 1878’de meclisi süresiz tatil etti. Meclisin kapatılmasından 1908’e kadar olan dönemde Kanun-u Esasi yalnız devlet salnamelerinde yazılı kaldı. Otuz sene sürecek bir istibdat (baskı) devresi başladı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI B. II. Meşrutiyetin İlanı Memleketin kurtuluşunun II. Abdülhamid yönetiminin sona ermesiyle mümkün olacağını düşünen birçok aydın, gizliden gizliye Genç Osmanlılar (Jön Türkler) hareketi adı altında bir mücadele başlattılar. Jön Türkler gerek memleket içerisinde, gerekse dışarıda birçok gizli dernekler kurup yayın yoluyla mücadelelerine devam ettiler. Bu teşkilatların en güçlüsü ve başarıya ulaşanı “İttihat ve Terakki Cemiyeti” oldu.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI 1906-1908 yıllarında ülkede ekonomik sıkıntıların yaşanması ve maaşların zamanında ödenememesi hoşnutsuzlukları arttırırken, meşrutiyetin yeniden ilan edilmesi için uygun ortamı hazırladı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1889’da gizli olarak “İttihad-ı Osmani Cemiyeti” adı ile kuruldu. Cemiyet özellikle Rumeli’de teşkilatlanmaya gayret etti. İtalya’nın birliğinin kurulmasında büyük rol oynayan “Carbonari Cemiyeti”nin gizlilik ve disiplinini örnek alan cemiyet üyelerini çok sıkı ve gizli seçimlerden sonra belirlerdi.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Cemiyetin yayın organları Meşveret ve Mizan Gazeteleri yurt dışında basılır, yabancı postahaneler kanalıyla yurda sokulurdu. Merkezi Paris olan Cemiyet, Osmanlı Devletinde denetimin zayıf ve farklı görüşlerin yaygın olduğu Makedonya sahasını kendi güç merkezi olarak seçmişti.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Osmanlı Devletinde içte bu gelişmeler yaşanırken, Reval Görüşmelerinde (Haziran 1908) İngiltere ve Rusya, devleti paylaşma konusunda anlaşmışlardı. İttihatçılar bu gelişmeyi önlemek için meşruti idarenin yeniden kurulması yönünde harekete geçtiler. (İttihatçılar, Osmanlıyı oluşturan etnik unsurların yeniden bir parlamento yoluyla temsil edilmesi halinde İngiliz ve Rusların fikir değiştirebileceklerini düşünmüşlerdir.)

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI 3 Temmuz 1908’de Rumeli’de bulunan III. Ordu subaylarından Kolağası Niyazi Bey ve arkadaşları, ayaklandılar. II. Abdülhamid, ayaklanmaları bastırmak için Makedonya’ya kuvvet gönderdiyse de bu kuvvetler istenilen sonuca ulaşamadı.

Kolağası Niyazi Bey

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI İttihatçıların burada faaliyetlerini hızlandırmasıyla anayasa tekrar yürürlüğe konuldu ve meşrutiyet ilan edildi. (23 Temmuz 1908) Kasımda yapılan seçimlerin sonucunda İttihat ve Terakki Cemiyetinin adayları seçimi kazandı. Mebusan Meclisi ve Ayan Meclisinden kurulu Osmanlı parlamentosu 17 Aralık 1908’de açıldı. Meşrutiyetin ilanı ile parlamenter ve anayasal düzene geçilip çok partili dönem başlamış, hürriyet ve özgürlükler getirilmişti.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Fakat kısa sürede memleket içinde görüş ayrılıkları ile muhalefet-iktidar çatışmaları had safhaya çıktı. Devlet bünyesindeki çeşitli din ve milletlerden unsurları “Osmanlıcılık” zihniyetiyle birleştirmek ve merkezi otoriteye bağlamayı amaçlayan İttihat ve Terakki politikaları gereği yapılan uygulamalar huzursuzluklara yol açtı.

Enver Paşa Talat Paşa Cemal Paşa

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Meşrutiyetin ilk seçimlerinde İttihat ve Terakki büyük çoğunluk sağlamasına rağmen kabine kurma görevini üzerine almadı ve sadece kurulan hükümete bir iki üyesini yerleştirdi. Bununla birlikte Cemiyetin, kurulan hükümetin her işine karışarak, onları perde arkasından yönetmeye çalışması kısa zamanda (iktidara sahip olmak için) saray, hükümet ve cemiyet olmak üzere üçlü bir mücadeleye yol açtı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI İttihat ve Terakkinin hükümetin işlerine karışması, birçok aydını da rahatsız etti ve cemiyete karşı muhalefete geçmelerine neden oldu. Bu durumun ve demokratik düzenin bir sonucu olarak İttihat ve Terakkinin karşısında yeni partiler belirdi.

Bu partiler şunlardır:. Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Bu partiler şunlardır: *Hürriyet ve İtilaf Fırkası, *Osmanlı Ahrar Fırkası, *Fedakaran-ı Millet Cemiyeti, *İttihad-ı Muhammediye Fırkası, *Osmanlı Demokrat Fırkası, *Mutedil Hürriyetperveran Fırkası, *Islahat-ı Esasiye-i Osmaniye Fırkası.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Gazetelerin yönetimi eleştiren yazıları ülkede etkili oldu. Bu durum İstanbul’daki Avcı Taburlarının “şeriat isteriz” diye ayaklanmalarına neden oldu. (31 Mart Vak’ası) Bu isyan nedeniyle 27 Nisan 1909’da Hareket Ordusu Selanik’ten İstanbul’a varmış ve ayaklanmayı bastırmıştı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI İttihat ve Terakki, bu olaydan sonra, II. Abdülhamid’i tahttan indirip yerine kardeşi V. Mehmet Reşad’ı tahta geçirdi. Kanun-u Esasi’de yapılan değişiklikler sonucunda Osmanlı Devleti, gerçek anlamda meşruti bir devlet oldu. Padişah, yasama ve yürütme üzerindeki yetkilerini yitirdi. Yürütme organı olarak hükümet, devlet idaresindeki yerini aldı.

Sultan V. Mehmed Reşad

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI *Kabine’nin sadece parlamento önünde sorumlu kabul edilmesi esası benimsenerek demokratik bir denetim sistemi kuruldu. *Meclisin feshedilebilmesi şartları zorlaştırılarak parlamentonun konumu güçlendirildi. *Parlamento, yalnızca hükümetin (bakanlar kurulu) güvenoyu almaması halinde feshedilebilecek ve bu durumda da üç ay içerisinde seçimler yapılarak yeni parlamento oluşturulacaktı. *Yasaların ve anlaşma akdinin yapılması yetkisi de parlamentoya geçti.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI *Kişi hak ve özgürlükleri alanında da demokratik gelişmeler meydana geldi. Sansür ve sürgün kaldırıldı. Toplantı ve dernek kurma hak ve hürriyetleri kabul edildi. *Haberleşme belgelerinin gizliliği benimsenerek kişi hürriyeti güçlendirilip açıklığa kavuşturuldu. Kanunun belirlediği nedenlerin dışında bir sebep ile cezalandırma usulleri kaldırıldı.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI 1909’da yapılan bu düzenlemeler dışında Kanun-u Esasi toplam yedi kez değiştirildi. Tüm bu anayasal gelişmeler yanında İttihat ve Terakki uygulamaları, belirtilen demokratik ilkelerin hayata geçirilmesine izin vermemiş; parti, 1913’ten sonra (Bab-ı Ali Baskını) iktidarın tek ve rakipsiz sahibi durumuna gelmiştir.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI II. Meşrutiyet döneminde 1908, 1912, 1914 ve 1919 yıllarında olmak üzere dört genel seçim yapılmış ve 24 hükümet kurulmuştur. Bu dönemde Osmanlı Devletinde 1913 yılına kadar çok partili, daha sonra ise tek partili bir rejim görülmüştür.

5- MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLET ANLAYIŞI Bu dönemde; (2. Meşrutiyetin İlanı Sırasında) * Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir. * Avusturya-Macaristan Bosna-Hersek’i topraklarına katmıştır. * Girit Yunanistan‘a bağlanma kararı almıştır.