“İLK” TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ

İSTANBUL MEBUSAN MECLİSİNİN KAPATILMASI ve ULUSAL ANT Mustafa Kemal Paşa; İstanbul’ da toplanacak meclisi; güvencede görmüyor; bu yüzden de Anadolu içlerinde güvenli bir yerde toplanmasını istiyordu. Ancak onun bu öngörüsüne önem verilmedi. 16 Mart 1920’ de İngilizler, Fransız ve İtalyanlar İstanbul’u askeri işgal altına alınca, üyelerinin büyük çoğunluğu Anadolu’da ki milli mücadeleyi destekleyen Mebusan Meclisi kapatıldı. Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti Sivas’dan Ankara’ya taşındıktan sonra; İstanbul Hükümeti; Osmanlı palementosunu toplamak için genel seçime karar verdi. Seçilen mebuslar İstanbul’a gitmeye başladı. Mebusan Meclisi kapatıldıktan sonra; birçok üye Malta’ya sürüldü. Kaçabilenler TBMM’ye katılmak için Ankara’ya geldi.

!!!!! İstanbul Meclisi ’nin en önemli kararı ise; Milli mücadele yanlısı bir çok üye İngilizler tarafından; Malta adasına sürgün edildi. Bir bölümü de Anadolu’ya kaçarak; Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’ ne katıldı. !!!!! İstanbul Meclisi ’nin en önemli kararı ise; “Misak-ı Milli “ adıyla anılan ünlü bildirgedir!!!!! Bu ant; Kurtuluş Savaşı’nın amacı bakımından büyük önem taşır. MİSAK – I MİLLİ: Osmanlı toprakları bölünemez. Ateşkes anlaşması yapıldığında, düşmanların işgali altında kalan bölümlerin yazgısı, halkın oylarına göre belirlenecek. Özgürlüğe kavuşur kavuşmaz; Kars, Ardahan; Batum, ve Batı Trakya halkının durumu onların oylarına göre belirlenecek. Halifelik, İstanbul, Marmara Denizi, güvenliği saklı olmak koşuluyla Boğazlar konusu, bizim ve diğer devletlerin oybirliği ile verecekleri kararla belli olacaktır. Kapitülasyonlara tamamiyle karşı gelinecektir.

İLK MECLİSİN TOPLANTIYA ÇAĞIRILMASI İstanbul Mebusan Meclisi’nin kapatılması haberi; ANKARA’ ya ulaşır ulaşmaz; Mustafa Kemal Paşa; “olağanüstü yetkili bir meclisin” ANKARA’ da toplanmasına karar verdi. Bu kararını, 19 Mart 1920’ de sivil ve askeri makamlara bildirdi.

DEKORU ve AÇILIŞI

Meclis binası olarak, eski “İttihat ve Terakki Kulübü” seçildi Meclis binası olarak, eski “İttihat ve Terakki Kulübü” seçildi. Ankaralılar’ dan toplanan bağışlarla tamirler yapıldı. Ancak binanın çatısındaki kiremitler bir türlü tamamlanamadı. Kiremitler “Koçzade Vehbi” yardımıyla, sıralar okullardan; teneke sobalar işyerlerinden; gaz lambaları kahvehanelerden; halılar evlerden temin edilerek araç gereç toplandı. Seçilen meclis binası, o dönemde Ankara2 da ki “tek taş bina” dır. Planı Mimar Sami Bey yapmıştır. İnşası ise; Kolordu Askeri Mimarı Hasip Bey tarafından ciddi oranda desteklenmiştir. En belirgin özelliği; duvarlarında “Ankara taşı” (andezit) kullanılmış olmasıdır. Koçzade Vehbi, (VEHBİ KOÇ)sokak sokak dolaşıp, evlerden alınabilecek durumda olan kiremitleri toplamış, parayla satın almış, ve çatının tamirinde kullanılmasını sağlamıştır.

Konuşma kayıtlarını tutmak için, bakkal defteri temin edildi. Küçük bir konuşma kürsüsü yapıldı. Milletvekili sıraları, yer darlığı yüzünden, kürsünün hemen dibine yakın bir yerden başlayarak, geriye ve yanlara doğru dizilmişti. Kürsünün üzerine Müslümanlar ’ın işlerini istişare ile yaptığını ifade eden “Şüra” Suresi 38. ayet asıldı.

Ülkenin göreceği “en demokratik meclis”ti. 23 Nisan 1920 Cuma günü, Ankara’ya ulaşabilen 127 milletvekili de dahil herkes; “Hacı Bayram Veli Camii” nde toplandı. Cuma Namazı kılındı. Namaz sonrası herkes avluda toplandı. En yaşlı üye (1845); Sinop milletvekili “Şerif Bey”in saat 14.00 de yaptığı kısa konuşma ile meclis açıldı. 104 ü yeni seçilmiş, 23 ü İstanbul’dan gelmiş 127 kişi; okullardan getirilen sıralara oturdular. Ülkenin göreceği “en demokratik meclis”ti. “ O gün kadınlar, en güzel çarşaflarını; erkekler en güzel giysilerini giymişlerdi. İşgalden, savaştan bunalan halk; kalabalık arasında yürüyen 127 mebus için, ağlıyor; alkış tutuyor, ve dua ediyordu. O gün Ankara bayram yerine dönmüştü.” Ord. Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu Bütün memurlar tek bir odada çalışırdı.

İlk meclisin hedefi: “Cumhuriyetin kurulması” değil; “Makam-ı Hilafet ve Saltanat” ın tahlisi ve Yurdun düşmanlardan kurtarılmasıdır. Büyük zaferden sonra ve İzmir’in kurtarılmasından sonra; olayların seyri değişmiş; sonunda cumhuriyete ulaşılmıştır.

İLK MECLİSİN PAROLASI Türk ulusunun ölüm kalım savaşı davası; tarihte bağımsızlığını hiç yitirmemiş olan Türk ulusu; ya düşmanı yurdundan kovacak ve özgür yaşayacak Yada; SON ERİNE KADAR ÖLECEKTİR.

Mustafa Kemal Paşa TBMM’ ye birinci başkan; 24 Nisan Cumartesi öğleden sonra, meclis başkanlık divanı seçimi yapıldı. Mustafa Kemal Paşa TBMM’ ye birinci başkan; İstanbul Mebusan Meclisi’nden gelen ve o meclisin başkanı birinci olan Erzurum milletvekili Celalettin Arif Bey; ikinci başkan seçildi. Meclisin ilk günkü toplantısında seçim tutanaklarını incelemek üzere 2 komisyon seçildi. Başka bir işlem yapılmadı. Meclisin ilk günkü toplantısında seçim tutanaklarını düzenlemek üzere İstanbul Mebusları ve Anadolu ve Rumeli’den yeni seçilmiş olan milletvekilleri çağırıldı. Bu komisyon Tetkik-i Mezabit Encümeni adıyla torbadan çıkan adları yüksek sesle okuyarak tutanağa geçiyordu. İki torba oluşturulmuştu 1. torbadan Mustafa Kemal diğer torbadan İsmet İnönü çıkmıştı. Bu tehlikeli sızmaları önlemek için bilinçli olarak alınan bir önlemdi. 24 NİSAN CUMARTESİ; oturum saat 10.00’da başladı. Mustafa Kemal; 1 tanesi gizli yapılan, toplam 5 oturumda, 1918 Mondros Mütarekesi’nden başlayarak, BMM açılışını kadar geçen olay ve kişileri mebuslara açıkladı. Yasama çalışmaları ve hükümetin kurulması için, görüşmelere başlandı. Mustafa Kemal, bir önerge sunuyor ve kabul ediliyor. 25 Nisan Pazar; meclis kararıyla; Fevzi Paşa; Celalettin Arif; Bekir Sami; Hamdullah Suphi den oluşan geçici kabine kuruldu. BMM’nin başkanı, aynı zamanda geçici kabinenin de başkanı sayılıyordu. Seçimle kurulan ilk kabine ise; 3 Mayıs 1920’de göreve başlamıştır. Meclis başkanı ile birlikte, 12 kişiden oluşur.

Ulusal egemenliğin hukuksal olarak gerçekleşmesi: Meclisin açılmasıyla, TBMM eylemli olarak ulusun yönetimine el koymuş oldu. Ancak bunun hukuksal bir düzene oturtulması gerekiyordu.

İLK MECLİS’İN GECİKMELİ ANAYASASI Burdur Milletvekili İsmail Suphi Bey’in konuşmasıyla; Anayasanın görüşülmesine başlandı. 85 sayılı “Teşkilat-ı Esasiye” kanunu; meclisin ancak 20 OCAK 1921 tarihinde, toplantının ikinci oturumunda kabul edildi. Böylece 23 maddeden oluşan, 85 sayılı anayasa 2 ayda çıktı. 23 madde ve bir ek maddeden oluşur. Anayasa görüşmeleri; Kurtuluş Savaşı’nın sürdüğü bir dönemde, açık ve gizli oturumlarla yapıldı. Görüşmeler 18 Kasım 1920’ de başlamasına rağmeni anayasa 21 Ocak 1921 tarihinde kabul edildi. Bu 2 aylık gecikmenin nedeni; bazı mebuslar; İstanbul’da bulunan padişah hükümeti ve Osmanlı Anayasası karşısında bu kararı almaktan çekiniyorlardı. Onlara göre; bu meclis geçiciydi ve sadece vatanın kurtarılması amacını taşıyordu. O yüzden zaten var olan bir anayasanın üzerine; bu anayasanın çıkarılmasına gerek yoktu. İkna çaluşmaları yaklaşık 2 ay sürdü.

MADDE 1: Halife hal’edilmiştir. Hilafet makamı mülgadır. KANUN NO: 431 3 MART 1924 MADDE 1: Halife hal’edilmiştir. Hilafet makamı mülgadır. MADDE 2: Halife, Osmanlı Saltanat – ı Münderisesi Hanedanının erkek kadın bilcümle azası ve damatları Türkiye dahilinde ikamet etme hakkından mahrumdur. MADDE 3: İkinci maddede ki kimselerin, bu kanun ilan edildikten sonra, azami on gün içinde TC arazisini terke mecburdur.

İLK MECLİSİN ÖZELLİKLERİ Mebusların istatistik bilgileri: Memur: % 27 Eşraf: % 14 Serbest Meslek sahibi: % 13 Asker: % 13 Din adamı: % 11 Tüm mebusların yüzde 25'i bir üniversite bitirmiş,Bir çoğu bu ayarda medreselerden mezun olmuştu. Mebusların neredeyse % 60'ı yabancı dil biliyordu. Bunların yarısı da birden fazla dil biliyordu. O zamanki eğitim durumu göz önüne alındığında Meclis'in son derece yüksek bir entelektüel seviyesinin olduğu görülür.

  İlk Meclisin vekilleri yokluklar içerisinde var olmaya çalışan bir milletin temsilcileridir. Milletvekilleri ANKARA 'ya bin bir güçlükle gelebilmişlerdir. Çoğunun yatacak yeri yoktur. Meclis Başkanının kullandığı otomobilden başka motorlu araç bulunmamaktadır. Sekiz ay maaşsız çalışan milletvekilleri, bir yıl sonra 100 LİRA OLAN MAAŞLARININ %20'SİNİ “BÜTÇE AÇIĞINI KAPATMAK İÇİN” YİNE DEVLETE VERMİŞLERDİR!!!!!!

İLK TBMM’ NİN ÖZELLİKLERİ 1. İşgallere karşı oluşan direnişi tek bir çatı altında toplamıştır. 2. Ulusal egemenliği gerçekleştirmiştir. 3. TBMM “Güçler birliği İlkesini” benimsemiştir. Bu sebeple “Olağanüstü Meclis” yada “İhtilalci Meclis” de denilir. 4. Kurtuluş Savaşı’nı yönettiği için bu meclise, “ Savaş Meclisi”, yeni yasalar çıkardığı için de “ Kurucu Meclis” denir. 5. TBMM’nin açılmasıyla “ Temsil Heyeti” nin görevi sona ermiştir. Direnişin tek bir çatı altında toplanmasının nedeni; parça parça yapılan girişimlerden bir sonuç alınamamış olmasıdır. Güçler birliği ilkesinin benimsenme sebebi ise; daha hızlı karar alabilmek amacıdır. Diğer bir amaç; kararların uygulanabilirliğini sağlamaktır. Çünkü ülke o dönemde; işgal altındadır.

6. Yaptığı ilk ve tek inkılap hareketi; saltanatın kaldırılmasıdır. 7 6.Yaptığı ilk ve tek inkılap hareketi; saltanatın kaldırılmasıdır. 7. İlk mecliste azınlık milletvekilleri yoktur. 8. İtilâf Devletleri’ne çekilen telgraflarla İstanbul Hükümeti ile yapılacak hiçbir antlaşmanın tanınmayacağı belirtilmiştir. 9. Türk adını taşıyan ilk meclistir. 10. İlk mecliste iki grup vardır: Mustafa Kemal yanlıları ve padişah yanlıları. 11. En çok askeri alanda harcamalar yapmıştır. 12. İlk siyasî başarısı “Gümrü Antlaşması”dır

Kadınların ilk kez oy kullandığı TBMM 5 Kadınların ilk kez oy kullandığı TBMM 5. Dönem seçimleri 8 Şubat 1935'te yapıldı ve 17 kadın milletvekili ilk kez meclise girdi. Mebrure Gönenç - Afyonkarahisar Sabiha Gökçül Erbay - Balıkesir Şekibe İnsel - Bursa Huriye Öniz Baha - Diyarbakır Dr.Fatma Memik - Edirne Nakiye Elgün - Erzurum Fakihe Öymen - İstanbul Hatı Çırpan (Satı Kadın) - Ankara Ferruh Güpgüp - Kayseri Bahire Bediş Morova - Konya Mihri Pektaş - Malatya Meliha Ulaş - Samsun Fatma Esma Nayman - Seyhan Sabiha Görkey - Sivas Seniha Hızal - Trabzon Benal Nevzat Arıman - İzmir Türkan Örs Baştuğ - Antalya Hatice Özgener - Çankırı (Ara seçimle) Seçilme hakkını ilk kullanan kadın;Benal Nevzat Arıman’dır.1903 yılında İzmir’de doğmuştur.1921 yılında Paris Sorbanne üniversitesi Edebiyat fakültesi felsefe bölümünden mezun olmuştur.İzmir’de Halk Partisinde görev almıştır.İzmir Belediye üyeliği ayrıca 5.,6.,7. ve 8. dönemlerde İzmir milletvekilliği yapmıştır.16 yıl kadın milletvekilliği yapmıştır.

YUNUS NADİ (ABALIOĞLU) BEY İZMİR MEBUSU İstanbul Mebusan Meclisi’nin birinci dönemi için 1 Mayıs 1912’de yapılan seçimde Aydın’dan milletvekili oldu. “Tasvir-i Efkar” gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü ve başyazarlığını üstlendi. Mebusan Meclisi’nin son dönemi için yapılan seçimde İzmir milletvekili oldu. İlk olarak ‘Malumat’ gazetesinde yazmaya başlamıştır.2 eylül 1918’de ‘Yeni Gün’ gazetesini çıkarmış ancak meclisin 16 Mart 1920’de İngilizler tarafından basılmasından 2 gün sonra Yeni Gün gazetesi matbaası kapatılmıştır.Mecliste tasarı,iktisat,irşad,anayasa ve dışişleri komisyonlarında çalışmıştır.2.Dönemde;Menteşe (Muğla)’den milletvekili seçilmiştir.3.,4.,5. ve 6. dönemlerde de yine Muğla’dan milletvekili seçilmiştir.

1920’den itibaren “YENİ GÜN” gazetesini Ankara’da çıkarmaya başlayarak, milli mücadelenin amaç ve hedefleri doğrultusunda kamuoyunun aydınlatılmasında etkili oldu. 7 Mayıs 1924 tarihinden itibaren İstanbul’da “CUMHURİYET” gazetesini çıkarmaya başladı. Ölümüne kadar da; gazetenin sahip ve başyazarlığını yaptı.

İBRAHİM REFET (BELE) PAŞA İZMİR MEBUSU AMASYA GENELGESİ’ ni imzaladı. İstiklal Madalyası almış, ilk 25 kişiden biridir. TBMM’nin toplanma hazırlıkları aşamasında çıkan Bolu ayaklanmalarının bastırılması için Nazilli cephesinden çağrılarak Çerkez Ethem kuvvetleriyle ayaklanmaları bastırmıştır.1912 yılının haziran ayında Trablusgarp,16 eylülde de Balkan savaşına katılmıştır.5 ağustos 1914’de 1.Dünya savaşı seferberliğinde 4.ordu Haber Alma Şubesi Müdürü olmuştur.17 mayıs 1919’da 3.Kolordu Komutanlığı görevi ile Mustafa Kemal Paşa ile birlikte İstanbul’dan ayrılarak 19 Mayıs’ta Samsun’a geldi.23 Temmuzda katıldığı Erzurum Kongresinde Heyet-i temsiliye üyeliğine seçildi.Sivas kongresinde Amerikan mandacılığını savunmuş ancak bunda çok fazla ısrarcı olmamıştır.12 Ocakta TBMM’nin kararlarıyla çalışmalarından dolayı bir ‘takdirname’ ile ödüllendirilmiştir.

MECLİSİN ÜNLÜ ve RENKLİ KİŞİLERİ En iyi konuşan; kesin, etkili, kararlı; zaman zaman sertlik taşıyan üslubu ile Mustafa Kemal Paşa; en etkileyici isimdi. Seyrek ama özlü konuşurdu. İsmet İnönü; cephedeki görevi gereği mecliste çok az görünürdü. Kısa, kesin ve sertliğe kaçan bir tonda konuşurdu. “kandırıcı” bir üslubu vardı. Refet Bele; çok sevimli, davranışları, üniforması ve kalpağı çok fiyakalı olan  kürsüye çıktığında sempati uyandıran biriydi. Gösterişi severdi  İsmet İnönü;Miralay İsmet bey olarak anılmıştır.Edirne milletvekilliği yapmıştır.Erkan-ı Harbiye Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanlığı ) görevini üstlenmiştir.Mustafa Kemal Paşa’nın sağ koludur. Refet Bele;İzmir mebusluğu yapmıştır.’ Miralay ‘ olarak anılmaktadır.Mustafa Kemal Paşa’nın sol koludur. Fevzi Çakmak;Meclise Kozan milletvekili olarak katılmıştır.

Tunalı Hilmi Bey; Bolu milletvekilidir Tunalı Hilmi Bey; Bolu milletvekilidir. Öz Türkçe’ si ve kadın hakları savunucusu olması yönüyle öne çıkar. Birinci meclisteki tutucu hocalar tarafından pek sevilmez; bu yüzden kürsüye her gelişinde gürültü yapıp, onu hiç konuşturulmazmış. Diyab Ağa; Dersim milletvekilidir. Her görenin dikkatini çeken bir kişiliğe sahiptir. Çok az söz alır, ama konuştuğu zaman çok etkili olurdu. Kazım Karabekir;Edirne milletvekilliği yapmıştır. Celal Bayar;Saruhan mebusudur. Diyab Ağa;Yunanlıların Ankara yakınlarındaki Polatlı’ya kadar ilerlemesi üzerine meclis genel kurulunda TBMM’nin Kayseri’ye taşınması söz konusu olmuş,kimi milletvekillerinin taşınma yanlısı olduğunu gören Diyab Ağa ‘Burada kalıyoruz ve kalacağız ‘ sözleriyle etkili olmuştur.

Hoca Mehmet Salih Efendi; Dört kadınla evlenmeyi zorunlu kılmak konusunda meclise verdiği bir öneri ile; bir dönem ülke içinde ünlenmiştir. Konuşurken espriler yapmaktan hoşlanırdı. Meclisin unutulmaz renkli kişilerinden biriydi. Hoca Mehmet Salih Efendi;Erzurum milletvekilliği yapmıştır.

Rıza Nur Bey; Milli Eğitim Bakanlığı seçimlerinde, 128 oydan, 60 tanesini almasına rağmen; salt çoğunluğu sağlayamadığı gerekçesiyle; bu görevi kabul etmemiştir. Daha sonra meclis kendisine “güven duyduğunu” bildirince, çoğunluğun desteğini alarak, görevi kabul etmiştir.

MECLİS 1920 MECLİS 2011

23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 tarihleri arasında I 23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 tarihleri arasında I. Türkiye Büyük Millet Meclisi olarak kullanılan bina; daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Merkezi ve Hukuk Mektebi olarak işlevini sürdürmüştür. 1952 yılında Maarif Vekaletine devredilmiş, 1957 yılında ise müzeye dönüştürülmek üzere çalışmalara başlanmıştır. Bina 23 Nisan 1961'de "Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi" adıyla halkın ziyaretine açılmıştır.  

Atatürk'ün doğumunun 100. yılını kutlama programı çerçevesinde, 1981 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından restorasyon Ve teşhir tanzim çalışmaları sonucu 23 Nisan 1981 tarihinde "Kurtuluş Savaşı Müzesi" adıyla yeniden ziyarete açılmıştır.

ESRA ALP NİLAY AYDAN DİLARA ÖZGEL TEŞEKKÜRLER…