ZİHİNSEL ENGELLİ ÖĞRENCİLERE KAVRAM ÖĞRETİMİ

KAVRAM Davranışsal:Ortak tepkiye yol açan ilişkili uyaran takımı. (özel eğitimin kullandığı tanım) Bilişsel :Beyinde ortak imaj imgeleri oluşmasına denir.

Kavramın Yapısına İlişkin Özellikleri a)Kavramın kurallarının yapısı b)Kavramın ilişkili ve ilişkisiz nitelikleri c)Kavramın taksonomisi Kavramın öğrenmeyi etkilemektedir.

Kavramın Sunulmasına İlişkin Özellikleri a) Örneklerin benzerliği b) Kavramın olumlu ve olumsuz özellikleri c) Örneklerin sırası d)Açık anlatımla yada yaratıcı yöntemle sunulması kavram öğrenmeyi etkiler. Yukarıda sıralanan özelliklerden biri yada bir kaçına dikkat edilmediğinde kavram öğrenme gerçekleşmez yada yanlış gerçekleşir.

Kavramın Yapısına İlişkin Özellikler a)Kavramın Kurallarının Yapısı:Nitelikleri arasındaki ilişkiyi ve onların işlevini belirleyen kurallar,kavramı tanımlamaktadır. Aynı niteliklerden oluşan kavramlar,niteliklerin farklılaştığı kavramlardan,daha kolay öğrenilmektedir. Örnek: 1 ve büyük kavramı.(karmaşık ve yalın)

b) Kavramın ilişkili ve ilişkisiz nitelikleri Kavramın ilişkili nitelikleri onun benzer örneklerinin oluşturulmasına yardımcı olur ve tanımlar. İlişkisiz nitelikler kavramın yapısında varolan nitelikleri olup onun örneklerinden farklı olmasına yardımcı olur ve kavramı tanımlamazlar. Örnek:sebze,vahşi hayvanlar,giysiler

VAHŞİ HAYVANLAR İlişkili nitelikler: Doğada yaşamaları,insanlar ilişki kurmamaları İlişkisiz nitelikler: Tüylü olmaları,etle beslenmeleri ,suda yaşamaları,karada yaşamaları,tüylü olmaları

c)Kavramın Taksonomik Düzeyi: Aşamalı sınıflandırma sistemidir. Örnek: Hayvan

HAYVAN KAVRAMININ TAKSONOMİSİ HAYVANLAR Vahşi Hayvanlar Evcil Hayvanlar Etle beslenenler Otla besleneler Aslan Zebra köpek Deve Kaplan Fil Kedi At Kurt Zürafa Eşek Tilki Geyik Koyun Kartal Maymun İnek Akbaba Gergedan Tavuk

a)Kavram Örneklerinin Benzerliği Benzerlik,aynı anda sunulan farklı kavramların birbirine yakınlığı anlamına gelmektedir. Aynı anda bir kavramın yakın örnekleri sunulduğunda örneklerin benzerliği yüksektir.büyük,küçük v.b - buna karışık olmayan sunu denir. Buna karşılık, birden fazla değişik kavramın aynı anda sunulduğunda örneklerin benzerliği ve yakınlığı azalmaktadır.Çok sayıda birbirinden farklı olan kavram örnekleri bir arada sunulmaktadır. Buna da karışık sunu denir.

b)Kavramın Olumlu ve Olumsuz Örnekleri: Olumlu örnekler kavram örneği olanlardır. Olumsuz örnekler kavramın örnek olmayanıdır. Örnek:Meyve

Meyveler Olumlu örnekler: Erik,portakal,üzüm,çilek,karpuz,kivi Olumsuz örnekler: Kalem,telefon,pırasa,soğan,ıspanak

Kavram:kare (olumlu ve olumsuz örnekleri)

*** Öğrencilerden bazıları kavram öğrenirken rengi,büyüklüğü ve biçimi dikkate alarak tepkide bulunurlar. *** Kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerinin sabit tutulması ya da kontrol edilmesi öğrencilerin değişik ipuçlarına takılmalarına neden olmaktadır.

c) Örneklerin Sırası: Kavramın olumlu ve olumsuz örneklerinin tek tek sunulmasıyla kavram öğrenilebilir. Öğrenci daha önce öğrendiklerini görecek olursa, daha kolay öğrenir.

d)Kavramın Açık anlatımla ve Yaratıcı Yöntemle Sunulması: Kavramın nitelikleri öğrenciye açıkça sunulabilir yada kavramın niteliklerinin öğrenci tarafından çıkarılmasına fırsat verilebilir.

KAVRAM ANALİZİ Kavram analizi,teknik olarak beceri analizine benzer.Sadece analiz edilen içerikler bakımından farklılaşır. Kavram analizi,öğretim amacının yapılması beklenen iş bilgi edinmek olması durumunda kullanılır. Kavram analiziyle kazandırılacak kavramlar,ilişkili ve ilişkisiz nitelikleri belirlenerek analiz edilir ve aşamalı sıraya konur.

Yüksekte Kavramının Analizi İlişkili niteliği: Diğer nesneye göre yüksekte olması İlişkisiz nitelik: Değişik nesneler olması (bardak,kalem,terlik) Yüksekte olarak kullanılacak materyalin yüksekliklerinin farklı olması

KAVRAM ÖĞRETME Kavram öğretme tekniklerine yer verilmeden önce , kavram öğretirken yapılan olası hata örneklerine değinilecektir.

Öğrencilerin yanlış ipuçlarına takılmaları nasıl önlenir *Öğrencilerin yanlış ipuçlarına takılmaları nasıl önlenir? *Sunu nasıl iyileştirilebilir? Kavramın olumlu ve olumsuz örnekleri arttırılmalı ve ilişkisiz nitelikleri değiştirilmelidir.

Kavram Öğretimde Öğretim Yöntemleri Açık anlatım Sabit bekleme süreli öğretim Eşzamanlı ipucuyla öğretim Artan bekleme süreli öğretim

Açık Anlatım Kavramın ilişkili ve ilişkisiz nitelikleri, olumlu ,olumsuz örnekleri,kuralların yapısı ve benzeri bilgiler olabildiğince somutlaştırılarak sunulur. Açık anlatıma kavram daha çabuk öğrenilmekte,daha fazla bilgi kazandırılmaktadır,öğrencinin hata yapması başarısız yaşantıları ve engellemeleri aza indirilmektedir.

Sabit Bekleme Süreli Öğretim İki aşamadan oluşmaktadır. a)Sıfır saniye bekleme süreli denemeler b)Sabit bekleme süreli denemeler

a)Sıfır saniye bekleme süreli denemeler Hedef uyaranın ardından bireyin doğru yanıt vermesini sağlamak üzere kontrol edici ipucu sunulur.Sabit bekleme süreli öğretim uygulamasında gerçekleştirilen ilk birkaç oturumda,beceri,kavram yönergesi ve kontrol edici ipucu eşzamanlı olarak sunulur ve bu oturumlara sıfır saniye bekleme süreli denemeler denir.

Örneğin:renk kavramının sabit bekleme süreli öğretim yöntemiyle öğretildiği bir çalışmada uygulamacı kavramın öğretmek için kullandığı nesneyi işret ederek ”bu ne renk” (hedef uyaran ve kavram yönergesi) diye sorar;hemen ardından ise “kırmızı” (kontrol edici ipucu)yanıtını sunar

b)Sabit bekleme süreli denemeler Belirli sayıda sıfır saniye bekleme süreli deneme oturumu gerçekleştirildikten sonra uygulamacı beceri yönergesi ve kontrol edici ipucu arasında geçen sabit süreyi belirle ve tüm uygulamalarda bu sabit süre kadar bekler.Bu sürece sabit bekleme süreli denemeler denir

Eşzamanlı ipucuyla öğretim Eşzamanlı ipucuyla öğretim, sabit bekleme süreli öğretimin 0 sn. denemeleri gibi gerçekleştirilmektedir.

Eş zamanlı ipucuyla öğretimde hedef uyaranın(örneğin,”semih bu işaretin anlamı ne”?)hemen ardından kontrol edici ipucu sunulur(örneğin,”bu işaret giriş yok demektir.”)birey kontrol edici ipucunu model alır.Eşzamanlı ipucuyla öğretimde her denemede kontrol edici ipucunu sunulması nedeniyle bireye bağımsız olarak tepki verme olanağı tanınmaktadır.Bu nedenle uyaran kontrol transferinin (kontrol edici ipucundan ayıredici uyarana)gerçekleşip gerçekleşmediği, öğretim oturumlarından hemen önce düzenlenen yoklama oturumlarında anlaşılmaktadır.

Artan bekleme süreli öğretim Artan bekleme süreli öğretim genel olarak iki deneme aşamasında oluşur. sıfır saniye denemeleri:hedef uyaranın hemen ardından kontrol edici ipucu sunulmaktadır.

Örneğin:zihin özürlü bir bireye meyve ve sebze adlarını artan bekleme süreli öğretimle öğretildiğini varsayalım.Öğretimin başında bireye sebze ve meyvelerin adları sorulduktan(“bu nedir”)hemen sonra kontrol edici ipucu(“ayva”)sunularak 0sn.bekleme süreli denelere gerçekleştirilir.

Artan bekleme süreli denemeler Belli sayıda 0sn.bekleme süreli deneme gerçekleştirildikten sonra artan bekleme süreli denemeler geçilir. Artan bekleme süreli denemelerde hedef uyaran ile kontrol edici ipucu arasında geçen süre sistematik olarak yavaş yavaş arttırılır.

İpucunun geciktirilme aralığı iki ölçüte göre belirlenir. a).Bireyin öğretimde belirlenen ölçütü karşılar düzeyde performans sergileninceye değin artan bekleme süreli denemeler sistematik olarak arttırılır.

Örneğin:Meyve ve sebze adlarını öğretimi yapıldığında ölçütü karşılar düzeyde söyleninceğe değin,hedef uyaran ile kontrol edici ipucu arasında geçen süre belli sayıda deneme ya da oturum gerçekleştirildikçe sistematik olarak 1sn. 2sn. gibi aralıklarla arttırılabilir.

b) Öğretimin başında ipucunu maksimum geciktirme aralığının ne olacağına karar verilerek hedef uyaran ile kontrol edici ipucu arasında geçen süre bu aralığa ulaşıncaya değin sistematik olarak arttırılır.

Örnek: Aynı örnek üzerinde açıklama yapılacak olursa uygulamacı öğretimin başında hedef uyaranla kontrol edici ipucu arasında geçecek olan maksimum süreyi belirler(8 sn) ve bu süreye ulaşıncaya değin sistematik olarak 1sn. 2sn. gibi aralıklarla ipucunu geciktirme aralığı arttırır.

UZUN KAVRAMI İlişkili niteliği:Diğerlerine göre uzun olması İlişkisiz Niteliği.Rengi malzemesi ,cinsi Olumlu örnekleri:uzun,tahta,kırmızı cetvel Olumsuz örnekler:kısa,plastik,mavi cetvel

Eşleme Düzeyinde ÖBT Oluşturma Bildirim Ölçüt Sorular 1.Öğrenci iki farklı renkte,aynı tipte(şekil malzemesi)her birinden birer tane olan nesneler arasından uzun olanı önündeki aynı nesne ile eşler. 3/4 Uzun olanı önündeki uzun nesne ile eşleştir.(araç seti:mavi ve kırmızı cetveller.)