LABAROTUVAR DONANIMI VE METODOLOJİ Doç. Dr. Fadıl Özyener Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

Egzersiz Testleri Kardiyo Pulmoner Egzersiz Testleri Yürüme/Mekik Testleri

Kardiyo-Pulmoner Egzersiz Testi (KPET)Nedir? Deneğin standardize ve kontrol edilebilir bir ortamda bisiklet, koşubandı, vd aletleri kullanarak egzersizde (öncesi ve sonrasında) kardiyak (EKG, nabız, vd.), dolaşım (arteriyel O2 satürasyonu) ve solunum (VO2, VCO2, VE, vd.) parametrelerinin ölçülmesi ve gözlenen fizyo(pato)lojik yanıtın değerlendirilmesidir.

“Kardiyak Stres” Testi ve “Pulmoner Stres” Testi Egzersiz sırasında kalbi çalıştırmadan akciğeri, akciğerleri kullanmadan kalbi “stres” altına alarak test etmek mümkün değildir. Üzerinde önemle durulması gereken bir nokta “Kardiyak Stres Testi” ile “Pulmoner Stres Testi” arasında var olduğu ileri sürülen ayırımdır. Egzersiz testlerini yapan uzmanların, kardiyovasküler ve respiratuvar sistemlerin hücresel solunumu destekleyerek kas kasılması için enerji üretilmesinde ki rollerinin iç içe geçmiş ve birbirinden ayrılmaz olduğunu takdir etmeleri çok önemlidir.

Niçin Kardiyorespiratuvar Egzersiz Testi yapılır ? Fiziksel aktivite sırasında kalp-dolaşım ve solunum sistemleri uyum içersinde çalışıyor mu? Kasların artan enerji ihtiyacı yeterince karşılanıyor mu?

KPET ile tam olarak kontrol edilebilen metabolik stres koşullarında hücre (kaslar), kalp, dolaşım ve solunum sistemleri aynı anda sınanır. KPET ile kişinin/hastanın performans yeteneği belli ölçütlere göre saptanarak güncel durumu ve antrenman/tedavi sonrası gelişimi kendisi ve diğerleri ile karşılaştırılabilir.

Kardiyopulmoner testler: Ekonomiktir. (?) Kolay uygulanabilir. Kolay tekrarlanabilir. Hem uygulayan hem uygulanan açısından stresi azdır.

KPET ile değerlendirilebilen işlevler

KPET için araç-gereçler

Fiziki Koşullar Uygun bir oda (ısı, nem, havalandırma, yeterli alan, rahat ortam) Acil Durum Planı (tercihen yazılı ve asılı) Acil ilaçlar, defibrilatör, solunum yolu müdahale aparatları, oksijen vd Mortalite hızı 2-5: 100000

Hacim/akım ölçer (inspirasyon ekspirasyon hacimlerini ölçmek için Transduser (türbün çevireçler) Pnömotakograf Pitot tüp Sıcak-tel anometresi Hacim ölçümleri zaman ölçümleri ile beraber yapılır.

Gaz analizörleri (solunan gaz seviyelerini belirlemek için) Oksijen analizörleri (elektriksel, zirkonyum oksit, laser diot absorbsiyon) Karbondioksit analizörleri (infrared CO2 analizörü) Kütle spektrofotometresi

Metabolik Ölçüm sistemleri Bir hacim dönüştürücüsü ve metabolik analizör yardımı ile her nefesten alınan 1 ml örnekten O2, CO2 vd gazların konsantrasyonunu ölçmek mümkün hale getirildi. Bilgisayar kontrollu analog ve dgital sinyal işlemcilerinin kullanılması bu verilerin bütünleşmesini sağlar.

Karışım kabin “Douglas torbası“ yöntemi Her solukta “breath-by-breath” yöntemi Karıişm kabinde hızlı degil, en iyi koşulda 20 snlik aralarala. Ancak daha kesin ve güvenilir değerler verir.

Oksijen kinetiği  dünden bugüne Krough A ve Lindhard J (1913) Hill AV ve Lupton H(1923) Margaria ve ark (1933) Henry (1951) Henry ve DeMoor (1956) Wasserman ve Whipp (1970) Linarsson (1974) Ceretelli ve di Prampero (1987)

Diğer yardımcı gereçler Kardiyotakometre/(6-12 kanallı EKG) Kan basıncı takibi Nabız (pulse) oksimetresi (arteriyel, kapillerize, venöz kan örnekleri alınması) Borg skalası (algılan eforun derecelendirilmesi, RPE)

Kalibrasyon Doğruluk Duyarlık Hata

Ergometre seçimi

Bisiklet

mekanik frenli elektrik frenli rpm göstegesi olmalı (veya metronom) 50-70 rpm egzersizde uygun sele yükseliği doğru ayarlanıp kaydedilmeli dizde çok hafif bir bükülme olmalı 5-15o kadar

Koşubandı

Klinik uygulamada %5 ila %15 arası eğim yeterli Hızın hastalar için 0.16 km.sa-1 dan başlayıp 8-10 km.sa-1 ’ kadar kullanılması genellikle yeterli Klinik uygulamada %5 ila %15 arası eğim yeterli Koşubandının genişliği, tutunma noktaları, panik düğmesi, yerden yüksekliği, sessiz çalışması

Koşubandı Bisiklet + ++ - - - Egzersiz testi için ergometrelerin karşılaştırılması Koşubandı Bisiklet Daha yüksek VO2 ve maksimum O2 nabzı + Maksimum kalp atım sayısı ve maksimum VE Egzersize uyum ++ Eksternal işin ölçümü - - EKG, hava akımı ve basınç ölçümleri için hata oluşumunun engellenmesi Kan basıncı ölçüm kolaylığı Emniyet (kas-iskelet sistemi yaralanması) Yatar durumda kullanım Daha az gürültü Düşük maliyet Taşınabilirlik - ++ ve - - çok önemli avantaj ve dezavantaj; + ve - daha önemli avantaj ve dezavantaj

Hastanın hazırlanması Testler öncesinde hastadan ayrıntılı bir anamnez alınmalı ve fiziksel muayeneden geçirilmelidir. Rutin kan sonuçları, EKG, solunum fonksiyonu testleri, kullandığı ilaçlar, olası fiziki engeller dikkate alınmalıdır.

Hastanın hazırlanması Testten 24 saat öncesine kadar ağır fiziksel aktivite yapmaması, 2 saat öncesine kadar ağır yemek, kahve, nikotin tüketmemesi konusunda uyarılmalıdır.

Hastaya testlerin açıklanması Test aletleri, ekip ve ekipmanların kişiye oluşturacağı stres minimuma indirilmelidir. Yapılacak test ve işlemler açıklanmalı, oluşabilecek riskler hakkında bilgi verilmelidir. Hasta vevya yakınının teste katılımı ile ilgili yazılı “olur” u alınmalıdır.

Maksimal Test? Submaksimal Test?

Maksimal Testin Avantajları Aerobik kapasitenin doğrudan ölçümünü sağlayabilir. Daha iyi gözlemeye imkan verecek şekilde VO2/Kalp hızı- yük ilişkisini ortaya koyar. Daha fazla ek bilgi sağlayarak olası bir anormal cevabı ortaya koyar.

Submaksimal Testin Avantajları Daha az zamanda ve daha az eforla tamamlanabilir. Yan etki oluşma riski daha azdır, daha güvenlidir. Hekim gözlemine daha az ihtiyaç vardır. Daha az motivasyon gerekir.

Test sırasında yönetim Test sırasında labaratuvarda en az iki sorumlu olmalı ve deneğin sürekli gözlenmesi ihmal edilmemelidir. Deneğin EKG’si ve solunumsal işlevleri test öncesi, dinlenimde ve yüksüz ısınma evresinde yeterli süre izlenmeli ve normal olduklarından emin olunmalıdır.

Test sırasında denekle iletişim Test sırasında gerekli anlarda denekle konuşulabilir (Özellikle maksimal testlerde denek, en üst performansını göstermesi amacı ile sözlü olarak teşvik edilebilir). Testin başlama ve bitiş noktaları deneğe söylenmelidir.

Test sonrasında yönetim Özelikle EKG test sonrası en az 3-5 dak izlenmeli, denek an az 1 saat laboratuvarda gözlem altında tutulmalıdır. KPET yeterli ara vermek kaydı ile birden fazla sayıda uygulanabilir

Denek testi normal süresinden önce bitirirse Hangi belirtilerin egzersizi sonlandırmasına yol açtığı sorulmalıdır. Sorularla belirtilerin gerçekliği ve derecesi araştırılarak testin güvenilirliğine olan etkisi ortaya konmalıdır.

Egzersiz erken (prematüre) mi sonlandırıldı? Yüksek bir kalp yedeği rezervi ile beraber yüksek solunum frekansı, düşük R, bikarbonatta hafif bir azalma 30 ila 45 dakikalık bir toparlanma safhasından sonra test tekrar edilebilir.

HASTANIN/KİŞİNİN İSTEDİĞİ ZAMAN TESTİ BIRAKMA HAKKINA SAYGI GÖSTERİLMELİDİR.

Test raporu Uygulanan egzersiz protokolünün tanımlanması ve açıklanması Deneğin kısaca fiziksel-fizyolojik özelliklerinin vurgulanması Deneğin test sırasındaki performansına ilişkin kişisel ve nesnel gözlemlerin belirtilmesi

Test raporu Sonuçlara ilişkin başlıca tablo ve şekillerin eklenmesi (özellikle EKG, VO2, VCO2, VE ile bağlantılı değişkenlerin egzersiz öncesi, sırası ve sonrası değerlerinin verilmesi) Elde edilen verilere ilişkin kısa bir yorumun yapılması gerekir.

Kaynakça The British Association of Sport and Exercise Sciences Guide(2007), Sport and Exercise Physiology Testing Eurepean Respiratory Society Task Force (2007), Recommendations on the use of exercise testing in clinical practice. American College of Sports Medicine (2005), ACSM's Guidelines for Exercise Testing and Prescription. Wasserman et al. (2004), Principles of Exercise Testing and Interpretation: Including Pathophysiology and Clinical Applications. American Thoracic Society; American College of Chest Physicians, ATS/ACCP (2003), Statement on Cardiopulmonary Exercise Testing. Cooper CB & Strorer TW(2001), Exercise testing and interpretation: a practical guide.