ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ
DAVRANIŞ UYARICI DÜRTÜ GÜDÜ MOTİV DAVRANIŞ
Öğrenme Organizmanın çevreyle girmiş olduğu yaşantı sonucunda ortaya çıkan nispeten kalıcı izli davranış değişikliğidir. Davranış Gözlenebilir olan veya olmayan, insanın her türlü etkinliğine davranış denilmektedir.
Çıkmış Soru: Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin en uygun tanımıdır? A. Bireyin içinde yaşadığı kültürün değerlerini kazanma süreci B. Bireyin çevresiyle etkileşiminde meydana gelen değişme C. Yeni ve kalıcı bilgilerin edinilmesi için yararlanılan yöntem D. Yaşantılarla meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişikliği E. İstenilen davranış değişikliğini oluşturmak amacıyla bireyin gösterdiği bilinçli çaba
DAVRANIŞ 3. Sonradan kazanılan 2. Geçici 1. Doğuştan gelen Kazanılmasına göre 3. Psikomotor 2. Duyuşsal 1. Bilişsel Türüne göre
Örnek Soru: Gözlenebilen veya ölçülebilen tepki ve hareketlerin tümüne davranış denir. Bu durumda aşağıda verilenlerden hangisi davranış değildir? A) Kurbağaların toprağın altına girmesi B) Taşların yuvarlanması C) Ördeklerin annelerini takip etmesi D) Çocuğun dans etmesi E) Köpekbalıklarının insanlara saldırması
BİLİŞSEL DAVRANIŞLAR Algılama Kavrama Düşünme Dikkat etme
DUYUŞSAL DAVRANIŞLAR Kaygı Korku Heyecan Mutlu olma
PSİKOMOTOR DAVRANIŞLAR Koşma Atlama Zıplama Yemek yapma
Öğrenilmiş davranışlar İstendik 1. Planlı 2.Planlanmamış İstenmedik
Refleks: Doğuştan getirilen belirli bir uyarıcıya bağlı olarak sergilenen basit, hızlı ve tutarlı tepkilerdir. İçgüdü: Bir canlı türünün tüm üyelerinde doğal olarak (doğuştan) bulunan davranışlardır. *Doğuştan gelirler. *Bir türün tümünde görülür. *Karmaşıktır. Homeostatik davranışlar:
Başka türlerde de görülebilir. Ertelenebilir ancak engellenemez. Refleks Doğuştandır Uyarıcısı bellidir. Basit tepkilerdir. Başka türlerde de görülebilir. Ertelenebilir ancak engellenemez. İçgüdü Uyarıcısı belli değildir. Karmaşıktır. Türe özgüdür. Ertelenemez ve engellenemez
Örnek soru: I. Kuşların uçması II. İpek böceğinin koza yapması III. Korkutulan kedinin kaçması IV. İsmi söylenen kedinin koşup gelmesi V. Ördek yavrularının annelerini takip etmesi 2. Yukarıdakilerden hangileri içgüdüsel davranışa örnektir? 1,11,111 B) II, III, IV C) I, III, IV D) l, II.V E) III, IV, V
Duyum: Duyum, organizmanın iç veya dış uyaranlara karşı duyarlılığını ifade eder. Algı: Duyumlar vasıtasıyla alınan verilerin yorumlanıp anlamlı hale getirilmesi sürecidir. Dikkat: Psikofizik enerjinin belirli bir noktaya odaklanmasıdır. Bellek: Öğrenilenlerin, elde edilen bilgilerin kodlandığı depolandığı geri çağrıldığı ve kalıcılığının etkilendiği yapıdır.
Performans: Yapılan tüm davranışlar bireyin performansını oluşturur Performans: Yapılan tüm davranışlar bireyin performansını oluşturur. (Bireyin gözlenen davranışları onun performansıdır. Karşılık: Organizmanın tepkisine çevrenin gösterdiği davranıştır. Bir davranış çevreden olumlu karşılık (pekiştirme), olumsuz karşılık (ceza) yada karşılıksız (görmezden gelme) yanıtlar alabilir.
Öğrenmeyle İlgili Önemli Noktalar 1. Öğrenmede bir davranış değişikliği söz konusudur. Bu değişiklik olumlu veya olumsuz olabilir. 2. Öğrenme yaşantı sonucu ortaya çıkar. Bireyin kendi yaşantısı, etkinlikleri veya tepkileri sonucu meydana gelir. 4. Tüm davranış değişiklikleri öğrenme sayılmaz. a. Bir davranış değişikliğinin öğrenme sayılabilmesi için belli bir süre sergilenmesi (sürekliliğinin olması) gerekir. b. Davranışta meydana gelen değişiklik hastalık, ilaç, yorgunluk vb. etkenlerle ortaya çıkmış olmamalıdır. Geçici bir faktörün etkisiyle gözlenen davranışlar (mesela sarhoş birinin kendine özgü hareketleri) öğrenilmiş değildirler.
4. İçgüdüsel davranışlar ve refleksler öğrenme sayılmazlar. 5. Öğrenme gerçekleşmiş ise, öğrenilen davranışının başka durumlarda kullanılmak üzere transfer edilmesi mümkündür. 6. Öğrenmenin kendisini doğrudan gözlemlemek mümkün değildir. Gözlenebilen performanstır.
Çıkmış Soru: Bir davranışın öğrenilmiş davranış olarak nitelendirilebilmesi için I. Alkol ve ilaç gibi bir etkene bağlı olarak ortaya çıkma II. Bireyde belirli bir yaşantıdan sonra görülme III. Nispeten kalıcı olma IV. Bedensel bir değişikliğe bağlı olmadan ortaya çıkma özelliklerinden hangisi olması gerekir? III II. I,II,III II,III ve IV I ve IV KPSS- 2002
Örnek soru: I. Kuşların göç etmesi II. Üflenen gözün kapanması III. Yeni doğan bebeğin eline verilenleri tutması IV. Müzik eşliğinde dans etmek Öğrenme psikolojisi ile ilgili olarak yukarıdaki davranışların karşılığı olan kavramlar hangi seçenekte doğru sırada verilmiştir? Öğrenme, refleks, içgüdü, öğrenme İçgüdü, refleks, refleks, öğrenme Refleks, refleks, içgüdü, öğrenme İçgüdü, refleks, öğrenme, refleks E) Öğrenme, refleks, içgüdü, öğrenme
Örnek Soru: Öğrenme, davranışlarda meydana gelen değişmedir. Bu durumda aşağıdakilerden hangisinde öğrenme olayı tam olarak gerçekleşmemiştir? A) Başarısız olan birinin başka bir alana yönelmesi B) Tavşanın fal kağıdını seçip vermesi C) Kireç sökücü kullanmayan ev hanımının faydalarını görünce kireç sökücü kullanmaya başlaması D) 1 yıl kursa giden öğrencinin hiçbir problemi çözememesi E) Yağmur yağınca şemsiyeyi açmak
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yaş ve olgunlaşma Zeka Türe Özgü Hazıroluş Genel uyarılmışlık hali ve kaygı Fizyolojik Durum Transfer Güdülenme Dikkat (Alışma ve duyarsızlaşmaya karşı) Ket vurma Öğrenen ile ilgili faktörler Öğrenme Yöntemleriyle İlgili Faktörler ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Öğrenme Zamanı Konunun yapısı Katılım Düzeyi (öğrenci aktivitesi) Geri Bildirim Öğrenileceklerle İlgili Faktörler Kavramsal gruplandırma niteliği Çağrışım potansiyeli (anlamsal çağrışım) Öğrenilecek olanların algısal olarak ayırt edilebilirliği. Telaffuz edilebilirlik
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN ETMENLER 1- Öğrenenle İlgili Faktörler Olgunlaşma: Herhangi bir alanda öğrenmenin oluşabilmesi için organizmanın o alanla ilgili belirli bir olgunlaşmaya gelmesi gerekir. Örneğin bir çocuğun konuşmayı öğrenebilmesi için konuşmayla ilgili organların (dil, ses telleri, yumuşak damak) yeterli düzeyde olgunlaşması ve yine belli düzeyde zihinsel olgunluğa erişmiş olmalıdır.
Örnek Soru: Ayşe 6 yaşındadır. 1 yaşındaki kardeşine boyama yaptırmaya çalışınca annesi "O daha küçük boya yapamaz, senin gibi büyüdüğü zaman yapabilir." cevabını vermiştir. Yukarıdaki örnekte aşağıdaki kavramlardan hangisinin önemine işaret edilmektedir? Büyüme İçgüdü Olgunlaşma Öğrenme Refleks
Türe özgü hazır oluş Öğrenecek olan organizmanın istenilen davranışı göstermek için gerekli biyolojik donanıma sahip olması anlamına gelir. Örneğin bir ayıya göbek atmayla ilgili figürler öğretilebilirsiniz ama konuşmayı öğretemezsiniz.
Örnek Soru: 4 yaşındaki Mine "Bu kedi sürekli bizimle birlikte yaşıyor. Kediler, neden bizim gibi konuşamıyor?" dediğinde annesi "Kediler konuşamaz, buna karşın sen de onlar gibi karanlıkta göremezsin." cevabını vermiştir. Bu durumu en iyi bir biçimde açıklayan kavram hangisidir? A) Olgunlaşma B) İçgüdü C) Türe özgü hazır oluş D) Bireysel farklılıklar E) Algısal ayırt edilebilirlik
Genel Uyarılmışlık Hali ve Kaygı (Genel heyecansal durum) Genel uyarılmışlık hali bireyin çevreden gelen uyarıcıları fark etme derecesidir. Öğrenmede uyarılmışlık halinin düşük ya da yüksek olması zorlanmalara neden olur, o yüzden öğrenmenin iyi bir şekilde gerçekleşmesi için uyarılmışlık düzeyi orta seviyede olmalıdır. Örneğin baygınlık yada uykulu halde uyarılmışlık düzeyi düşük, panik halinde uyarılmışlık hali yüksektir.
Örnek Soru: Bir sınav esnasında heyecandan bildiklerini hatırlayamayan öğrenci, öğrenenle ilgili etmenlerin hangisinden etkileniyordur? Yaş Güdülenme Zeka Fizyolojik durum Genel uyarılmışlık hali
Güdü ve Güdülenme Güdü: Organizmanın hareketini başlatan, yönlendiren ve sürdüren güçtür (Demirel, Bacanlı). Güdülenme: Bir amaca ulaşmak için eylemde bulunma isteğidir (Seifert, Başaran). Güdüler; a- Birincil, fizyolojik olanlar (açlık, susuzluk, cinsellik, uyku gibi) b- İkincil, sosyal olanlar (İlgi, sevgi, başarma, kabul edilme gibi). Güdülenme; a- İçsel güdülenme: Merak, ilgi, öğrenme isteği gibi durumların iç kaynaklı olması. b- Dışsal güdülenme: İsteğin dışarıdan bir kaynağa bağlı olması. Örn: Öğretmenini mutlu etmek için ders çalışma.
Yaş Yaş öğrenmeyi kolaylaştırıcı yada zorlaştırıcı bir unsurdur Yaş Yaş öğrenmeyi kolaylaştırıcı yada zorlaştırıcı bir unsurdur. 5 yaşındakinin dil öğrenmesiyle 60 yaşındakinin dil öğrenmesi gibi. Zeka Problemleri çözmek ve çevreye uyum yapabilmek için bilgiyi kullanma ve kazanma yeterliliğidir. Zihinsel açıdan yeterli düzeye ulaşmayanlar, belli bir yaşa ulaşsalar bile, istenilen öğrenmeyi gerçekleştiremez.
Zeka Kuramları 1. İki Etmenli Zeka Kuramı (Spearman) Zeka, genel yetenek ve bu yeteneğe bağlı özel yeteneklerden oluşur. 2. Çoklu Etmen Kuramları (Thorndike, Guilford) Thorndike zekayı, sözcükleri anlama, sayılarla akıl yürütme, kavrama, ilişkileri görsel algılama gücü olarak ele almıştır. Guilford zekayı, zihinsel işlemler, içerik ve ürün olmak üzere üç boyuta ve boyutları oluşturan özelliklere göre açıklamıştır.
İşlemler * Tanıma *Bellek *Iraksak düşünme *Yakınsak düşünme *Karar verme 2. Ürünler *Birimler *Sınıflar *İlişkiler *sistemler *Dönüşümler *Uygulamalar 3. İçerik *Sembolik *Anlamsal *Davranışsal *İşitsel *Görsel
Sternberg’s Triarchic Theory Emphasizes how 3 types of abilities work together to create intelligent behavior Triarchic Theory Analytical Compare, Evaluate & Analyze Creative Insights, Synthesis, Adapting in unique situations Practical Dealing with Everyday tasks Relating to world
Zeka Kuramları 3. Üçlü zeka /başarılı zeka (Sternberg) Sternberg’e göre başarılı zekâyı oluşturan üç temel beceriler grubu vardır. Bunlar analitik, yaratıcı ve uygulamalı becerilerdir. Başarılı zekâ düzeyine sahip olan kişiler bu üç beceriyi dengeli bir şekilde yaşamlarına uygularlar.
Zeka Kuramları 4. Piaget’e göre zeka: Piaget’e göre zeka, çevreye uyum sağlama yeteneğidir. Zihin dengeleme eğilimindedir. 5. Duygusal zeka kuramı: (Goleman) Goleman’a (1995) göre duygusal zeka; kişinin kendisini harekete geçirebilme, aksiliklere rağmen yoluna devam edebilme, dürtüleri kontrol ederek tatmini erteleyebilme, ruh halini düzenleyebilme, sıkıntıların düşünmeyi engellemesine izin vermeme, kendini başkasının yerine koyabilme ve umut besleme yetenekleridir.
Goleman ‘zihinsel zeka’ (IQ) ve ‘duygusal zeka’nın (EQ) birbirinden ayrı ya da birbirine karşıt değil birbirini tamamlayan ve güçlendiren kavramlar olduğunu belirtmektedir: “Yüksek IQ sizi işe aldırır ancak sizi terfi ettiren EQ’dur.” (N.Gibbs) Goleman’a Göre Duygusal Zekanın Boyutları: 1) Özbilinç: Kendini tanıma 2) Duyguları İdare Edebilmek: Kendini yatıştırabilme 3) Kişinin Kendini Motive Edebilmesi: Duyguları bir amaç doğrultusunda toplayabilme 4) Empati: Başkalarının duygularını anlayabilme 5) Sosyal Beceriler: Başkalarının duygularını idare etme becerisi
Zeka Kuramları 6. Çoklu Zeka Kuramı (Gardner):
Eski Yaşantılar (Transfer- Aktarma) Bireyin daha önce öğrendiği bilgiler yeni öğreneceklerini kolaylaştırabilir ya da zorlaştırır. Olumlu Aktarma (transfer) Önceden öğrenilen bilgi ya da becerilerin, sonraki öğrenmeleri kolaylaştırmasıdır. Olumsuz Aktarma (transfer) Önceki öğrenmelerin, sonraki öğrenmeleri zorlaştırmasıdır.
Olumlu (pozitif) Transfer İleriyi Kolaylaştırma (İleriyi Destekleme) Önceki öğrenmenin sonraki öğrenmeyi kolaylaştırmasıdır. Örneğin bisiklet süren bireyin motosiklet sürmeyi kolayca öğrenmesi Geriyi Kolaylaştırma (Geriyi Destekleme) Sonraki öğrenmenin, önceki öğrenmeyi pekiştirmesi ya da daha etkili yapması. Örneğin önceden masa tenisi oynayan biri sonradan tenis oynamaya başlamıştır. Tenis oynamaya başladıktan sonra kişi masa tenisini daha iyi oynamaya başlaması bu duruma örnektir.
Ket Vurma İleriye Ket (engelleme) Vurma Önceki öğrenmenin yeni öğrenmeyi karıştırması ve zorlaşmasıdır. Örneğin bir tiyatrocunun önceki oyunun sözlerinden dolayı yeni oyunun sözlerini unutması Geriye Ket (engelleme) Vurma Yeni öğrenmenin önceki öğrenmeyi karıştırması ya da zorlaştırmasıdır. Örneğin yeni öğrendiği telefon numaralarından dolayı önceden bildiği numaraları unutmak
II. Öğrenilen İle İlgili (Öğrenme Malzemesi) Faktörler: Algısal Ayırt Edilebilirlik: Algısal ayırt edilebilirlik öğrenme malzemesinin çevredeki uyarıcılardan ayırt edilebilmesidir. Bir yönüyle diğerlerinden farklı olan bilgi daha kolay öğrenilecektir. Örneğin: BİR SAYFADA YER ALAN RENKLİ VE BÜYÜK HARFLE YAZILMIŞ METİN, siyah ve küçük yazılmış metinden ayırt edilebilir.
Anlamsal Çağrışım Öğrenilen konular bireyin zihninde çeşitli çağrışımlar oluşturmalıdır. Anlamlı bir şekilde öğrenilen bilgi anlamsız (anlamlandırılamayan) bilgiden daha kolay öğrenilir ve hatırlanır. Öğrenilen bilgi öğrencinin zihnindeki diğer bilgilerle bağlantılı olursa öğrenme daha etkili olur ve birbirine benzeyen uyarıcılar daha kolay öğrenilir. Ele alınan konular kazanılmış bilgi birikimiyle ilgili olmalıdır. Anlamsal çağrışımda zihin, kavram veya olayların ; -Benzerlik ya da zıtlıklarına -Ardışıklığına (basitten zora doğru ilerleme) göre kodlama yaparak daha etkili öğrenmektedir.
Kavramsal Gruplama (Kavram Haritası): İyi organize edilmiş gruplar halindeki bilgiler daha kolay öğrenilir. Kavram haritaları, bilginin zihinde somut ve görsel bir şekilde düzenlenmesini ve öğrenilmesini sağlar. Böylece kavramlar arasındaki ilişkiler şematize edilerek ve ilişkiler somutlaştırılarak anlamlı öğrenmeyi sağlar. Örneğin araçların benzinle çalışanı motorinle çalışanı; benzinle çalışan araçların motosiklet, otomobil vb olduğu. Motorinle çalışanların traktör, otomobil, otobüs, kamyon şeklinde şematize edilmesi gibi.
III. Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler Öğrenmeye ayrılan zaman Zaman dikkate alındığında, öğrenme yöntemlerini aralıklı çalışma veya toplu çalışma şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Kalıcı öğrenmenin hedeflendiği durumlarda aralıklı çalışmak daha iyi sonuç verir. Konunu yapısı: Öğrenilen konunun yapısına göre öğrenme yöntemleri, parçalara bölerek çalışma ve bütün halinde çalışma olarak ikiye ayrılabilir. Hangisinin daha yararlı olduğu ele alınan konuya göre değişmektedir.
Geri bildirim (Dönüt) İyi bir öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrenenin, öğrenip öğrenmediğini veya ne kadar öğrendiği ile ilgili olarak bilgilendirilmesi gerekir. Böylece öğrenci performansından haberdar edilir. Öğrenci, yaptığı öğrenmenin yeterli olup olmadığını güdülenme ortadan kalkmadan öğrenmelidir, bu yüzden geri bildirim anında yapılmalıdır. Öğrenci aktivitesi (katılım) En etkili öğrenme, tüm duyu organlarının öğrenme sürecinde aktif olduğu, yaparak- yaşayarak öğrenme durumudur.