SOSYAL BİLGİLER BEYNİ NASIL DEĞİŞTİRİR? Barış Özgen Şensoy 24.10.2013

SOSYAL NE DEMEKTİR? Biyolojik olmayan? Öğrenilen? İnsan ilişkileri içerisinde oluşan? İkili ilişkiler ve üçlü ilişkiler?

SOSYAL BİLGİNİN ALANLARI Yüz tanıma, karar verme davranışı, risk alma davranışı Empati, bağlanma ve ilişkisellik Kendini tanıma ve zihin teorisi

SOSYAL BİLGİNİN ALANLARI İnsan ilişkileri ve insana benzeterek düşünme eğilimi Sosyal beyin çalışmaları ve sosyal deneyimlerin beyine etkisi Ahlak ve yasa

KENDİNİ TANIMA Epizodik hafızaya da ihtiyaç var. Epizodik planlama da kullanılıyor – ileriye yönelik plan yapmayı sağlıyor. Kendini tanıma testinden bir sürü hayvan geçiyor; ancak zihin konsepti üretebildiklerini gösteriyor mu?

ZİHİN TEORİSİ Ötekinin zihninin farkında olabilmek ve onu takip edebilmek Niyetli davranış (intentionality) Otizm – sınırı ve seviyesi ne? Çocuklarda kaç yaşında başlıyor – gelişim psikolojisi

ZİHİN TEORİSİ Köpekler: Çözülemeyen problemler için sahibinin yüzüne bakmak (Miklosi vd., 2003) Şempanzeler: İşaret etme davranışını anlamak (Wood vd., 2007)

SOSYAL ÖĞRENME VE SOSYAL BİLİŞ Primatlar akrabalığın izini sürebiliyor – bu epizodik hafızayla da açıklanabilir (Cheney & Seyfarth, 1990) Primatlarda işbirliği ve fedakar davranışlar – tartışma konusu Büyük maymunların (goril, orangutan, şempanze, bonobo) sosyal öğrenme ve bilişten çocuklar kadar yararlanamadığı iddia ediliyor

SOSYAL DEĞERLENDİRME: OTOMATİK Mİ PLANLI MI? Çok kısa sürelerde insanlara dair olumlu ya da olumsuz değerlendirmeler yapabiliyoruz (Willis & Todorov, 2006) Duygusal etkenler değerlendirmeleri etkileyebiliyor (Damasio, 1994): Somatik işaretleyici hipotezi

SOSYAL BEYİN HİPOTEZİ Beynimiz neden bu kadar büyük ve kompleks? Daha büyük prefrontal korteks, görece daha büyük insular ve temporal kortikal bölgeler var (Semendeferi et al, 2001; Semendeferi & Damasio, 2000). Ancak, olumlu sosyal davranışlar beynin büyüklüğünü açıklamada daha kritik görünüyor (Adolphs, 2009).

SOSYAL UYARANLARIN ALGILANMASI Bir uyaranın, sosyal bir bilgi içerdiğini, yani tanıdıktan ya da yabancıdan geldiğini nasıl anlıyoruz? Görsel uyaranların sosyalliği için bilinçli kısmını temporal lob, bilinçsiz kısmını süperior kollikulus aktive oluyor (Adolphs, 2009) Dostluk dolu kucaklamayı, ana dokunma yolağının dışından gelen bir sinyal sayesinde ayrıştırabiliyoruz (Oluasson et al, 2002).

SOSYAL UYARANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Sosyal uyaranların değerlendirilmesi nasıl oluyor? Amigdala hasarı duygu okumayı kısıtlıyor (Adolphs et al., 1994). Ayrıca, çevredeki uyaranların güvenilirliğini sürekli kontrol ettiği düşünülüyor (Herry et al., 2007; Whalen, 2007). Ventromedial prefrontal korteks hastaları, bilişsel bir sıkıntı yaşamasalar da, karar alma davranışında sorunlar yaşıyorlar ve duygusal olarak uyarılmıyorlar (Bechara et al., 1996; Camille et al., 2004)

EMPATİ İnsulanın aktive olduğu düşünülüyor (Singer et al., 2004). Fareler, elektriğe maruz bırakılmış farelerle karşılaşınca amigdalada yüksek aktivasyona rastlanıyor (Knapska et al., 2006). Empati, sempatiye dönüşünce, anterior singulat korteks aktive oluyor (Devinsky et al., 1995).

SOSYAL BİLGİ VE BAĞLAM Dışlanma çalışmaları: Anterior singulat aktivasyon yalnızca dışlanma kasten yapıldığı anlaşıldığında aktive oluyor (Eisenberger et al., 2003). Ötekinin dürüstlüğü, insula aktivasyonunu (empati seviyesini) modüle ediyor (Singer et al., 2006). Bilişsel yorum da uyaranların duygusal değerini değiştiriyor: Prefrontal korteks aktivasyonu (Koechlin et al., 2003)

SONUÇ VE TARTIŞMA İnsanın yapabildiği sosyal çıkarımların birçoğunun benzeri çeşitli seviyelerde memeliler ve farelerde gözlemlenebiliyor. Peki, insan sosyal bilişini ayrıştıran ne?

SONUÇ VE TARTIŞMA Cevap olarak şu öneriliyor: 1- Kişinin bilgisini, deneyimini, şimdi- buradanın ötesine taşıyabilmesi, başka birinin perspektifine geçiş yapabilmesi (Buckner & Carroll, 2006, Suddendorf & Corballis, 1997) 2- Evrensel ilkeleri ve ötekilere dair değerlendirmelerimizi hesaba katarak eyleme geçmek (Fehr & Gaechter 2002);

SONUÇ VE TARTIŞMA Bu ikinci madde için şu not düşülebilir: Sosyal olarak olumlu ve fedakar davranışların, yalnızca bonobo gibi «iyi huylu» maymunlarda değil, «rekabetçi» bilinen şempanzelerde olduğu da gözlemleniyor (DeWaal, 2005)

SONUÇ VE TARTIŞMA 3- Yukarda bahsedilen becerileri değişik bağlamlarda ve dikkate değer zaman aralıklarında, birçok bireyin davranışlarını, özelliklerini ve geçmiş davranışlarını değerlendirerek, yani epizodik hafızayı da işin içine katarak kullanabilmek (Stevens et al. 2005).

Teşekkürler Referans bilgileri için haberleşelim. sensoyb@gmail.com