TANZİMAT EDEBİYATI (1860-1896 ) Tanzimat ve ondan sonra gelen yeniliklerle edebi ve fikir hayatımız, Batı ile tanıştı. 1860 yılında Tercüman-ı Ahval gazetesi yayımlanmaya başlanır, ki bu aynı zamanda Tanzimat edebiyatının da başlangıcıdır. Bu dönemde edebiyatımızda birçok yenilik olmuştur. Bunlar :

1) ROMAN - HİKAYE Türk edebiyatı romanla ilk defa Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’den çevirdiği Telemaque (Telemak) tercümesiyle karşılaşır. İlk yerli roman ise 1872 yılında Şemsettin Sami tarafından Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat’tır. İlk hikaye ise Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet isimli eseridir.

2)TİYATRO Yayınlanan ilk tiyatro eseri Şinasi’nin yazdığı Şair Evlenmesi’dir. İki perdelik bir piyestir. Bu eserde görücü usulüyle evlenmeyi yerer. Şinasi eseri yazarken meddah geleneğinden yararlanmıştır.

3) GAZETE *İlk gazete, 1831 yılında çıkarılan Takvim-i Vekayi’dir. Resmi bir gazetedir. *Ceride-i Havadis yarı resmi bir gazete olup 1840 'ta İngiliz William Churchill tarafından çıkarılmıştır. *1860’ta Agah efendi ile Şinasi ‘nin birlikte çıkardıkları Tercüman-ı Ahval ‘dir. Bu Türklerin çıkardığı ilk özel gazetedir.

1862’ de Şinasi Tasvir-i Efkar gazetesini tek başına çıkarır *1862’ de Şinasi Tasvir-i Efkar gazetesini tek başına çıkarır. Bir müddet sonra Namık Kemal tarafından yönetilmeye başlanır. *Bu gazetelerin dışında Muhbir (1866),Hürriyet (1867),Basiret (1869),İbret (1871) gibi gazeteler de çıkarılmıştır.

TANZİMAT EDEBİYATININ 1. DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ *Sanat toplum içindir görüşü benimsenmiştir. Bu doğrultuda eserler verilmiştir. *Dilde sadeleşmeyi, ölçüde heceyi savundular; ama uygulamadılar. *Fransız edebiyatından etkilendiler (veremli olma, hastalıklı oluş, duygusallık)

Divan edebiyatını eleştirdiler *Divan edebiyatını eleştirdiler. Halk edebiyatını savundular; ama uygulamadılar. *Şiirde estetik güzellik değil içerik ön plana çıkmıştır. *Edebiyatı, fikirlerini aktarmak için bir araç olarak görürler. *Önceki şiirimizde bulunmayan vatan, millet, hak , hukuk, hürriyet ve meşrutiyet gibi kavramları şiire taşımışlardır.

*Eski nazım şekilleriyle yeni kavram ve duyguları işlemişlerdir. *Tiyatro, roman, hikaye, makale ve eleştiri gibi yazı türleri bu dönemde edebiyatımıza girmiştir. *Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır. *Bu dönem sanatçıları, edebiyatın yanında siyasetle de ilgilenmiştir.

BU DÖNEM ROMANININ ÖZELLİKLERİ *Roman tekniği bakımından zayıftır. *Uzun tasvirlere ve beklenmedik tesadüflere yer verilir. *Zaman zaman romanın akışı durdurularak okuyucuya bilgi verilir.

*Romanlarda, cariyelik kurumunun kötülüğü ve yanlış batılılaşma işlenmiştir. *Kişiler tek yanlı ele alınır, iyiler ödüllendirilir kötüler cezalandırılır. *Konular günlük hayattan ve tarihten alınır.

BİRİNCİ DÖNEM SANATÇILARI

ŞİNASİ (1826_1871) *Yeniliğin öncüsüdür. Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar gazetelerini çıkarmıştır. *İlk makaleyi yazmıştır. (Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi) *Şiirlerinde konu birliğine ve bütün güzelliğine önem vermiştir.

*Kısa cümleli, yeni görüşlerle örgülü bir nesir yapısı meydana getirmiştir. *Düşüncelerini yalın ve açık bir anlatımla söyler. *Konuşma dilini,yazı dili haline getirmeye çalışmış. *Şiirlerinde aruz ölçüsü kullanmıştır. *Noktalama işaretlerini ilk defa kullanmıştır.

Eserleri :La Fontaine den fablları tercüme etmiştir Eserleri :La Fontaine den fablları tercüme etmiştir.Tercümelerini Tercüme-i Manzume isimli eserlerine toplamıştır. Atasözlerini derlediği Durub-u Emsal –i Osmaniye Şiirleri :Müntehabat-ı Eş’ar, Divan-ı Şinasi Batılı anlamda ilk tiyatro : Şair Evlenmesi’dir.

*Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan batıya yönelir. ZİYA PAŞA (1829_1880) *Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan batıya yönelir. *Fikirleriyle yenilikçidir, şiirlerini divan şiiri üslubuyla yazmıştır. *Edebi yönüyle eskiye bağlıdır.

* “Şiir ve İnşa” isimli makalesinde halk şiirinin bizim gerçek şiirimiz olduğunu, yazı dilimizin halkın konuşma dilini temel almasını savunur. *Sade dil savunur, fakat Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla yüklü bir dil kullanmıştır. *Harabat isimli divan şiiri antolojisinde Şiir ve İnşa makalesindeki fikirlerinin tam tersini söyler.

*Terci-i Bent ve Terkib-i Bentleriyle ünlüdür. *Atasözü haline gelmiş veciz sözleri de vardır. Eserleri: Eş’ar –i Ziya ,Külliyat-ı Ziya Zafername:Hiciv türünde kasideleri var,Ali Paşa’yı yermek için yazmıştır. Defter-i Amal :Hatıra türü yazılarını toplar. Rüya :Nesir olarak yazılmıştır.

*Vatan şairi olarak tanınır. NAMIK KEMAL (1840_1888) *Vatan şairi olarak tanınır. *Vatan ,millet ,hürriyet ve adalet konularını işlemiştir. *Mecazlardan ,manzumlardan arınmış bir şiir dili vardır. *Bütün edebiyat türlerinde eser vermiştir. *Tiyatro ona göre bir eğlence değil edebi bir okuldur

*Tiyatro ile ilgili görüşlerini Celalettin Harzemşah isimli yapıtının önsözünde açıklamıştır. Tiyatroları :Vatan Yahut Silistre ,Akif Bey ,Zavallı Çocuk, Gülnihal ,Kara Bela , Celalettin Harzemşah Tarih alanında ve İslam dini ile ilgili eserler olarak : Renan Mudafanamesi, Kanije Kalesi ve Osmanlı Tarihi Biyografileri de vardır.

İlk edebi roman yazmıştır İlk edebi roman yazmıştır. İntibah eseri Son Pişmanlık adıyla Magosa’da yazılmıştır. Eserin diğer bir adı da Sergüzeşt-i Ali Bey’ dir. İlk tarihi roman yazarıdır.Cezmi tarihi bir olayı anlatır. II. Selim zamanında İranlılarla yapılan bir savaşın anlatıldığı romanda, roman kahramanı Cezmi vatansever bir askerdir.Romanda onun başından geçen olaylar anlatılır.

ŞEMSETTİN SAMİ (1850_1904) *İlk roman yazarıdır. Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat. Romanda kölelik ve cariyelik konusunu ele almıştır. *Kamus-ı Türki isimli sözlük yazarıdır. Bu sözlüklerin yanında Kamus-ı Alem, Kamus –ı Fransevi isimli sözlüklerin de yazarıdır. Victor Hugo‘nun Sefiller’ini çevirmiştir. Robenson Cruzoe‘u da tercüme etmiştir.

AHMET MİTHAT EFENDİ (1844_1912) *Asıl gayesi halkı, yetiştirmek ve bilgilendirmektir. *Edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat ve iktisat alanında otuz altısı roman olmak üzere iki yüze yakın eseri vardır. *Bazı tiyatro denemeleri yapmışsa da pek başarılı değildir. *Dili sade ve düzgündür.

*Halka okuma zevkini aşılamıştır. *Romanları teknik yönden kusurludur. *Romanın akışını keserek uzun uzun açıklamalar yapar, bilgi verir. Eserleri: Bazı romanları: Felatun Bey'le Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Yeniçeriler, Paris'te Bir Türk Kızı Letaif –i Rivayat hikaye türünün ilk örneği sayılır.

AHMET VEFİK PAŞA (1823_1891) *Milliyetçilik ve Türkçülük fikirlerinin savunucusudur. *Tiyatro alanındaki çalışmaları ile ünlüdür. *Halkı tiyatroya alıştırmıştır.Bunun içinde Bursa da bir tiyatro yaptırmıştır. *Tarih ve dil sahasında önemli eseri Lehçe-i Osmani *Seçere-i Türki adlı eseri Osmanlıca’ya çevirmiştir. *Tarih eserleri: Fezleke –i Tarih-i Osmani , Hikmet-i Tarih, *Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini tercüme etmiştir.

TANZİMAT EDEBİYATININ 2. DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ *Sanat sanat içindir anlayışı hakimdir. *Dil ağırdır. *Batı edebiyatını savunmuşlardır. Batı edebiyatı örneklerini başarıyla ortaya koymuşlardır. *Romanda realizmin tesiri, şiirde ise romantizmin tesiri görülür.

*Kölelik, cariyelik ve yanlış batılılaşma bu dönem romanlarında işlenen konulardır. *Bu dönem sanatçıları siyaset ve toplum sorunları ile ilgilenmemişler, yalnızca edebiyatla ilgilenmişlerdir. *Bu dönem sanatçıları :Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Nabizade Nazım, Sami Paşazade Sezai, Muallim Naci

2. DÖNEM SANATÇILARI

RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847_1914) *Şiir, roman, hikaye, eleştiri, edebi bilgiler ve tiyatro türünde eserler vermiştir. *Şiirlerinde hüzün ve elem vardır. *Hüzünlü duygular, ölümü hatırlatan tabiat manzaraları solgun güller, küçük kuşlar şiirinde işlediği konulardır. *Şiirde kulak için kafiye görüşünü savunur. *Şiir alanında fazla başarılı değildir, nesirde başarılıdır.

Eserleri: İlk realist roman yazarıdır Eserleri:  İlk realist roman yazarıdır. Araba Sevdası adlı eserde bilgisizce batıyı taklit eden Bihruz Bey’in ne hallere düştüğü anlatılır. Yer yer realist çizgilerle ve ince bir eleştiriyle böyle insanlar göz önünde serilir. Şiirleri :Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebap, Zemzeme.Bir diğer eseri de oğlu Nihat için yazdığı şiirlerini ve nesirlerini de topladığı Pejmürde’dir. *Not: Zemzeme’lere karşı Muallim Naci Demdeme adlı kitabında yazmıştır.

Tiyatroları; Afife Anjelik,Vuslat, Atala ve Çok Bilen Çok Yanılır. Hikaye :Muhsin Bey ve Şemsa Eleştiri :Takdir-i Elhan Edebi bilgiler: Talim-i Edebiyat Ayrıca birçok romantik Fransız şairinin şiirlerini Türkçe’ye çevirmiştir

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN (1852_1937) *Divan şiirini sona erdiren sanatçıdır. *Batı şiirindeki yenilikleri Türk şiirine uygulamıştır. *Divan şiirinin nazım şekilleriyle kafiye düzenini kullanmaz. *Romantizmin etkisindedir.

*Şiirinde taşkınlık ve yücelik, söyleyişte tezat onun şiirinin en büyük özelliğidir. *Tezat sanatını çok kullanmıştır.Tezatlar şairidir. *Şiirlerinde ve tiyatrolarında tarihi konular önemli yer tutar. *Hayat, tabiat, ölüm ve insanlık gibi konuları işlemiştir. Ölüm, şiir estetiğini oluşturur.

*Önemli şiirleri: Makber, Sahra, Belde, Baladan Bir Ses, Garam, Ölü, Hacle *Tiyatroları oynanmak için değil, okunmak içindir. *Tiyatrolarında insanların yanında ölüler, ruhlar ve hayaletler de yer alır. *Tiyatroları manzum ve düzyazı şeklindedir.

*Tiyatrolarında İslam Tarihi ve milli konuları egzotik bir şekilde işler. *Bazı tiyatrolarında Shakespeare’in etkileri görülür. Dram türünde eserler vermiştir. *Şair-i Azam olarak bilinir. Macera’yı Aşk, Tarık, Finten, Liberte, Hakan, Tezer, Nesteren, Duhter-i Hindu

SAMİ PAŞAZADE SEZAİ (1860_1936) *Batı edebiyatında yazdığı hikayeleri tanınır. *Hikayelerinde Fransız realistlerinden izler vardır. Eserleri: Sergüzeşt (roman) Dilber adındaki esir kızın çalıştığı evin oğluyla aralarında doğan mutsuz aşkı ve acı sonu anlatır. Romanda realizm ve romantizm kendini hissettirir. Gözlemlerden dolayı realist yönü ağır basar. İclâl: Bu kitapta yeğeni İclâl‘in ölümü üzerine yazdığı mensur şiirlerini, bazı düzyazılarını ve hatıralarını anlatır. *Şir (Piyestir.)

NABİZADE NAZIM (1862_1893) *Realizm ve naturalizmin öncüsüdür. *Roman ve hikayeleri ile tanınmıştır. *Karabibik (ilk köy romanı kabul edilir.) öyküden uzun, romandan kısadır. *Kahramanlarını yöresel şiveleriyle konuşturur. *Gözlem önemli bir tutar. *Yazar, tasvir ve tahlilinde son derece başarılıdır.

*Eski edebiyat taraftarlarının lideri durumundadır. MUALLİM NACİ (1850-1893) *Eski edebiyat taraftarlarının lideri durumundadır. *Eski şiirin temsilcisi olarak ün yapmasına rağmen Batılı şiir tarzında da başarılı örnekler vermiştir. *Dili sadedir,dili kullanmada başarılıdır. *İlk köy şiiri yazarıdır.

Şiirleri: Ateş Pare, Şerare, Sümbüle ve Fürüzan’dır. *Eserleri: Şiirleri: Ateş Pare, Şerare, Sümbüle ve Fürüzan’dır. Recaizade’nin Zemzemelerine karşılık Demdemesi vardır. Edebi bilgiler: Islahat-ı Edebiye Lugat: Lugat-ı Naci www.edebiyatogretmeni.net’ten alınmıştır. DÜZENLEYEN: Mehmet İNAM