Eğitim Psikolojisi Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık Öğretim Yaklaşımları Eğitim Psikolojisi Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Öğretim Yaklaşımları Öğrenme olgusu ve öğrenme ile ilgili ilkeler birçok kuramın ve modelin konusu olmaktadır. Öğrenme ile ilgili bu kuram ve modellerin temelde üç ana grupta toplanabildikleri görülmektedir. Bu ana gruplar öğretim yaklaşımı olarak adlandırılmaktadır.

Öğretim yaklaşımı kavramı, öğrenme öğretme işine yönelik temel bakış açısını temsil etmektedir.

Öğretim yaklaşımları günümüzde en yaygın kabul gördüğü biçimiyle üçe ayrılmaktadır: Davranışçı yaklaşım Bilişsel yaklaşım Yapılandırıcı yaklaşım

Her bir yaklaşımdan etkilenen onlarca öğrenme kuramı geliştirilmiştir Her bir yaklaşımdan etkilenen onlarca öğrenme kuramı geliştirilmiştir. Farklı öğrenme kuramları öğrenmenin farklı yönlerine odaklanmaktadır.

Öğrenme kuramlarını gereksinimlere göre kullanmak olasıdır. Örneğin davranışçı kuramlar, bir konunun tam olarak öğrenilmesinde işe koşulabilir. Davranışçı öğrenme kuramları gözlenebilir öğrenci davranışlarının şekillendirilmesi ve değiştirilmesinde öğrencilerin belli bir disiplin altında tutulması ve güdülenmesi konusunda öncelikle işe koşulabilecek kuramlardır.

Bilişsel kuramlar ise problem çözmenin ve öğrenilenlerin farklı durumlarda kullanılmasının gerektiğinde kullanılabilir.

Yapılandırıcı kuramlar ise karmaşık problemlerin çözülmesinin hedeflendiği, üst düzey düşünme becerilerinin kullanılmasının gerektiği durumlarda kullanılabilir.

Düşünme becerilerinin kullanımının gerekmediği durumlarda davranışçı kuramlar etkili olurken bu becerilerinin gerektiği durumlarda bilişsel ve yapılandırıcı kuramların kullanılması daha etkilidir.

Davranışçı Yaklaşım Davranışçı yaklaşım temel olarak nesnelci bilgi kuramına dayanmaktadır.

Nesnelci bilgi kuramı, bilgiyi herhangi bir özneden bağımsız olarak var olan nesnelerin farkında olma durumu olarak vurgulamaktadır.

Bu görüşe göre nesnelerin kendilerine ait gerçek anlamları vardır ve bilgi gerçeğin yansımasıdır. Bilgi, bilenden bağımsız olarak var olan gerçek bir dünyayı temsil etmektedir ve bilgi ancak bağımsız dünyayı doğru yansıtırsa doğru kabul edilmektedir.

J. B. Watson, E. L. Thorndike ve B. F J.B. Watson, E.L. Thorndike ve B.F. Skinner davranışçılığı benimseyen kuramcılar arasında sayılırlar.

Davranışçığın en belirgin özelliği gözlenebilen davranışlar üzerine vurgu yapmasıdır. Davranışçılar öğrenmenin bir bilişsel süreç olduğunu reddetmezler ancak bilişsel süreçlerin gözlenemez olduğunu, gözlenebilir davranışlar üzerine yoğunlaşmak gerektiğini savunurlar.

Davranışçılık gözlenebilir davranışların koşullanmasına odaklanmıştır Davranışçılık gözlenebilir davranışların koşullanmasına odaklanmıştır. Davranışların koşullanmasında pekiştireçler ve ceza işe koşulur.

Davranışçılık okullar üzerinde büyük etkiye sahiptir. Öğretmenin konuyu sunması, istendik davranışların testlerle yoklanması davranışçılık yaklaşımının uygulamalarına örneklerdir.

Bilimsel olarak tanınacak çalışmaların nesnellik ve ölçülebilirlik ile sınırlandırılmasına yönelik kesin istekler sebebiyle davranışçılıkta öğrenme, genel anlamda bilimsel olarak belirlenebilir etki-tepki bağıntısından oluşmaktadır.

Klasik koşullama (Pawlow), etki-tepki-öğrenme (Thorndike), edimsel koşullanma (Skinner) ve bitişiklik kuramı (Guthrie), en tanınmış davranışçı öğrenme kuramlarından sayılmaktadır.

Bilişsel Yaklaşım Bilişsel yaklaşım da nesnelci bilgi kuramına dayanmaktadır, ancak bilişsel yaklaşımda öğrenme davranışçılıkla olduğu gibi uyarıcı-tepki bağlantısı içerisinde görünmemekte, bilişsel süreçlere kara kutu olarak kabul edilmeyip açıklanmaya çalışılmaktadır.

Gestalt ve bilgiyi işleme kuramı bilişsel yaklaşımın altında sayılabilecek en bilindik kuramlardır.

Davranışçı yaklaşımın ortaya çıkarmış olduğu en önemli sorulardan birisi, bir uyarıcı-tepki bağı kurulmasının öğrenmede ne derece gerekli olduğudur.

Birçok psikolog insan davranışının çok karmaşık bir örüntü olduğunu ve değiştirilmesinin uyarıcı-tepki yaklaşımıyla çoğu zaman olası olmadığını iddia etmiştir.

Gestalt psikolojisine dayalı öğretim, ezbere öğrenmeyi reddederek anlamlı öğrenmeyi tercih etmiştir. Bu öğrenme biçimini özendirmek için, ilişkilere ve anlam bütünlüğü üzerine dikkat çekilerek ve tek tek etmenlerin bilinmesi yerine özellikle anlamak ve eleştirel düşünme ön plana çıkarılmıştır.

Bilişsel yaklaşıma göre öğrenilenlerin anlamlı olması durumunda öğrenme kolaylaşmakta ve kalıcılık artmaktadır. Ayrıca geçmiş öğrenmelerle yeni öğrenilenlerin ilişkilendirilmesi, öğrenmede bireyin beynindeki şemaların etkinleştirilmesi kalıcılığı artırmaktadır.

Yapılandırıcı Yaklaşım Yapılandırıcı yaklaşım, yapılandırıcı bilgi kuramına dayanmaktadır. Yapılandırıcı bilgi kuramı, bilginin ve gerçeğin nesnel ya da mutlak değeri olmadığını, en azından bunu bilmemizin hiçbir yolu olmadığını öne sürmektedir.

Yapılandırıcılık, öğrenenin kendi dünyasının anlamını oluşturmasına, kendi öğrenmesini kendisinin oluşturmasına odaklanmıştır.

Yapılandırıcı bilgi kuramını benimseyenler, bireylerin bilgiyi kendi bilişlerinde keşfederek ve problem çözerek oluşturduklarına inanmaktadırlar.

Yapılandırıcı öğretim yaklaşımı ürünün değil öğrenme sürecinin önemini vurgulamaktadır. Yapılandırıcı yaklaşımda kişinin doğru yanıta nasıl ulaştığı onun doğru kabul edilen çözümü tekrar etmesinden daha önemli görülmektedir.

Yapılandırıcı öğretim yaklaşımının Vygotsky ile başladığını söylenebilir.

Vygotsky’e göre, öğrenmenin temeli bireyler arası etkileşimdir Vygotsky’e göre, öğrenmenin temeli bireyler arası etkileşimdir. Birey kendisinden daha bilgili olan bir arkadaşıyla veya bir yetişkinle iletişim kurarak bilgi inşasında gerekli desteği alabilir, daha bilgili olanın düşünme örüntüsünü modeller ve edinir. İşbirliği, bilginin paylaşılmasını ve içselleştirilmesini olanaklı kılmaktadır.

Durumlu biliş, bağsal öğrenme, bilişsel çıraklık, probleme dayalı öğrenme, durumlu öğrenme gibi kuramlar yapılandırıcı yaklaşımdan türemişlerdir.

Davranışçılığa dayanan geleneksel öğrenme ortamları yapılandırıcılar tarafından fazla öğretmen merkezli ve fazla yönlendirilmiş bulunmaktadır.

Yapılandırıcılara göre bireylerin eleştirel düşünen, problem çözebilen, güdülenmiş öğrenenler olabilmeleri için öğrenme sürecine etkin olarak katılmaları gerekmektedir.

Tartışma, araştırma, gözlem yapma, sorgulama, deney yapma, seçenekleri değerlendirme, model oluşturma, ürün geliştirme, çözümleri eleştirme gibi etkinlikler yapılandırıcı öğrenme ortamlarında yoğun biçimde kullanılmaktadır.

Öğretim Yaklaşımların Karşılaştırılması Davranışçı Bilişsel Yapılandırıcı Davranışçılar öğrenmeyi davranış değişikliği olarak tanımlarlar Davranışçılar göre hedefler öğrenenden bağımsız olarak belirlenir. Hedefler açık ve gözlenebilir olmalıdır. Öğretimin etkililiği öğrenene değil, pekiştireçlere bağlıdır. Davranışçılar öğrenme süreçleriyle ilgilenmezler. Davranışçı paradigmada hedeflerin açık olarak belirtilmesi bu hedeflere tam olarak ulaşılmasına olanak sağlamaktadır. Bilişsel yaklaşıma göre öğrenme bellekte depolanan bilgini değişmesidir. Bilisel yaklaşım da nesnellikten kaynaklanmaktadır. Ancak bilişselciler bilişsel süreçleri dikkate almışlardır. Bilişsel yaklaşımda öğrenenin etkin katılımına, öz yönetime, algıya bilginin düzenlenmesine, eklemlenmesine, düşünme becerilerinin kullanılmasına önem vermektedir. Yapılandırıcı yaklaşıma göre öğrenme, deneyimler sonucu anlamada oluşan değişikliktir. Bu yaklaşıma göre bilgi öğrenen tarafından oluşturulmaktadır. Öğrenenler bilginin aktarılması gereken boş kaplar değil, bilgiyi anlamlandıran etkin katılımcılardır. Yapılandırıcı yaklaşım işbirliğine, problem çözmeye, öğrenmenin anlamlı olmasına, bilginin ve problemlerin farklı biçimlerde sunulmasına, öğretmenin rehberlik etmesine önem vermektedir. Yapılandırıcı yaklaşım öğrencileri gerçek yaşam problemleriyle ilgilenmeye yönlendirmektedir.

Uygulama 1 Öğretim yaklaşımlarının üçünü kısaca özetleyiniz.

Uygulama 2 Öğretim yaklaşımlarının üçünü öğrencinin rolü, öğretmenin rolü, öğrenme ortamı ve öğretim yöntem teknikleri açılarından karşılaştırınız.

Kaynaklar Can, G. (Ed.) (2013). Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını, Eskişehir. Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan Uygulamaya. Gazi Kitabevi, Ankara.