BALIKÇILIK

Balıkçılık en dar anlamıyla tatlı ve tuzlu sulardaki balıkların çeşitli yöntemlerle avlanmasıdır. Etinden, yağından ya da başka ürünlerinden yararlanıldığı için ticari değeri olan balıkların büyük çapta ve pazarlama amacıyla avlanmasına ticari balıkçılık, spor ya da eğlence amacıyla yapılan balık avına ise amatör balıkçılık denir.

Sözcüğün geniş anlamıyla ıstakoz, pavurya, karides, istiridye, midye, ahtapot gibi bütün su ürünlerinin, hatta balina gibi deniz memelilerinin avlanması ve gölet, havuz ya da denizlerde balık ve öbür su ürünlerinin üretilmesi de balıkçılığın kapsamına girer.

Uzun kıyıları ve gelişmiş limanları olan ülkelerin balıkçılık alanları da genellikle geniş ve önemlidir. Ticari balıkçılıkta Japonya, SSCB, Çin, ABD, Şili, Norveç ve Hindistan ilk sıraları paylaşırken, Türkiye ilk 30 ülke arasında son sıralarda yer alır. Çin ve Hindistan'da yakalanan balıkların üçte biri tatlı su balığıdır. Uganda ve Zaire gibi denize kıyısı olmayan ülkelerde de büyük ölçüde tatlı su balıkçılığı yapılır.

Tatlı su balıkçılığı deniz balıkçılığı kadar yaygın değildir. En geniş tatlı su av alanları SSCB'de, Afrika'daki göllerde, Çin, Japonya, Endonezya, Hindistan, Bangladeş ve Malezya gibi ülkelerdeki küçük göl ve akarsularda bulunur.

Soğuk hava depoları ve frigorifik (soğutmalı) taşıtları olmayan tropik ülkelerde balıkların bozulmadan saklanması ve uzak yerlere taşınması çok güçtür. Bu sorun, iç bölgelerdeki göletlerde yapılan balık üretimiyle büyük ölçüde çözülebilmiştir.

Deniz balıkları yaşadıkları suyun derinliğine bağlı olarak iki gruba ayrılır. Su yüzeyine yakın yaşayanlara yüzey balığı, deniz dibine yakın ve dipte yaşayanlara dip balığı denir. Örneğin ringa, sardalye, hamsi, orkinos ve uskumru yüzey balıklarıdır. Morina, mezgit, berlam ve bütün yassıbalıklar da dip balıkları arasında yer alır.

Besin maddelerimiz arasında balık önemli yer tutar Besin maddelerimiz arasında balık önemli yer tutar. Doğal şartları birbirinden farklı denizlerle çevrili bulunan, çok sayıda gölleri olan ve akarsuları önemli yer tutan Türkiye’nin pek yüksek bir “su ürünleri potansiyeli” (saklı gücü) vardır. Gelişmesi halinde balıkçılığımız, hem nüfusumuzun zengin protein’li etlerle beslenmesi, hem de ihracat maddeleri sağlanması bakımından önem kazanır.

Balıkçılığımızın gelişmesi amacıyla bilimsel araştırmalarda bulunan İstanbul’ da Baltalimanı Hidrobiyoloji Enstitüsü ile balıklarımızın değerlendirilmesine uğraşan Et ve Balık Kurumu’nun çabaları olmaktadır. Balık üretiminin artırılması, balıkçılık yapılacak sulardaki balık türlerinin tanınması, bunlardan ekonomik değer taşıyanların beslenmesi, üreme ve göz yollarının bilinmesi ile olur

SU ÜRÜNLERİNİN DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DEKİ DURUMU Ülkemizde 2003 yılında denizlerden 463.074 ton, içsulardan 44.698 ton balık avlanmıştır. Aynı yıl 79.943 ton balık yetiştirilmiştir. İçsu ve denizlerimizde yetiştirilen balık miktarı 2000 yılına kadar artış, sonraki yıllar ise azalma eğilimi göstermiştir.

Avcılık yoluyla üretilen balık miktarı da yıllara göre dalgalanma göstermiştir. Türkiye işlenmemiş balık ithal ederken işlenmiş balık, yumuşakçalar ve kabuklular ihraç etmektedir. İhracatımızın %70-80’i AB ülkelerine (Fransa,Almanya ve Belçika) yapılmakta ikinci sırada ise Japonya gelmektedir.

Son yıllarda Çin’e ihracatımız artmaktadır. Ancak, deniz ve iç su potansiyelimizi değerlendirebilmek için başta çevre kirliliğini ve balık stoklarının azalmasını önlemek için tedbir almak gerekmektedir.

Ayrıca, içsularımızda ve baraj göllerimizde kültür balıkçılığı yöntemlerinin tanıtılması ve teşvik edilmesi, ekonomik balık türlerinin geliştirilmesi, bulunmayan ekonomik türlerin de faunaya zarar vermeyecek şekilde adaptasyonunun sağlanması gerekmektedir.

Türkiye, 8333 km deniz kıyısı ve su ürünleri üretim alanı olarak kullanılabilecek 178.000 km uzunluğunda akarsu, yüzey alanları 200 bin hektarın üzerinde olan yaklaşık 200 adet doğal göl ve 3442 km2 genişliğinde baraj gölüne sahiptir . Toplam üretimin yaklaşık %74’ü Karadeniz’den sağlanmaktadır. Üretim bakımından yıllara göre 25-30. sıralarda bulunan ülkemizin ilk 20 ülke içinde yer almasını sağlayacak potansiyeli bulunmaktadır.

Türkiye’nin su ürünleri üretim alanları Üretim yeri Yüzölçümü (ha) Sayı (adet) Akdeniz, Karadeniz, Ege ve Marmara Denizi 24.600.000 4 Doğal göller 1.000.000 200 Baraj gölleri 340.000 206 Gölet 10.000 953 Akarsular 200.000 33 Toplam 26.150.000 1.396

Yaklaşık olarak Karadeniz’de 240, Marmara Denizi’nde 200, Ege Denizi’nde 300 ve Akdeniz’de 500 balık türü bulunmaktadır. Ancak ekonomik değeri bulunan deniz ürünü türü sayısı 100 civarındadır. Denizlerimizden elde edilen su ürünleri üretimi en yüksek seviyeye 850,700 ton’la 1985 yılında ulaşmıştır.

Deniz üretimimizin yaklaşık %65-70’ni hamsi oluşturmaktadır. Kontrolsüz ve bilinçsiz avcılık sonucu Karadeniz hamsi stokunda ciddi oranda azalma olmuştur. 1986 yılından itibaren toplam deniz ürünleri üretimi azalmaya başlamış, 1991 yılında 364,661 ton ile en alt seviyeye düşmüştür

Bu durum avcılıkta –hamsi avcılığında- tedbir alınmasını zorunlu kılmıştır. Alınan tedbirler sonucu toplam üretimde bir artış olmuşsa da bu durumun devamlılığı sağlanamamıştır. Örneğin; 1994 yılında 601.104 ton üretim yapılmışken, sonraki yıllarda tekrar düşüşe geçen deniz ürünleri üretimimiz, 2002 yılında 522.744 tona, 2003’te ise 463.074 tona kadar gerilemiştir

Denizlerdeki üretimin bölgelere göre dağılımı

Türkiye’nin denizlerdeki üretimi dikkate alındığında avcılık yoluyla üretimin yaklaşık %74'ü Karadeniz'den sağlanmaktadır. Bunu %15 ile Marmara izlemektedir. En az balık ise %3 ile Akdeniz'den avlanmaktadır. Türkiye, Akdeniz' den - bir km² deniz alanında en az üretim yapan ülkelerden birisidir.

İçsulardaki üretimin bölgelere göre dağılımı

Ülkemizin iç su ürünleri potansiyeli yüksek olmasına rağmen, üretim miktarı oldukça düşüktür. Son 10 yıllık verilere göre toplam üretimin %7-10’u içsulardan karşılanmaktadır. İçsulardaki üretimin toplam üretime katkısı düşük olmakla birlikte, kırsal alanlarda istihdam açısından önemi büyüktür.

2002 yılı istatistiklerine göre toplam 43 2002 yılı istatistiklerine göre toplam 43.938 ton olan üretimin büyük bir kısmı, 18 türün avcılığından sağlanmıştır. Önemli türler, tatlı su kefalı (%36), sazan (%20), ve levrek (%6)’tir. 2003 yılı istatistiklerine göre toplam 44.698 ton olan üretimin %94’ü 20 türün avcılığından sağlanmıştır.

Türkiye’de Üretimi Yapılan Su Ürünleri ve Üretim Miktarları (2008) Türkiye’de en fazla yetiştiriciliği yapılan üç türü; tatlı su balıklarından gökkuşağı alabalığı ve deniz balıklarından levrek ve çipuradır . Bu üç türün tamamı yoğun şekilde yetiştiriciliği yapılan etçil türler olup, esas olarak lüks gıda ürünü olarak tüketilmektedirler.

Sazan (cyprinid) gibi tatlı su türlerinin kapsamlı ve/veya çoklu kültür yetiştiriciliği ve bunun yanında yumuşakçalar, kabuklular ve su bitkisi kültür yetiştiriciliği oldukça sınırlı düzeyde yapılmaktadır.

Türkiye’de Üretimi Yapılan Su Ürünleri ve Üretim Miktarları (2008) Yetiştirilen Balık Türleri Üretim miktarı (ton) ALABALIK 68.649 LEVREK 49.270 ÇİPURA 31.670 SAZAN 629 MİDYE 196 DİĞER 1.772 Toplam 152.186

Tedbirler AB’ye aday ülke olduğumuz şu günlerde ortak balıkçılık politikalarına entegrasyon sağlamak için çalışmaların bir an önce başlatılması gerekmektedir. Öncelikle bilimsel tabanlı çalışmaların sağlayabileceği sürdürülebilir balıkçılığa yönelik araştırmalar yanında; bölge, zaman ve boy yasaklarının yeniden gözden geçirilerek bilimsel gerçeklere uyarlanması;

Av takımlarının modifiye edilerek uygun göz açıklıklarının ayarlanarak hedef türlere göre seçici duruma getirilmesi; bireysel devredilebilir kotaların uygulanabilirliğine yönelik hazırlıklar ile kıyı sürütme takımlarının yasaklanması ile dip trolünün 3 mil dışına çıkarılması ve veri tabanı oluşturmada istatistiklerin daha gerçekçi toplanmasına yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır.

HAZIRLAYAN: SEVİM ALKAN 61852129622