ÖRTÜALTI KAVUN (Cucumis melo) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Giriş Kavunda örtüaltı yetiştiriciliği daha çok tünellerde yapılmakta iken son zamanlarda yüksek yapılı seralarda da yetiştirilmeye başlamıştır. Amaç erkenci ürün yetiştirmektir. Örtüaltında küçük meyveli Cucumis melo v. cantaloupensis grubuna giren kavunlar yetiştirilmektedir. Son zamanlarda ülkemizde C. m. v. inodorus alt türüne giren Kırkağaç kavun çeşitlerini küçük meyveli çeşitleri sera ve tünellerde yetiştirilmeye başlanmıştır. Kavunun olgun meyvesi bazen turşu amacı ile olgunlaşmamış meyvesi de tüketilmektedir.

BOTAKİK ÖZELLİKLERİ Kök Kavun; tek yıllık, normal şartlarda sürünerek büyüyen bir bitkidir. Orta derin köklü bir türdür. Köklerinin % 80’i 20-40 cm, % 20 ‘si 1 m derinliğe kadar inebilir. Kök 20-30 cm kazık kök yapar daha sonra dallanır. Çimlenme ve çıkıştan sonra 3-4 yaprak aşamasına kadar dikine büyür. Gövde Gövde otsu yuvarlak ve tüylerle kaplıdır. Gövde yaşlandıkça odunsulaşır ve tüyler dökülür. Ana gövde büyüme noktasının uzaması ile olur. Koltuk sürgünleri budandığı takdirde 4-5 m’ye kadar uzayabilir. Yerde yapılan yetiştiricilikte yan sürgünlerin gelişmesi ana gövdenin uzamasını sınırlar.

Yaprak Yaprakları büyük, yuvarlak, veya kalp şeklindedir. Yapraklar genelde 3-5 lobludur. Loplar bazen çok belirgindir. Yaprak rengi açık yeşilden koyu yeşile kadar değişmektedir. Yaprak sapı uzun, oluklu ve tüylüdür. Çiçekler: Kavunda hakim olan çiçek durumu monoik ve andromonoikdir. Kavunda erkek çiçekler ana gövde üzerinden çıkarken, meyveyi oluşturacak olan dişi yada erselik çiçekler ikincil yada üçüncül sürgünler üzerinden çıkarlar. Ana gövde üzerinde 4-5. boğumlardan sonra erkek çiçek ve sülükler çıkmaya başlar. Kavunlarda diğer çiçek durumlarına da rastlanmaktadır. Erkek çiçek sayısı dişi çiçek sayısından daha fazladır. Yüksek ışık yoğunluğu, yüksek sıcaklık, aşırı azot uygulaması veya P eksikliği ve uzun gün erkek çiçek oluşumu, tersi durumda dişi çiçek oluşumu teşvik edilir. Çiçekler beşli yapıdadır. 5 çanak, 5 taç, 5 erkek organ (üçlü haldedir 2+2+1), dişi çiçekler geniş bir stigmaya ve 3-5 karpelli bir yumurtalığa sahiptir.

Askı ipi Askı ipini bağlamak için tel kanca

Meyve: Meyve rengi, iriliği, şekli gibi özellikler çeşitlere göre değişmektedir. İrilik 300 g’dan 15 kg kadar değişmektedir. Meyve şekli yuvarlaktan uzuna kadar değişmektedir. Çok farklı renklerde kavun meyveleri vardır. Beyazdan çok koyu yeşile kadar farklı renklerde olabilmektedir. Meyve kabuğu iki renkli olan kavunlar da vardır. Ayrıca kantalop kavunlarda meyve kabuğunda mantarlaşma (çiti) da görülmektedir. Tohum Kavun tohumları düzgün yüzeyli, bir ucu sivri oval, krem, sarı, koyu kirli sarı gibi renklerde olabilmektedir. Gramında 20-50 adet tohum bulunmaktadır. Çimlenme gücünü 4- 6 yıl muhafaza edebilmektedir.

EKOLOJİK İSTEKLER Toprak: İyi havlanan, süzek, su tutma kapasitesi yüksek, hafif asidik (pH 6.0-7.5) fazla tuzlu (3-3.5 mmhos) olmayan, kumlu tın veya tınlı kum bünyeli organik, maddece zengin (% 10) toprakları tercih eder. Toprakta oksijen eksikliğine, fusariuma ve yabancı ot ilacına duyarlıdır. Topraklar bunlardan temiz olmalıdır. Sıcaklık: Sıcaklığı seven bir bitkidir ve gelişme dönemlerine göre ihtiyacı değişmektedir. Dona karşı duyarlıdır, canlılığını muhafaza edemez ve ölür. Çimlenme Gelişme Meyve Olgunlaştırma Toprak Sıcaklığı Gece Sıcaklıkları Min Opt 15 21-35 22-26 25-30 18-20 15-18 Işıktan bitki gelişmesi ve kalite olumlu yönde etkilenir. Işık hıyarda olduğu gibi çiçek cinsiyeti üzerinde etkili faktörlerdendir. Kavun serada hava oransal nemini % 50-60 olmasını ister.

F İ D E Y E T İ Ş T İ R M E Çeşit seçimi: Serada kantolop (C. melo L. var. cantalupensis ) gruba giren küçük meyveli çeşitler yetiştirilmektedir. Avrupa pazarlarında Şubat-Haziran döneminde kavunda bir boşluk bulunmaktadır. Çeşit seçiminde bu dikkate alınmalıdır. Serada kavun askıda yetiştirildiği için küçük meyveliler seçilmelidir. Tünel altında kısmen daha büyük meyveliler de yetiştirilebilir. Son yıllarda tünel altında Kırkağaç tipi çeşitler de yetiştirilmeye başlamıştır. Ç e ş i t l e r Galia (Sera –alçak tünel) Pancha (Sera-alçak tünel) Arava (Sera- alçak tünel) Makdimon (Sera-alçak tünel) Citrex (Sera Alçak tünel Falez (Alçak tünel) Polidor (Sera- alçak tünel) Pollen (Sera –alçak tüeal Sally (Sera Alçak tünel) Hıdır (Tünel )

T o h u m e k i m h a r c ı, t o h u m e k i m y e r i v e z a m a n ı Örtüaltı kavun yetiştiriciliğinde doğrundan tohum ekimi çok azdır genelde fide ile üretim yapılmaktadır. Fideler saksılarda, plastik torbada, viyollerde veya sıkıştırılmış torf bloklarında yetiştirilmektedir. Harç olarak besin maddelerince zenginleştirilmiş tof perlit karışımı (1:1 vaya 2:1), ithal torf veya klasik harçlar kullanılabilir. Ticari fide firmaları torf:perlit:vermikulit karışımı kullanmaktadırlar. Ekilen tohumlar normal şartlar altında 7-10 günde çıkarlar. 3-5 gerçek gelişmiş yapraklı aşamada ise seraya yada tünel altına dikilir. Tohum ekimleri fide dikiminden 30-40 gün önce yapılmalıdır. Aşılı fide üretimi mümkün. Toprak kökenli hastalık ve zararlılara karşı ve olumsuz toprak koşullarına karşı Cucurbita ficifolia, C. maxima ve C. moschata melezleri ve Benincasa cerifera anaç olarak kullanılmaktadır.

Fide dikim zamanları D i k i m Mesafeler: 100 x 50 x 50 cm veya 120 x 50 x50 cm’lik çift sıra yada 90 x 40 cm’lik tek sıra olarak dikilmektedir. (Bitki sayısı 2355 -2670 adet/da). Sera tek ürün yada ilkbahar ürünü olarak yetiştirilir. Tek üründe ısıtma yapılmalıdır (10 oC’nin altına düşmemelidir). Fide dikim zamanları Tek ürün: Kasım ayının ikinci yarısı İlkbahar üretimi: Ocak sonu şubat başı Tünel altına dikim: Şubat sonu mart başı Kavunlarda tozlanma arılarla olmaktadır. Meyve tutumu için çiçeklenme döneminde özellikle seralara bal arısı yada bombus arısı konmalıdır. Her dekar için iyi bir koloni bal arısı yeterlidir. Bombus arısı ise dekara iki kovan konmalıdır. M a l ç l a m a Malçlama işlemi sera kavun yetiştiriciliğinde %25-100 verim, %10-15 erkencilikte artışa neden olmuştur. Malçlamada 20-50 mikron kalınlığında şeffaf yada siyah plastik örtüler kullanılır. Erkencilik için siyah yabancı ot kontrolü ve temiz ürün için siyah örtü tercih edilmelidir. Tünel altı yetiştiricilikte de kullanılmaktadır.

S u l a m a Kavun gelişmenin ilk dönemleri ve meyve olgunlaştırma döneminde sudan çok hoşlanmaz. Meyve tutumundan irileştirme dönemine kadar geçen dönem en fazla suya ihtiyaç duyduğu dönemdir. Kavun topraktaki nemin % 50-60 olmasını ister. Serada damla sulama başlatılmadan önce tarla kapasitesine gelinceye kadar bir sulama yapılır. Olgunlaşma döneminde düzensiz ve fazla verilen su çatlamalara ve kalitede düşmeye sebep olur. En uygun sulama şekli damla sulamadır. Tünelde yapılan yetiştiricilikte karık sulamada yapılır. Yağmurlama sulamadan kesinlikle kaçınılmalıdır. G ü b r e l e m e 25 kg/da N, 15 kg/da P, 30 kg /da K ve 5 kg/da Mg. P tamamı taban gübresinde N ve K 1/3 tabana, 1/3 ceviz büyüklüğünde meyve 1/3 1. üst gübreden 20 gün sonra

A s k ı y a a l m a Tünel altında ve açıkta askıya alınmazken, serada yetiştiricilikte birim alana daha fazla bitki dikebilmek, ışıklanmayı arttırmak, hastalık ve zararlı oluşumunu azaltmak, havalanmayı iyileştirmek, temiz meyve elde etmek gibi bir çok nedenden dolayı kavun askıda yetiştirilmektedir. Kavunda hıyarda olduğu gibi askı iplerini aşağıda ve yukarıda bağlayabileceğimiz sistemler oluşturmalıyız. Bitkinin gövdesine bağlayamayız. Bitkiler bağlanmış iplere sarılarak büyütülür.

B u d a m a Budama genelde sera yetiştiriciliğinde uygulanan bir işlemdir. Açıkta yada tünelde yetiştiricilikte sadece uç alma işlemi yapılmaktadır. Farklı budama yöntemleri uygulanır ancak askıya alınmış bitkilerin ilk 40-50 cm kısmı tamamen boşaltılır. Ana gövdeli budama: Uç alma yapılmaz ve ana gövde geliştirilir. Ana gövde üzerindeki bütün yan dallar iki yaprak üzerinden budanır. Tek yan gövdeli budama: 3-4 yaprak aşamasında 2 yaprak kalacak şekilde uç alma işlemi yapılır. Gelişen iki sürgünden güçlü olan bırakılır diğeri alınır. Kalan sürgün ana sürgün gibi geliştirilir ve üzerindeki yan sürgünler 2 yaprak üzerinden budanır. Çift yan gövdeli budama: Tek yan gövdeli budamadaki bırakılan gövdelerin ikisi de geliştirilir. Bu iki sürgün ayrı ayrı askıya alınarak ana sürgün gibi geliştirilir ve üzerlerindeki yan sürgünler 2 yaprak üzerinden budanır.

H a s t a l ı k v e z a r a r l ı l a r Fusarium solgunluğu (Fusarium oxysporum f.sp. melonis (0, 1, 2. 1-2) Külleme (E. cichorecearum ve S. fuliginea) Mildiyö (Pseudoperonospora cubensis) Kurşuni küf (botritis), Sclerotinia, Hıyar köşeli yaprak leke hastalığı, antraknoz…. Yaprak bitleri, tripsler, kırmız örümcek, Kavun sineği, Kavun kızıl böceği ….. Hıyar Mozaik virüsü, kabak mozaik virüsü, papaya halkalı leke virüsü….

Kavun meyve sineği: Myiopardalis pardalina Bigot

Dikimden hasada kadar 75-120 günlük periyot geçer. H a s a t v e v e r i m Dikimden hasada kadar 75-120 günlük periyot geçer. O l g u n l a ş m a k r it e r l e r i Çeşide özgü büyüklüğün alınması, sapla meyve arsında kopma tabakası oluşması, çeşide has rengin oluşması, meyve üzerinde ağ şeklinde çiti oluşması, meyvelerin ağırlaşması, meyvede yumuşama olması, çeşide has kokunun oluşması, SÇKM nin 10-12 olması …. Hasat meyveler fiziksel zararlanmayacak şekilde yapılmalı ve mümkünse makasla yapılmalı ve meyve sapı meyve üzerinde kalmalı. Meyveler birbirine değmeyecek şekilde karton kutularda viyoller ile pazara sunulmalıdır. Kavun 5 oC ve 90-95 nem koşullarında 14 gün saklanabilmektedir. Kontrollü atmosfer bu süreyi uzatabilir. V e r i m Tek ürün: 6-12 ton/da İlkbahar üretimi: 6-9 ton/da Alçak tünelden 4-6 ton alınabilir