HALK SAĞLIĞI HEMŞİRESİ DEĞİŞEN ROLLERİ

HEDEFİMİZ; Öğrencilerin mesleğe özgü görev ve rolleri ile ilgili bilgi kazanması. Meslekte sorumluluk ve türleri ile ilgili bilgi kazanmasını sağlamak.

Sosyolojik tanımı olarak rol: Toplumda belirli özelliklere sahip bir grubun bireylerini etkileme/etkilendirme yollarından biridir.

Özel ve genel, rol ve işlevler,o mesleğe profesyonel nitelik kazandırır.Bu durumda Hemşirelikte rol: Meslek üyesinden, pozisyonuna uygun beklenen davranışların tümüdür. Mesleğimizin hedefi BİREYE YARDIM ETMEKTİR. Meslek üyeleri bu amaca üstlendikleri rollerle ulaşabilir.

Sağlık hizmetlerinin sunumunda halk sağlığı hemşiresi anahtar kişidir.

HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ; Sağlık gereksinimlerini değerlendiren, hemşirelik bakım planlarını yapan, uygulamaya koyan ve sağlığın devamı amacıyla bireylerin ve ailelerin gereksinimlerinin karşılanmasında yardımcı olan, hizmetlerinin sonuçlarını değerlendiren, hastalıklardan koruyan, hemşirelik bakımı sağlayan, kişilerin sağlık sorunlarını kendi olanakları ölçüsünde başarmalarında yardımcı olan hemşirelik alanıdır.

Halk sağlığı hemşireliği, ailelerin ve toplumun ihtiyaçları etrafında yoğunlaşmıştır ve bu ihtiyaçların karşılanmasına yönelik bir uygulamadır.Tarihsel süreçte halk sağlığı hemşiresinin rolleri toplumun yaygın sağlık sorunlarına etkili bir şekilde yanıt verebilmek için değişim göstermiştir.

Bu değişim günümüzde de, özellikle gelişmiş ülkelerde halk sağlığı hemşirelerinin dinamik, çok yönlü ve bütüncül sağlık bakımı sunma çabalarıyla devam etmektedir.

Ülkemizde halk sağlığı hemşireliği ile ilgili ilk çalışmalar 1934 yılında başlamıştır. Dr. Refik Saydam, sosyal hekimlik konusunda girişimlerde bulunarak, çeşitli konularda ihtisas yapmak üzere bir grup hekim ve iki hemşireyi Amerikan Rockfeller Vakfı tarafından sağlanan bursla Amerika'ya göndermiştir.

İlk halk sağlığı hemşiresi Fatma Acar'dır. Türkiye'de ziyaretçi hemşire kavramı ilk kez 1943 yılında yayınlanmış olan Trahom Savaş Talimatnamesi'nde geniş şekilde yer almıştır.

1943 yılında Verem Savaş Dispanserine bağlı olarak açılmış olan Erenköy Sosyal Hemşire Okulu da, halk sağlığı alanında çalışacak hemşireler yetiştirmeyi amaçlayan bir okuldur. Nitekim buradan mezun olanlar "sosyal hemşire" diploması alarak, Verem Savaş Dispanserleri, Ruh ve Akıl Sağlığı DispanserleAri, Ana Çocuk Sağlığı (AÇS) Merkezleri ve diğer sosyal hemşirelik alanlarında görevlendirilmişlerdir.

"Halk Sağlığı Hemşiresi" görev ünvanı, ilk defa 1963 yılında yürürlüğe giren 224 sayılı yasaya dayalı "Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirildiği Bölgelerde Hizmetin Yürütülmesi Hakkında Yönerge" de yer almıştır. Bu yönergede halk sağlığı hemşiresinin görev yetki ve sorumlulukları şu şekilde açıklanmıştır;

• Halk sağlığı hemşiresi köy ebelerinin yardımı ile ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini yürütür. Halk sağlığı hemşiresi köy ebelerini denetler ve onları hizmette eğitir, • Halk sağlığı hemşiresi köy ebelerinin yaptıramadığı doğumlara gerekli müdahaleyi yapar, • Topluma ve bireylere halk sağlığı ve toplum kalkınması konularında eğitim yapar,

• Halk sağlığı hemşiresi gezi programları içinde gittiği köylerde evde hasta izleme ve bakımında köy ebelerinin yapamadığı hizmetleri sağlar. • Halk sağlığı hemşiresi özel programlar gereği yapılan gıda yardımlarının dağıtımını hekimin direktifine göre düzenler, ebenin yardımı ile dağıtır. • Kronik ve bulaşıcı hastalıkların bakımını sağlar.Gereken durumlarda ilk ve acil yardım yapar

DEĞİŞEN HEMŞİRELİK YÖNETMELİĞİ 1) Evde Bakım Hemşiresi: Yatağa bağımlı veya kendi ihtiyaçlarını bir başkasının desteği olmaksızın karşılayamayacak durumda evde bakım gereksinimi olan bireylere hemşirelik hizmetlerinin sunumundan sorumludur.

Görev, yetki ve sorumlulukları Hemşirelerin genel görev, yetki ve sorumluluklarının yanı sıra; a) Ev ortamını hastanın gereksinimlerine uygunluk yönünden değerlendirir (ısı, ışık, havalandırma, hijyen, tekstil, zemin, duvarlar vb.). Gürültü, ışık, ısınma, havalandırma gibi çevresel uyaranları kontrol altına alarak hastanın uyku ve dinlenmesini sağlar.

b) Bireyin günlük yaşam aktivitelerinin karşılanması, çevre düzenlemesi ve sosyal gereksinimlerin karşılanmasına yönelik görev alan bakım destek elemanlarının denetimini yapar, gerektiğinde ilgililere bildirimde bulunur. c) Birey ve ailenin eğitim ve danışmanlık ihtiyacının belirlenmesini ve yerine getirilmesini sağlar. Bireyin öneri, istek ve şikâyetlerini dinler ve değerlendirir ve ilgili birimlere yönlendirir.

Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi Hemşiresi Görev yetki ve sorumlulukları Hemşirelerin genel görev, yetki ve sorumluluklarının yanı sıra;

1. Hemşirelik Bakımı: a) Sorumlu olduğu bölgedeki toplumun sağlık düzeyi ölçütleri, ana-çocuk sağlığı durumu, sosyal, kültürel, ekonomik durumu, ulaşım durumu gibi özelliklerine ilişkin veri toplar ve değerlendirir. b) Sorumlu olduğu ailelere ev ziyaretleri yaparak kapsamlı değerlendirme yapar.

c) Aile planlaması hizmetlerini yürütür c) Aile planlaması hizmetlerini yürütür. d) Doğum öncesi izlem, evde doğum ve doğum sonrası anne ve bebeğin izlem hizmetlerini yürütür. e) Kadın sağlığına yönelik tarama (Pap Smear, KKMM ve benzeri) programlarına katılır. f) Çocuk izlem hizmetlerini yürütür. g) Bağışıklama hizmetlerini yürütür.

2. Tıbbi tanı ve tedaviye katılma: a) Önemli çocukluk hastalıklarının (ishal, akut solunum yolu enfeksiyonları, aşı ile önlenebilir hastalıklar, beslenme bozukluklarına bağlı hastalıklar, paraziter hastalıklar ve çocukluk dönemi bulaşıcı hastalıkları, vb) muayene ve takibini yapar, hekim isteminde yer alan ilaç ve tedavileri uygular. b) Ana ve çocuk yaş gruplarını ilgilendiren kronik hastalıkların tedavisinde hekim tarafından reçete edilmiş ilaç ve tedavileri uygular.

3. Eğitim ve danışmanlık: a) Merkez sorumlu hemşiresinin gözetiminde halka, sağlığın geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesi, hastalıkların bakım, tedavi ve rehabilitasyonu amacıyla bireysel ve grup sağlık eğitimini planlar, eğitim ortamını hazırlar, uygular ve değerlendirir. b) Cinsel yolla bulaşan hastalıkların önlenmesinde ve AIDS ile mücadelede eğitim ve danışmanlık yapar. c) Sorumlu üreme ve cinsel danışmanlık ve sorumlu ebeveynlik için eğitim ve danışmanlık yapar.

3) Toplum Ruh Sağlığı Merkezi Hemşiresi: Birey, aile ve toplumun ruh sağlığını koruma, geliştirme ve sürdürmede görev yapan sağlık ekibi üyesidir. Görev Yetki ve Sorumlulukları a) Sosyo-ekonomik düzeyi düşük bölgede yaşayan, göçle gelmiş, madde bağımlılığı açısından riskli, çocuk, ergen, kadın, yaşlı, işsiz ve engelli gibi ruh sağlığı bozulma riski taşıyan tüm grupların, ruh sağlığının korunmasında ve sürdürülmesinde görev alır ve destekleyici programlar oluşturur.

b) Orta yaşlılık ve yaşlılık dönemindeki bireylere bu dönem özellikleri hakkında bilgi verir. Bu dönemde ortaya çıkabilecek fiziksel, duygusal ve sosyal problemlerle başetme yöntemleri hakkında destek olur ve danışmanlık yapar. c) Ruhsal bozuklukların, fiziksel hastalık sürecinin erken belirtisi ya da hastalığın etkeni olabileceğini bilir ve hastaların ve sağlıklı bireylerin genel sağlık düzeyini değerlendirir, risk faktörü analizi yapar.

d)Gelişimsel, durumsal ve sosyal krizler için bireysel ya da grup danışmanlığı yapar, destek grupları oluşturur, psikososyal destek sunar. e) Hastanın, tıbbi tedavisine uyumunu, ilaçların etkilerini ve yan etkilerini takip eder, yan etkilerle başa çıkmada yardımcı olur. f) Ruhsal sorun yaşandığında uygun destek hizmetlerinin birey tarafından kullanımını sağlar.

g) Uygun aile ortamı sağlamaya yönelik programlarda görev alır. h) Toplumun ruh sağlığı inançları, tutumları ve damgalama ile mücadele programları yürütür ve görev alır. ı) Stres ile başa çıkma, öfke kontrolü, kriz yönetimi, evlilik eğitimi gibi konularda eğitim ve danışmanlık hizmetleri verir.

4) İş Sağlığı Hemşiresi Görev yetki ve sorumlulukları a) Çalışma ortamı ile ilgili sorunların saptanmasında ve önceliklerin belirlenmesi konusunda diğer iş sağlığı hizmet ekibi üyeler ile birlikte çalışmalar yürütür. b) Sağlıklı ve güvenli bir işyeri sağlamak için, işverenin de katılımını sağlayarak gözlem yapar ve çalışan sağlığını tehdit eden riskleri saptar.

c) İşyeri sağlık birimine başvuranların sağlık muayenelerinin yapılmasına yardım eder, hekim tarafından reçete edilen ilaçları uygular. d) İşe bağlı olan ya da olmayan kazaların önlenmesi için diğer iş sağlığı hizmet ekibi üyeleri ile birlikte koordineli çalışır. e) Meslek hastalıklarının önlenmesi, tedavisi ve izlemi ile ilgili hemşirelik girişimlerini planlar, uygular ve değerlendirir. f) Çalışanların ruh sağlığını koruma ve geliştirmeye yönelik sağlık programları düzenler.

5) Okul Sağlığı Hemşiresi: Görev yetki ve sorumlulukları a) Görev yaptığı okulda okul sağlığı hizmetleri ile ilgili sorunları, gereksinimleri saptar ve okul idaresine bildirir. b) Sağlık risklerinin erken tanılanması ve uygun girişimlerin planlanması, gereken önlemlerin alınması konusunda okul idaresiyle koordinasyonu sağlar.

c) Okul sağlık ekibiyle birlikte okulda düzenli olarak gerçekleştirilen bağışıklama ve sağlık taramalarında görev alır. d) Okulda çevre sağlığını ilgilendiren durumları (okul çevresi, oyun alanı, su sağlanması, çöplerin yok edilmesi, tuvaletler, ısıtma ve havalandırma, aydınlatma, kazalara neden olabilecek durumlar, sınıfların büyüklüğü vb.) kontrol eder, değerlendirir ve okul idaresini bu konuda bilgilendirir.

6) Ceza ve Tutukevi Hemşiresi Görev, yetki ve sorumlulukları a) Çalışma ortamı ile ilgili sorunların saptanmasında ve önceliklerin belirlenmesi konusunda hekim ile birlikte çalışmalar yürütür. b) Sağlıklı ve güvenli bir çevre oluşturmak için, gözlem ve risk değerlendirmesi yapar. c)Tutuklu, hükümlü, çalışan ve ailelerin sağlık sorunlarını çözmede, gereksinimlerini karşılamada onlara rehberlik eder.

d)Emosyonel problemi, alkol, sigara, ilaç, uyuşturucu kullanma gibi kötü alışkanlığı, kronik hastalığı, venerial hastalığı, beslenme bozukluğu olan tutukluların tespitini ve takibini yapar. e) Çalışanların işe devamsızlık nedenlerini araştırır. f) İlk yardım ünitesi ve malzemeleri hazır bulundurur. g) Çalışanlardan ilk yardım grubu oluşturur ve bu gruba ilk yardım anında yapılacaklar konusunda eğitim verir.”

Hemşirenin Değişen Rolleri Günümüzde sosyal ve ekonomik koşullar ve sağlık bakımındaki değişiklikler bilimsel ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak hemşirenin fonksiyonları değişmiş ve değişmeye devam edecektir.

Bugün hemşirelik mesleği, değişen ve artan rolleri, sorumlulukları ile yalnızca hastane ortamında uygulanan bir meslek değildir. İnsanın var olduğu her ortamda, farklı rol ve sorumluluklara sahip olan bir meslektir.

Hemşirenin Değişen Rollerinin Çıkış Noktaları; Demografik değişiklikler (göç, nüfus, işsizlik) Bilim ve teknolojide ilerleme Gittikçe bilinçlenen tüketici Toplumsal bilincin artması Sağlığı geliştirme bilincinin artması Kadın ve insan hakları hareketleri Hemşirelikte artan profesyonellik Etik ilkelerin önemsenmesi

Hemşirenin Sağlık Bakımındaki Temel Rolleri 1-Uygulayıcı Rolü 2-Yönetici Rolü 3-Eğitici Rolü 4-Araştırıcı Rolü 5-Profesyonel Rolü

Uygulayıcı Rolünde Halk Sağlığı Hemşiresi; Yüksek sağlık seviyesine ulaşılması için sistematik şekilde ihtiyaçları belirler, planlamayı yapar, uygular ve sonuçları değerlendirir.

1-Uygulayıcı Rolü 1-Değişim Ajanı Rolü 2-Rehberlik Ve Danışmanlık Rolü 3-Uzmanlık Rolü 4-Klinisyenlik Rolü 5-Uygulayıcı/Bakım Verici Rolü 6-Koordinatörlük Rolü 7-Hasta/bireyin Haklarını Savunucu Rolü 8-Vaka yöneticisi

1.1 Değişim Ajanı Rolü Sağlıklı-hasta bireyi sağlığa ilişkin davranışlarını gereksinimine uygun değiştirir ve yeni sağlık davranışı kazandırır.Bu süreçte en önemli etken bireyin böyle bir değişime hazır olup olmadığını belirlemektir.

1.2 Rehberlik ve Danışmanlık Rolü Hemşire hasta ve ailenin sağlığını koruma, geliştirme ya da hastalığın etkileri ile baş etmede kaynaklarını tanımalarına, kullanmalarına ve sağlıklı bir karar vermelerine yardım eder. Danışmanlık Rolü Halk Sağlığı Hemşiresinin Gelişmiş Bir Rolüdür.

Rehberlik ve Danışmanlık Rolünde; Birey / aile / toplumun sağlık sorunlarında danışmanlık yapar. Bireysel ya da grup olarak sağlıkla ilgili başvurulara rehberlik eder, bilgi verir.

1.3 Uzmanlık Rolü İleri derecede bilgi ve beceri gerektiren alanlarda uzmanlaşmadır. Örneğin; Evde bakım hemşireliği, İş yeri hemşireliği Okul sağlığı hemşireliği

1.4 Klinisyenlik Rolü Bakım işlevleri ağırlıklı olmak üzere bireyin gereksinimine uygun bütüncül ve terapötik bir yaklaşımla işlevlerini yerine getirir.

Klinisyenlik Rolünde Halk Sağlığı Hemşiresi; Sağlık bakım çalışanı olarak hasta kişilere evde veya Toplum Sağlığı Merkezleri’nde bakım verir.

1.5 Uygulayıcı/bakım verici rolü ile ilgili işlevleri -Bireylerin periyodik muayene, izlem / bakımı, -Sağlık özgeçmişini kaydetme -Riskli bireyler için tarama yapma (görsel, işitsel, diş, skolyoz) -Birey/aile ve topluma danışmanlık -Yaralanan ve hastalanan bireylere ilkyardım -Kronik sağlık sorunu olan bireylerin izlenmesi

1.6 Koordinatörlük Rolü Sağlık bakım ekibinin etkin bir üyesi olarak hemşire; birey-aile-sağlık ekibi arasında iletişim ve işbirliğini sağlar.

1.7Hasta/Bireyin Haklarını Savunucu Rolü Savunuculuk, aydınlatılmış onam, gereksiz işlemleri önleme, bireyin/hastanın tarafında veya yanında eylemlerde bulunma süreci olarak tanımlanır. Birey / aile ve toplumun sağlık haklarının savunulmasıdır.

1.8 Vaka Yöneticisi Rolü Bireyler için sağlık ve sosyal hizmet veren kuruluşlar ile iletişim kurmak, sağlık bakımı alma hakkını savunmak, bireyin uygun toplumsal kaynakları kullanması için rehberlik etmek olarak tanımlanır. Uygulayıcı rolü kapsamında Halk Sağlığı Hemşiresinin en gelişmiş rolüdür.

Vaka yönetimi gerektiren bireyler: Kronik hastalığı olanlar (diyabet, astım vb.) Obez bireyler Evde tıbbi teknik işlemlere bağlı olanlar Ciddi yaralanmalar AIDS vb.

2-Yönetici Rolü Uyguladıkları bireysel bakımın yöneticisidir. İyi bir yönetici aynı zamanda iyi bir lider olmalıdır.

Yönetici Rolünde Halk Sağlığı Hemşiresi; Toplum sağlığı hizmetlerinin yönetiminde etkin rol alır. Sağlık bakım hizmetlerinin planlanmasını, uygulanmasını ve değerlendirilmesini yapar

Yönetici Rolü İle İlgili İşlevleri Hizmetlerin Planlanmasında: Sağlık gereksinimlerinin belirlenmesi Hedefleri ve politikaları oluşturmak İş birliği yapmak Mali kaynaklar konusunda önerilerde bulunmak Hizmetlerin Yürütülmesi:

Birey/aile/toplum ile açık ve direkt iletişim kurmak Epidemiyolojik olarak toplum sağlığını değerlendirmek Hizmetlerin Değerlendirilmesi: Doğru ve düzenli şekilde sağlık kayıtlarını tutmak Toplum sağlığı hizmetindeki etkinliğini düzenli bir şekilde değerlendirmek, analiz etmek

3-Eğitici Rolü Birey/aile/topluma sağlık sorunları konusunda eğitim vermektir. Bakım verirken ve diğer zamanlarda hasta/birey ve ailesinin eğitimini; sağlık bakım personelinin, meslek adayları ve mensuplarının eğitimini yapar.

Eğitici Rolünde Halk Sağlığı Hemşiresi; Bireyleri, eğitme ve doğru bilgileri yayma aracılığı ile sağlığı geliştirme ve hastalıkları önlemeyi amaçlar. Sağlık eğitimi planlanmış, uygulanmış ve değerlendirilmiş bir sosyal eğitimsel aktivitedir.

Sağlık eğiticisi/danışman rolü ile ilgili işlevleri: Bireylere sağlıkları konusunda farkındalık kazanmayı öğretir. Bireylerin sağlıksız yaşam davranışlarını değiştirir. Bireye sağlıklı davranış - yaşam biçimi kazandırır.

Sağlık risk faktörlerini azaltır ortadan kaldırır. Hastalıkları önleyerek toplumun sağlık düzeyini yükseltir ve geliştirir. Birey, grup, toplum düzeyinde sağlık eğitimleri planlar, uygular ve değerlendirir. Sağlık eğitim araçları geliştirir ve etkinliğini değerlendirir.

Sağlık Eğitimcisi Rolü Halk Sağlığı Hemşiresinin Vaka Yöneticisi Rolü Gibi Gelişmiş Bir Rolüdür.

4-Araştırıcı Rolü Meslek uygulamalarına ve bakım verdikleri ortamlara eleştirel bakmak ve bu alanlarda araştırma yapmaktır. Eleştirel düşünme ve araştırmalar yoluyla hemşirelik uygulamalarının geliştirilmesidir.

Araştırıcı Rolünde Halk Sağlığı Hemşiresi; Uygulamalarının kalitesini arttıracak araştırmalara katılır. Hizmetlerinin kalitesini arttırma ve kendi gelişimini sağlamaya yönelik araştırmalar planlar, uygular ve değerlendirir.

Araştırıcı rolü ile ilgili işlevleri: Toplum sağlığı alanı ile ilgili teknolojik, yasal ve mesleki değişikliklerden haberdar olmak. Toplum sağlığında hemşirelik bakımını geliştirmeye yönelik araştırmalar planlamak.

Araştırma sonuçlarını yayınlama/sunma yolu ile diğer hemşirelere, sağlık bakım çalışanlarına ve toplum sağlığı uzmanlarına iletmek. Araştırma, yürütme ve geliştirmede toplum sağlığı ekibinin diğer üyeleri ile işbirliği yapmak.

5-Profesyonel Rolü En iyi olmak. İşin iyi yapılmasında ayrıntıların önemli olduğunu benimsemek. İnsanların birey olarak önemli olduğuna inanmak. Üstün kalite ve hizmete inanmak ve bu alanlarda sürekli kendini geliştirmek.

Toplumların değişen yaşam biçimleri, aile yapıları, kadınların iş gücüne daha etkili katılımı, kırsal alandan kentlere göçler, gelir dağılımındaki eşitsizlikler gibi pek çok ekonomik ve sosyal faktörler belirlenmiş sağlık ihtiyaçlarının dışında yeni sağlık sorunlarını ve ihtiyaçlarını da ortaya çıkarmaktadır

. Toplumsal alandaki yeni sağlık ihtiyaçlarına,hizmet alanında yanıt verilebilmesi beraberinde sağlık hizmetlerinde değişimi getirirken, bu değişim sağlık ekibi içinde önemli bir yere sahip halk sağlığı hemşirelerini de doğrudan etkilemektedir.

Toplumla çalışan hemşireler, değişen sağlık bakım ihtiyaçları karşısında, eğitim, danışmanlık, savunuculuk, liderlik ve araştırma fonksiyonlarını daha etkili ve geniş kapsamlı olarak yerine getirmek zorundadır

Sağlıklı beslenme, egzersiz, günlük yaşamın dengeli ve stressiz hale getirilmesi, alışkanlık yapan maddelerden kaçınma gibi konuları içeren sağlığın geliştirilmesi çalışmalarında eğitim ve danışmanlık yapan hemşireler bu yolla bireylerde sağlık bilinci gelişmesinde rehberlik etmektedir. Kişilerde sağlık bilinci gelişmesi sonucu daha sağlıklı davranışlar ve daha sağlıklı yaşam koşullarını arama isteğinin ortaya çıkacağı da kaçınılmaz bir gerçektir.

Bu yüzyılın başından beri varolan halk sağlığı hemşireliği'nin gelecekteki çizgisini dünyadaki demografik değişiklikler, sosyal ve politik eğilimler belirleyecektir.

Şüphesiz, dünya nüfusunun hızla arttığı, artan nüfusun sosyal ve ekonomik kalkınmayı tehdit ettiği, işsizlik, iç ve dış göçler, alt yapı hizmetlerinden yoksun çarpık kentleşme, beslenme yetersizliğinde halk sağlığı hemşirelik hizmetlerinin önemi tartışılmaz.

21. yüzyılda halk sağlığı hemşireleri, geçmişteki ve şimdiki bilgilerini kullanarak, değişimleri göz önüne alarak gelecek için gerçekçi bir plan yapmalı, kendi statülerini ve uygulamadaki etkinliklerini arttırmanın anahtarını ellerinde tutarak, yeni bir yaklaşımla düşündüklerini gerçekleştirmelidirler.

…..