YEM HİJYENİ

Yemler  Besin maddeleri – Antinutrisyonel faktörler Biyotik bozulma  Mikroorganizmalar – Ambar zararlıları Abiyotik bozulma  Kimyasal değişiklik (Acılaşma) Kimyasal kirlilik Zehirli tohum ve bitkiler Biyotik Bozulma 1. Mikrorganizmalar: Yemlerin doğal yapısında veya sonradan yemlere bulaşan mikroorganizmalar Bakteri – Mantar – Maya a) Mantarlar  Tarla florası (fitoparazit), ambar florası, depolama florası  Hazır organik maddelere gereksinim duyarlar.  Mikotoksinler ısıya karşı dayanıklıdır ve bakteri toksinlerinden daha zehirlidir.

Yemin üretildiği ortam Toksitite derecelerine göre yemlerde yaygın olarak bulunabilen mikotoksinler Çok zehirli: Aflatoksin, ergotamin, patulin, sporidesmin, luteoskrin, okratoksin, zearalenon, rubratoksin Zehirli : Sitrinin, aspergilin asiti, penisilin asiti, sterigmatosistin Az zehirli : Griseofulvin, kojik asit, oksal asit, fumagilin b) Bakteriler Bitkisel yemler Hayvansal yemler Bulaşma kaynağı Toprak Hayvanın kendi Hava Yemin üretildiği ortam c) Mayalar Oksijenli ve nemli ortamlarda, karbonhidratça zengin yemlerde

Mikrobiyal Kirlenmeyi Hazırlayıcı Nedenler a) Yemlerin kökeni Yemler  Primer mikroorganizma sayısı  Bitkisel kökenli  Hayvansal kökenli  Zaman bağlı mikroorganizmal bozulma  Bitkisel kökenli  Hayvansal kökenli b) Yemlerdeki su düzeyi Optimum mikroorganizma üremesi için nem düzeyi % 20 Latent  %12’ yi aşmamalı  Havanın bağıl nemi  Yemin nem içeriği  Higroskopik yemler (Yer fıstığı küspesi gibi) c) Havanın bağıl nemi  % 60   M. org üremesi   % 70 d) Yemlerin işlenmesi  Doğal bütünlüğü bozulmamış tane yemler, yağlı tohumlar  Mikroorganizmal bozulmaya karşı dirençli  Kırma-öğütme  Mikroorganizmal üremenin kolaylaşması, artması  Mekanik zedelenmeye uğramış tane yemler, küspeler  Mikotoksin  Mikroorganizma sayısı  Toz yem  Pelet yem (Isı)

e) Çevre sıcaklığı: 0-46C Psikofilik Mezofilik Termofilik 10C 10-40C 40C f) Depolama süresi: Besin madde yıkımı  Ek su ve ısı g) Depo temizliği: Depo yüzeyi ve havası Yemlerdeki Mikrobiyel Kirliliğin Oluşturduğu Olumsuz Durumlar a) Mantarların olumsuzlukları I. Yemlerde biçim, renk, koku değişikliği II. Yemlerde besin madde bileşiminde değişme Yağ, protein, amino asit, vitamin düzeylerinde azalma III. Salgıladıkları antibiyotiklerin dirençli bakteri oluşumuna yol açması IV. Aspergillus, Fusarium, Penicillium  Mikotoksin  Mikotoksikozis

Küflenmiş Mısır ile Darının Nem ve Yağ İçerikleri Küflenmiş ve Normal Mısırın Enerji Değeri ile Besin Madde Bileşiminin Karşılaştırılması ME, kcal/g HP, % HY, % HS, % Nişasta, % Şeker, % Normal mısır 3410 8.9 4.0 3.1 57.6 4.3 Küflü mısır 3252 8.3 1.5 3.4 58.1 4.6 Küflenmiş Mısır ile Darının Nem ve Yağ İçerikleri Tane yem Küflenme Nem, % HY, % Mısır - 13 3.8 + 15 2.4 Darı 12 2.5 1.3

V. Aktinomikozis, aspergillozis gibi hastalıklar Akut mikotoksikozis Kronik mikotoksikozis - Karaciğer,böbrek, dalakta hiperplazi - Mikotoksin alım miktarı - Yerel veya yaygın hemoraji - Hayvanın türü, cinsiyeti, beslenme düzeyi - Diare - Farklı mikotoksinlerin yemde bulunması - Konvülziyon, tremor Başta karaciğer olmak üzere; - Deri ve mukozalarda lezyonlar Yaşamsal organlarda hücresel değişiklikler - İştahsızlık, kusma - Kalıcı dejeneratif bozukluklar - Ölüm - Tümoral bozukluklar - İmmunsupressif etki V. Aktinomikozis, aspergillozis gibi hastalıklar

Fusarium Mantar Türlerinin Ürettiği Toksinler Zearalenon Trikotesen Moniliformin Fusarium moniliforme + - Fusarium oxysporum Fusarium culmorum Fusarium avenaceum Fusarium equiseti Fusarium raseum Fusarium nivale

Bazı Mikotoksinler ve Etki Şekilleri Mantar Mikotoksin Substrat Ana etki şekli Claviceps purpurea Ergot alkaloid Buğday, çavdar ve diğer yem mad. Ergotismus Claviceps paspali Aspergillus flavus Aflatoksin Yer fıstığı küs., mısır ve diğer yem mad. Karaciğer sirozu ve kanseri Aspergillus parasiticus Aspergillus versicolor Sterigmatosistin Mısır, buğday ve diğer yem mad. Karaciğer kanseri Aspergillus nidulans Aspergillus ochraceus Okratoksin A Arpa, mısır K.aciğer yağlan. Böbrek dejener. Aspergillus melleus Fusarium roseum Zearalenon (F – 2 toksin) Mısır, diğer tahıl ve yem mad. Östrojenik etki, kısırlık Fusarium oxsyporum Trikotesen (T – 2 toksin) Hemorajik sendrom Fusarium tricinctum

b) Bakterilerin olumsuzlukları  Toksik hücre içeriği - Salgıladıkları toksinler - Vitamin antagonistleri (Yemde veya hayvan organizmasında)  Diyare (Akut gastroenterit)  Absorbsiyon bozukluğu  Avitaminoz  Alerji  Spesifik hastalıklar: Clostridium botilinum Toprak Salmonella Hasta hayvan dışkısı Listeria Silaj c) Mayaların etkisi  Sindirim  Esansiyel amino asitler ve B grubu vitaminler  Aşırı maya tüketimi  Diyare  Kandidiyazis (C. albicans)  Koksidiyozis veya uzun süreli antibiyotik kullanımı sonrası

Yemlerde Sıklıkla Karşılaşılabilen Hastalık Yapıcı Bakteriler Substrat Toksinlerini yemde salgılayan bakteriler - Clostridium botulinum Süt ikame yemi, balık unu, yaş şeker pancarı posası - Staphylococcus aureus Süt ve süt ürünleri - Bacillus cereus Nemli ve proteince zengin yemler Toksinlerini hayvan vücudunda salgılayan bakteriler - Clostridium perfiringes - Salmonella sp. Tüm yemler, özellikle hayvansal kökenli yemler - E. coli Tüm yemler

Yemde Bulunabilen Bazı Zararlı Bakteriler ve Hayvanlar Üzerindeki Etkileri Mikroorganizma Metabolizma Ürünü Hastalık - D. Streptococcaceae Toksik hücre içeriği, bakteri parçalanma ürünleri Absorbsiyon bozukluğu, yemden yararlanmanın azalması - Enterobactericeae Hücre içi polisakkaritler ve proteinler, substratların yıkımlanmasından ortaya çıkan ürünler Alerji - Bacillus sp. Enterotoksinler, tiaminazlar ve tiamin antagonistleri Akut gastroenterit ve avitaminoz - Salmonella sp. Clostridium sp. E. coli Enterotoksinler Akut gastroenterit

Yemlerde Mikrobiyal Bozulmanın Tanısı  Buğdaygil tanelerinin koyu renkli olması, filizcik veya mekanik zedelenmeler Mikroorganizma sayısı: Yemlerde 1 000 g/mantar, 10 000 g/bakteri 30 – 40 kat fazla Patojen mikroorganizma sayısı ve toksin miktarı ? Spesifik mikrobiyolojik ve mikotoksikolojik yöntemlerle inceleme

Mikroorganizma Sayısına Göre Yem Hammaddelerinin Tazelik veya Bozulmuşluk Derecelerinin Tespiti İçin Norm Değerleri I II III Yem Hammaddeleri Bakteri milyon/g Mantar bin/g Kan unu, et unu, et-kemik unu, kemik unu  1  10 1 – 4 10 – 40  4  40 Balık unu  2  20 2 – 5 20 – 50  5  50 Tahıllar (mısır hariç) diğer tane yemler, kepek  6  80 8 – 10 80-200  10  200 Tane mısır  4  50 4 – 8 50-100  8  100 Değirmencilik kalıntıları (razmol, bonkalit vb.)  3  40 3 – 6 30 – 80  6  80 Yağ sanayii kalıntıları (soya fas. küsp. hariç) 2 – 4 Soya fasulyesi küsp. 1 - 4 20-80 I. Genel olarak tazeleği bozulmamış, yedirilebilir (normal mikroorganizma sayısı) II. Genel olarak tazeleği azalmış, sınırlı olarak yedirilebilir (yüksek mikroorganizma sayısı) III. Genel olarak bozulmuş, yedirilemez (çok yüksek mikroorganizma sayısı)

Biyotik Bozulmaya Karşı Önlemler Yemin su içeriği ve bağıl nem I Biyotik Bozulmaya Karşı Önlemler Yemin su içeriği ve bağıl nem I. Mikroorganizma üremesine dirençli tohum türleri kullanımı II. Hasat öncesi insektlerle savaş III. Zamanında hasat, yağmurda bırakmama, bereli-kırık tane sayısının az olması  Konservatif madde kullanımı ve yemin kısa sürede kullanımının sağlanması IV. Konservatif madde kullanımı Propiyonik – sorbik asit (Na-Ca) (hayvanlar için en zararsız) + Asetik asit veya formik asit V. CO2, NH3, etilen oksit gazı, UV ışınları Pahalı, yığın halindeki yemlerde her noktaya ulaşım zor

Yemlerdeki Mikotoksinlerin Zararsız Duruma Getirilmesi - Toksinin zararsız parçalanma ürünlerine çevrilmesi (Mikroorganizmalar ile) - Selektif çözücüler, distilasyon ile toksin uzaklaştırılması - Asit, baz, ışın, ısı ile toksinin parçalanması - NH3 uygulaması - Toprak emici minerallerin (adsorbanların) kullanımı Mikotoksinli Yemlerin Değerlendirilmesi Mikotoksin düzeyi düşük yemle verme  Ergin ruminantlara Toksitite  B1  G1  B2  G2

Ambar Zararlıları Bitler, böcekler Kemirgenler, kuşlar Ağ maddeler Yem kaybı Gömlek kalıntıları Dışkılar ile hastalık etkenleri Besin madde kaybı Yem ve depolardaki ambar zararlıları ile savaş - Yem ambara konmadan önce - Yem ambara alınırken ve konduktan sonra

Abiyotik Bozulma I. Kimyasal değişiklik  Acılaşma (Enzimler, hematin, peroksitler, yüksek sıcaklık, iz mineraller) II. Kimyasal kirlilik:  Herbisit, molluskisit, rodentisit, insektisit  DDT  Fabrikalar, otoyollar  Akut - kronik metal zehirlenmeleri  Karma yemlere katkı maddelerinin hatalı katılması  Trikloretilen  Bitkisel yağ üretiminde + Proteinle etkileşim  Zehirli maddeler  Etilenoksit gazı B grubu vitaminler, histidin–metiyonin yıkımı  Kükürt dioksit gazı  Tiamin ve tokoferol parçalanması III. Zehirli tohumlar ve bitkiler  Mısır 1000 kg + Crotalaria spectabilis 100g  Civcivlerde toksitite