Bölüm 9 Piyasa Yapısı ve Eksik (Imperfect) Rekabet David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Eksik rekabet altındaki bir firma Birçok piyasa, yapı itibariyle iki ayrı uç olan tekel ve tam rekabetin arasında yeralır. Eksik rekabet altındaki bir firma Kendi ürettiği mal üzerimde sınırlı bir tekel gücü olduğunu bilir, dolayısıyla Negatif eğimli talep eğrisi ile karşı karşıyadır Satacağı ürünün fiyatının, piyasada üretilen ve satılan ürün miktarına bağlı olduğunu bilir. See the introduction to Chapter 9 in the main text.

Eksik Rekabet Çeşitleri Oligopol Birkaç üreticiden oluşan endüstriye verilen addır. Firmalar bilir ki, mallarının fiyatı kendilerinin ve diğer rakiplerin kararlarına bağlıdır. Tekelci rekabetin (monopolistic competition) olduğu bir piyasada Birbirinin ikamesi olabilecek mallar üreten birçok satıcı vardır. Her firma ürettiği malın fiyatı üzerinde sınırlı bir etkiye sahiptir. See the introduction to Chapter 9 in the main text.

Piyasa Yapısı See the introduction to Chapter 9 in the main text, and Table 9-1.

Minimum Etkin Ölçek ve Piyasa Talebi (1) Minimum Etkin ölçek (MES), firmanın uzun-dönem ortalama maliyet eğrisinin yükselmeye başladığı noktadaki üretim miktarıdır. MES’in piyasa talebine göre büyüklüğünün piyasa yapısı üzerinde önemli etkileri vardır. DD, endüstri talep eğrisiyken, firmaların ortalama maliyetleri LAC1 gibiyse, MES q1’de olur ve piyasada çok sayıda firma olabilir. D LAC1 LAC2 LAC3 çıktı £ The key issue with the diagram is to point out that a long-run average cost curve such as LAC1 offers negligible economies of scale relative to market demand, and it is unlikely that any individual firm will be able to have much influence. This is likely to end up as perfect competition. In contrast, LAC3 looks likely to be a natural monopoly, as the largest firm is always likely to dominate. LAC2 is an intermediate case, which will probably end up as an oligopoly. See Section 9-1, and Figure 9-1. q1 q2 q3

Minimum Etkin Ölçek ve Piyasa Talebi (2) Eğer, ortalama maliyet LAC3 gibiyse, bu piyasa doğal tekel olacaktır. Bir tek firma üretirken başka hiçbir firma piyasaya girip kâr elde edemez. İki uç durumun arasında, eğer maliyet yapısı LAC2 gibiyse, endüstri talebi, birden fazla firmanın üretim yapmasına olanak sağlayabilir. Bu durumda oluşan piyasa yapısına oligopol denir. D LAC1 LAC2 LAC3 çıktı £ The key issue with the diagram is to point out that a long-run average cost curve such as LAC1 offers negligible economies of scale relative to market demand, and it is unlikely that any individual firm will be able to have much influence. This is likely to end up as perfect competition. In contrast, LAC3 looks likely to be a natural monopoly, as the largest firm is always likely to dominate. LAC2 is an intermediate case, which will probably end up as an oligopoly. See Section 9-1, and Figure 9-1. q1 q2 q3

Tekelci Rekabet Piyasası Özellikleri: Piyasa için üreten birçok firma vardır. Piyasaya yeni firmaların girişi ve çıkışı serbesttir. Firmalar ürünlerini farklılaştırmaya çalışırlar (product differentiation) Dolayısıyla, firma negatif eğimli talep eğrisi ile karşı karşıyadır. Piyasaya giriş çıkışın serbest olması normal üstü kârın olmayacağı anlamına gelir... See Section 9-2.

Tekelci Rekabet Piyasası Dengesi (1) MC Kısa dönemde, “tekelci rekabetçi” firma DD talep doğrusu ile karşı karşıyadır. Firma MC=MR olan noktada, Q0 kadar üretim yapar ve Q0*(P0-AC0) alanı kadar NORMAL-ÜSTÜ kâr elde eder. Normal-üstü kârın varlığı, piyasaya yeni firmaların girmesini teşvik eder ve tekil firmaların piyasadaki payları, dolayısıyla karşıladıkları talep miktarı düşer. Ve firmanın ürettiği mallara olan talep eğrisi DD’ a kayar. P0 AC AC0 See Section 9-2, and Figure 9-2. DD MR DD’ Q0 Çıktı

Tekelci Rekabet Piyasası Dengesi (2) MC Bu normal-üstü kâr ortadan kalkana kadar, yani piyasa fiyatı ortalama maliyetlere eşitlenene kadar, piyasaya giriş olur. Firma F’de dengeye gelir. Bu noktada firma NORMAL kâr elde etmektedir. £ AC F P1=AC1 See Section 9-2, and Figure 9-2. DD’ MR’ Q1 Çıktı

Oligopol Piyasası Sadece birkaç üreticinin olduğu piyasa yapısını ifade eder.. Oligopolistik endüstrinin özü, firmaların kendi kararlarının endüstrideki diğer rakiplerin kararlarını nasıl etkileyeceğini hesaba katması gerekliliğidir. Oligopol piyasa “anlaşmalı” ya da “işbirliği etmeme” yapısında olabilir. See Section 9-3.

Anlaşma ve Karteller ANLAŞMA (Collusion) KARTEL Firmaların, aralarındaki rekabeti sona erdirmek ya da sınırlandırmak için yaptıkları gizli ya da açık sözleşme. KARTEL İse firmalar arasında bu tür anlaşmaların yasal olarak mümkün olabildiği duruma işaret eder. Örneğin: OPEC See Section 9-3.

“Anlaşma” ne zaman zorlaşır? Endüstrideki üretici sayısı fazlaysa Ürün standardize değilse Talep ve maliyet koşulları çok sık değişiyorsa Piyasaya giriş engeli yoksa Firmalar kapasite fazlasına sahipse See Section 9-3.

Dirsekli (kinked) Talep Eğrisi Oligopol piyasa yapısı altında firmanın talep eğrisini nasıl varsayacağına bakalım. Q0 P0 miktar £ Firma piyasadaki fiyatı ve miktarı gözleyebiliyor See Section 9-3, and Figure 9-4. Ancak fiyat değişikliğine karşı rakiplerinin nasıl cevap vereceğini tahmin etmesi gerekiyor.

Dirsekli Talep Eğrisi (2) Firma fiyatını düşürdüğünde rakiplerin bunu sert bir hareket olarak görüp, onların da fiyat düşüreceklerini bekleyebilir Q0 P0 miktar £ D … dolayısıyla fiyat düşüşüne karşı talep göreli olarak katı (inelastik)olacaktır. See Section 9-3, and Figure 9-4. Dolayısıyla, P0 altında talep eğrisi daha dik olarak aşağı iner.

Dirsekli Talep Eğrisi (3) … ancak fiyat artışına karşı rakiplerin cevap verme ihtimali düşüktür. D Q0 P0 miktar £ Dolayısıyla talep P0 üzerindeyken göreli olarak daha esnektir. See Section 9-3 in the main text, and Figure 9-4. Dolayısıyla firma dirsekli bir talep eğrisi ile karşı karşıyadır.

Dirsekli Talep Eğrisi (4) Bundan dolayı firma fiyatı yükseltmenin ya da alçaltmanın gelirini düşüreceğini anlar D Q0 P0 miktar £ Dolayısıyla en iyi stratejinin fiyatı P0 da tutmak olduğunu anlar. See Section 9-3 in the main text, and Figure 9-4. Fiyat, marjinal maliyet artsa bile sabit kalma eğilimindedir.

Oyun Teorisi: Bazı anahtar kavramlar Oyun (Game) Kişinin bir davranışa karşılık verirken başkalarının o davranışa nasıl tepki vereceğini düşündüğü durum. Strateji Oyuncunun karşılaşacağı her davranışa karşı vereceği cevapları içeren oyun planı. Hakim, Baskın (Dominant) strateji Oyuncunun, karşıdaki oyuncu ne oynarsa oynasın değişmeden kalan en iyi (best) stratejisi. See Section 9-4 in the main text.

Mahkumlar Açmazı (Prisoners’ Dilemma) Oyunu “çok” ya da “az” üretmek arasında karar vermesi gereken dupol piyasasındaki iki firmayı ele alalım: İki firma da az üretme konusunda anlaşabilseler daha çok kar elde edebilirler, ancak iki firmanın da baskın stratejisi birbirlerinden bağımsız çok üretmek olduğundan, Nash dengesi (Çok, Çok), ve karlar da (1,1) olacaktır. See Section 9-4 in the main text, and Figure 9-5.

Mahkumlar Açmazı Heriki firmanın da hakim stratejisi “çok” üretmektir. Dolayısıyla herbiri 1 birim kâr elde eder. Ancak “az” üretselerdi ikisi de daha çok kazanacaklardı. Bu, ancak karşı tarafın da “az” üreteceğinden emin olunduğunda karşılaşılabilecek bir durumdur. Dolayısıyla “anlaşma” karşılıklı fayda sağlayabilir. Anlaşmanın uygulanabilmesi için, anlaşmadan sapma halinde devreye girecek bir cezalandırma sisteminin olması gerekir. Bu cezalandırma olmadığı takdirde her iki firma için de bu anlaşmadan sapmak için yeterli sebep vardır. See Section 9-4 in the main text.

Anlaşma üzerine Sözünden dönme (cheating) olasılığı, anlaşmalar ya da inandırıcı tehditlerle azaltılabilir. Söz Verme (Pre-commitment) Gönüllü olarak gelecekteki hareket alanını daraltan düzenleme. İnandırıcı Tehdit (Credible Threat) Anlaşmanın bozulması halinde uygulanabilmesi optimal olacak kadar inandırıcı tehdit. Firmalar az üretmeye anlaşırlar, herhangi biri bu anlaşmadan cayıp öteki az üretirken kendisi çok üretirse, ihanete uğrayan taraf sonsuza kadar çok üreteceğini belirterek ihanet etmeye yelteneni tehdit eder. Nasıl? See Section 9-4 in the main text.

Stratejik Giriş Caydırma (Strategic entry deterrence) Girişi engelleyen bazı düzenlemeler piyasadaki firmalarca bilinçli olarak yapılmış olabilir. Bunlar: Yokedici fiyat tehdidi (threat of predatory pricing) Örnek: Pepsi ve Coca-Cola Bilinçli atıl kapasite tutulması (spare capacity) Reklam ve AR&GE Yeni ürün sürme tehdidi Potansiyel rakipleri gömülü maliyet (sunk costs) altına girmeye zorlayan hareketler…. See Section 9-7 in the main text.

Özet…. Birbirine zıt tam rekabet ve tekel gerçek hayatta pek görülmeyen iki piyasa yapısıdır. Günümüzde yaygın olan piyasa yapısı çoğunlukla EKSİK REKABET’tir. See Section 9-8 in the main text.

Özet (Devam) Piyasa yapısı ile firma davranışları birarada şekillenir. Örneğin, dünyadaki tek bor madenine sahip firma, doğal olarak tekel olacaktır. Potansiyel rekabet olasılığı, piyasadaki firmaların davranışlarını etkileyebilir. kâr miktarı yüksekse, endüstriye girişler olabilir, bunu önlemek için firmalar promosyon harcamalarına gidip girişi caydırabilir. İş alemindeki birçok davranış stratejik rekabet kavramıyla açıklanabilir. See Section 9-8 in the main text.