1 Rüzgar Enerjisi ve Su Santralları İşadamları Derneği Serbest piyasa ortamında elektrik fiyatları açısından yeşil elektriğin arz stratejisi Prof. Dr. Mustafa Özcan ÜLTANIR RESSİAD Başkanı 1 Haziran 2006 Ankara

2 Türkiye elektrik tüketimi ve elektrik arzının bileşimi Milyon kWh (GWh) Açıklama 2004 gerçekleşme 2005 geçici 2006 program Talep/Tüketim , , ,0 Toplam yerli üretim , , ,1 İthal kaynaklı termik üretim (D.G. + İ. Köm. +Pet.)79 432, , ,0 Yerli kaynaklı termik üretim (Lin + T. Köm.)24 927, , ,0 Hidrolik üretim46 083, , ,2 Rüzgâr üretimi57,756,789,4 Toplam yeşil elektrik üretimi (Hidro + Rüz. vs.)46 338, , ,0 Toplam üretimde yeşil elektriğin payı (%)30,824,722,8

3 Türkiye kurulu gücünün bileşimi (MW) KuruluşlarToplam Kuruluş payı (%) İthal Yak. Termik Yerli Yak. Termik Barajlı hidrolik Akarsu (kanal) hidrolik RüzgârDiğer yenile. EÜAŞ santralları18 800,948,23658,93967, ,9505,0-15,0 EÜAŞ’a bağlı ort. santralları2 154,05,51 120,01 034, Özelleştirme kapsam ve prog. S.1 680,04, , İHD santralları650,11,7-620,0-30,1-- Mobil santrallar721,81,8721, Yap-İşlet santralları6 101,815,66 101, YİD santralları2 449,06,31 449,6-772,0210,017,4- Serbest üretim şirketleri santralları2 402,06,22 145,1--234,113,59,4 Otoprodüktör Santrallar4 061,710,43 297,5164,8540,022,82,733,9 TOPLAM39 021,3100, ,77 465,811966,91 002,133,658,2 Kaynakların payı47,419,130,72,60,1 25 Mayıs 2006 itibariyle

4 Kurulu güç ve üretimde piyasa payları

5 Prensibimiz ve vizyonumuz RESSİAD, temiz enerji teknolojileri ile yerli doğal kaynaklardan serbest piyasa için enerji üretimini öncelikli politika kabul etmiş, serbest piyasayı temel ilke edinmiş, rekabet ortamında üretimden yana, devlet subvansiyonu istemeyen bir kuruluştur. RESSİAD, temiz enerji teknolojileri ile yerli doğal kaynaklardan serbest piyasa için enerji üretimini öncelikli politika kabul etmiş, serbest piyasayı temel ilke edinmiş, rekabet ortamında üretimden yana, devlet subvansiyonu istemeyen bir kuruluştur. Türkiye elektrik piyasasının üretim yönünden gelişimi yerli doğal kaynaklar bazında olmalıdır. Yerli doğal kaynaklar, özellikle değerlendirilmeyi bekleyen tükenmez yenilenebilir kaynaklar, bu yenilenebilir doğal kaynakların başında akarsu ve rüzgâr gelmektedir ki, bunlardan üretilecek yeşil elektrik, Türkiye’ye yeni iş ve kazanç kapıları açacak, şu anda bakir sayılır bir yatırım alanıdır. Türkiye elektrik piyasasının üretim yönünden gelişimi yerli doğal kaynaklar bazında olmalıdır. Yerli doğal kaynaklar, özellikle değerlendirilmeyi bekleyen tükenmez yenilenebilir kaynaklar, bu yenilenebilir doğal kaynakların başında akarsu ve rüzgâr gelmektedir ki, bunlardan üretilecek yeşil elektrik, Türkiye’ye yeni iş ve kazanç kapıları açacak, şu anda bakir sayılır bir yatırım alanıdır. Türkiye’nin tüm kömür kaynaklarını değerlendirmek koşuluyla üretilebilecek termik elektrik enerjisinin iki katına yakın ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeli ve yarısı kadar ekonomik rüzgâr enerjisi potansiyelinden söz edebilmekteyiz. Türkiye’nin tüm kömür kaynaklarını değerlendirmek koşuluyla üretilebilecek termik elektrik enerjisinin iki katına yakın ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeli ve yarısı kadar ekonomik rüzgâr enerjisi potansiyelinden söz edebilmekteyiz.

6 Yatırımcı için temel kriter Diyoruz ki, sularımız boşa akmasın, rüzgârımız boşa esmesin. Boşa akan su da, boşa esen rüzgâr da dolar kaybıdır. Bunları elektriğe dönüştürerek ulusal ekonomiye katkı yapalım, bu yatırımları yapan işadamlarımız da hak ettikleri kazançları elde edebilsinler. Diyoruz ki, sularımız boşa akmasın, rüzgârımız boşa esmesin. Boşa akan su da, boşa esen rüzgâr da dolar kaybıdır. Bunları elektriğe dönüştürerek ulusal ekonomiye katkı yapalım, bu yatırımları yapan işadamlarımız da hak ettikleri kazançları elde edebilsinler. Mühendislik ve planlama açısından bakıldığında, milyarlarca kWh ile ifade olunan potansiyeller, 2020 yılına kadar kurulması tasarlanan ya da kurulması gereken on binlerce MW ek güçler, bunlar için gereken toplam yatırım tutarları makro ekonomik bazda önemli görülse de, serbest piyasa ortamında yatırımcı iş adamı için mikroekeonomik bazda hiç de önemli değildir. Mühendislik ve planlama açısından bakıldığında, milyarlarca kWh ile ifade olunan potansiyeller, 2020 yılına kadar kurulması tasarlanan ya da kurulması gereken on binlerce MW ek güçler, bunlar için gereken toplam yatırım tutarları makro ekonomik bazda önemli görülse de, serbest piyasa ortamında yatırımcı iş adamı için mikroekeonomik bazda hiç de önemli değildir. Serbest piyasa yatırımcısı için önemli olan “ ortalama piyasa fiyatı ”dır. Serbest piyasa yatırımcısı için önemli olan “ ortalama piyasa fiyatı ”dır.

7 19 Nisan 2006 tarihli ve sayılı Resmi Gazete Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan: K U R U L K A R A R I Karar No: 711/2 Karar Tarihi: 6/4/2006 Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 6/4/2006 tarihli toplantısında, 18 Mayıs 2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5346 sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun” uyarınca 2005 yılına ait Türkiye Ortalama Elektrik Toptan Satış Fiyatı; 2005 yılı TETAŞ fiili ortalama satış fiyatı ve miktarı, Otoprodüktör, Otoprodüktör Grubu ve Üretim Şirketlerinin üretim miktarları ve onaylı perakende tek terimli diğer iller sanayi tarifeleri ile OG seviyesinde ortalama teknik kayıp oranları dikkate alınarak, 8.36 YKr/KWh olarak belirlenmiş olup, gösterge olması açısından kamuoyuna duyurulmasına, karar verilmiştir.

8 Diyoruz ki!... Türkiye Ortalama Elektrik Toptan Satış Fiyatı; 8.36 YKr/KWh bir taban fiyattır. Bu demektir ki, ürettiğiniz elektriğin kWh’ini 8.36 YKr’dan satarak yatırımınızı finanse edip, santralınızı işletip kâra geçebiliyorsanız projeniz fizibıldır. Tabii bu fiyatla fizıbıl olamayacak projeler de vardır. İşte bugün için değerlendirilebilecek potansiyel, ulaşılabilecek hedef 8.36 YKr/kWh ile sınırlanmıştır. Karar tarihi 6 Nisan 2006’da 8.36 YKr = 6.25 cents 25 Mayıs 2006’da 8.36 YKr = 5.40 cents 25 Mayıs 2006’da 8.36 YKr = 5.40 cents 25 Mayıs 2006 tarihli gazetelerden: ‘Elektriğe zam yapılmayacak’ ENERJİ Bakanı Hilmi Güler, elektriğe zam yapmayacaklarını söyledi... Serbest piyasada fiyat baskısı kabul edilemez!...

9 İlkemiz ve çözüm bekleyen sorun… Yenilenebilir enerji kaynaklarınca zengin olan Türkiyemizde bu kaynakların, ülke ekonomisine katma değer yaratılması için olduğu kadar, sektör yatırımcılarımızın gelir beklentilerini karşılayacak biçimde değerlendirilmesi gerekir. Ulusal ekonomi açısından makroekonomik çıkarlar ile sektör firmalarımızın mikroekonomik çıkarlarının dengelenmesi yatırımların gelişmesini sağlayacak temel ilkedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarınca zengin olan Türkiyemizde bu kaynakların, ülke ekonomisine katma değer yaratılması için olduğu kadar, sektör yatırımcılarımızın gelir beklentilerini karşılayacak biçimde değerlendirilmesi gerekir. Ulusal ekonomi açısından makroekonomik çıkarlar ile sektör firmalarımızın mikroekonomik çıkarlarının dengelenmesi yatırımların gelişmesini sağlayacak temel ilkedir cents/kWh bir yana 6.25 cents/kWh bile çeşitli projeler için yeterli değildir ve 8.36 YKr/kWh fiyatının yukarı çekilmesi gerekir. Bu fiyatın yukarı çekilmesi, gerçekleşecek proje sayısını artıracak, potansiyellerimizi boşa akmaktan, boşa esmekten kurtaracaktır. Ancak, sanayicimiz, konuttaki tüketicimiz elektrik fiyatlarının yükselmesini istememekte, kaldı ki sanayici enerji pahalılığından yakınmaktadır cents/kWh bir yana 6.25 cents/kWh bile çeşitli projeler için yeterli değildir ve 8.36 YKr/kWh fiyatının yukarı çekilmesi gerekir. Bu fiyatın yukarı çekilmesi, gerçekleşecek proje sayısını artıracak, potansiyellerimizi boşa akmaktan, boşa esmekten kurtaracaktır. Ancak, sanayicimiz, konuttaki tüketicimiz elektrik fiyatlarının yükselmesini istememekte, kaldı ki sanayici enerji pahalılığından yakınmaktadır. Dolayısıyla fiyatın yukarı çekilmesi serbest piyasa işlerliğini bozmadan, Türk tüketicisine ek yük bindirmeden yapılabilmelidir. Ancak, bunun yolu Bakanlar Kurulu’nun vereceği en fazla yüzde 20 artırım değildir ve bu subvansiyona fazla umut bağlanmamalıdır. Dolayısıyla fiyatın yukarı çekilmesi serbest piyasa işlerliğini bozmadan, Türk tüketicisine ek yük bindirmeden yapılabilmelidir. Ancak, bunun yolu Bakanlar Kurulu’nun vereceği en fazla yüzde 20 artırım değildir ve bu subvansiyona fazla umut bağlanmamalıdır.

10 Türkiye elektrik talebinin dağılımı

11 Elektrik toptan satışında mevcut fiyat durumu  Ykr/kWh (Trakya E.)  YKr/kWh (Körfez E.)  9.91 YKr/kWh (Meram E.) Bağlı P.  TETAŞ  8.27 YKr/kWh - TEDAŞ  9.59 YKr/kWh (BEDAŞ)  9.06 YKr/kWh (Boğaziçi E.)  8.18 YKr/kWh (Kayseri E.) Elektrik arzının % 80.6’sı (2006)

12 Tek terimli normal tarifeye göre nihai tüketici fiyatları Dağıtım Şirketi Konut YKr/kWh (8.25 cents) Dalgalanma sonrası 9.64 cents Dalgalanma öncesi Sanayi Ykr/kWh (7.73 cents) Dalgalanma sonrası 9.03 cents Dalgalanma öncesi Sanayi YKr/kWh (6.82 cents) Dalgalanma sonrası 7.96 cents Dalgalanma öncesi İletim hattına direkt bağlı Konut / Sanayi fiyat oranı = 1.07

13 OECD ülkelerinde sanayi elektriği 2005 fiyatları

14 OECD ülkelerinde konut elektriği 2005 fiyatları

15 OECD ülkelerinde "Konut/Sanayi" elektrik 2005 fiyatları oranı

16 Ucuz ve kaliteli elektrik için atılması gereken adımlar AdımlarGetirisi 1. Dağıtım özelleştirmesi Kayıp-kaçak oranlarının OECD Avrupa seviyesine indirilmesiyle %12-15 ucuzluk sağlanması. 2. Fiyat Rasyonalizasyonu Konut ve sanayiye verilen elektrik fiyatlarının OECD Avrupa ortalamasına ayarlanmasıyla sanayiye daha ucuz elektrik verilmesi 3. Arz fazlası yaratılması ve yerli kaynakların geliştirilmesi Nükleer santrallar, linyit santralları, hidroelektrik santrallar, rüzgâr santralları yatırımlarının hızlandırılmasıyla arz fazlası yaratılması ve rekabetin geliştirilmesiyle fiyatların düşürülmesi

17 Adımlar için sayısal sayısal örnek: Dağıtım özelleştirmesi Mevcut durum Dalga. öncesi 4. Mayıs 2006 Dağıtım Özelleştirmesi KONUT 9.64 cent/kWh KONUT 8.48 cent/kWh SANAYİ 9.03 cent/kWh SANAYİ 7.95 cent/kWh 1) Dalgalanma öncesi 4 Mayıs 2006 kurları ile başlanmıştır.

18 Adımlar için sayısal sayısal örnek: Dağıtım özelleştirmesi ve fiyat rasyonalizasyonu Mevcut durum Dalga. öncesi 4. Mayıs 2006 Dağıtım Özelleştirmesi Fiyat Rasyonalizasyonu KONUT 9.64 cent/kWh KONUT 8.48 cent/kWh KONUT cent/kWh SANAYİ 9.03 cent/kWh SANAYİ 7.95 cent/kWh SANAYİ 5,81 cent/kWh 1)Dalgalanma öncesi 4 Mayıs 2006 kurları ile başlanmıştır. 2)Rasyonalizasyon sektörün toplam bilançosu değişmeyecek şekilde yapılmıştır.

19 Adımlar için sayısal sayısal örnek: Dağıtım özelleştirmesi, fiyat rasyonalizasyonu ve yerli kaynaklarla arz fazlası yaratılması Mevcut durum Dalga. öncesi 4. Mayıs 2006 Dağıtım Özelleştirmesi Fiyat Rasyonalizasyonu Arz fazlası ve yerli kaynak KONUT 9.64 cent/kWh KONUT 8.48 cent/kWh KONUT cent/kWh KONUT cent/kWh SANAYİ 9.03 cent/kWh SANAYİ 7.95 cent/kWh SANAYİ 5,81 cent/kWh SANAYİ 4,93 cent/kWh 1)Dalgalanma öncesi 4 Mayıs 2006 kurları ile başlanmıştır. 2)Rasyonalizasyon sektörün toplam bilançosu değişmeyecek şekilde yapılmıştır. 3)Arz fazlasının getirdiği rekabet ve yerli kaynak etkisi.

20 4 Mayıs 2006 itibariyle su kullanım hakkı anlaşması ve lisans için HES başvuruları

21 8 Mayıs 2006 itibariyle RES projelerine ilişkin lisanslar ve başvurular Adet Kurulu Güç (MW) Üretim (GWh) Üretim lisansları Yeni müracaat Reddedilen RES başvuruları

22 Türkiye’nin yeşil elektrik kapasitesini geliştirmesi için fırsatlar  Türkiye’den Avrupa’ya yeşil elektrik ihracı  Gönüllü Yeşil Sertifika ticareti  KYOTO Protokolü’nün imzalanmasıyla bunun mekanizmalarından yararlanılması

23 Avrupa ile enerji bağlantısı ve yeşil enerji dengesi Mevcut Bulgaristan bağlantısı MW Mevcut Bulgaristan bağlantısı MW Planlanan Yunanistan bağlantısı 750 MW Planlanan Yunanistan bağlantısı 750 MW Bu bağlantılarla transfer edilecek enerji TWh/yıl yeterli sayılamaz AB ÜLKELERİNİN YEŞİL ENERJİ AÇIĞI 2010 yılında 200 TWh/yıl 2010 yılında 200 TWh/yıl 2020 yılında 300 TWh/yıl 2020 yılında 300 TWh/yıl Türkiye’nin geliştiremediği ekonomik potansiyeller Hidroelektrik150 TWh/yıl Hidroelektrik150 TWh/yıl Rüzgâr elektriği 50 TWh/yıl Rüzgâr elektriği 50 TWh/yıl Geliştirilebilecek toplam yeşil elektrik kapasitesi 200 TWh/yıl Bu enerjinin ekonomik değeri 15 milyar US dolar

24 Yeşil enerji yatırım mekanizması ve dengesi YATIRIM İHTİYACI Değerlendirmeyi bekleyen 150 TWh/yıl hidroelektrik enerji için gereken yatırım 50 milyar US dolar Değerlendirmeyi bekleyen 50 TWh/yıl rüzgâr enerjisi için gereken yatırım 25 milyar US dolar GEREKLİ YEŞİL ENERJİ YATIRIM TOPLAMI 75 milyar US dolar BAĞLANTI ve KAYNAK TRANSFERİ İÇİN ARAÇLAR AB Bağlantısının kapasitesini artırmak, UCTE üyeliği, KYOTO PROTOKOLÜ mekanizmalarından yararlanmak, yatırımlar için yerli- yabancı özel sektör kuruluşları konsorsiyumlarına fırsat tanımak. AB’nin YEŞİL ENERJİ AÇIĞI 2010 yılında 200 TWh/yıl 2020 yılında 300 TWh/yıl AB’nin bu açığı kapatması için 2010 yılına kadar yapması gereken yatırım tutarı 165 milyar Avro

25 Öneriler 1) Yeşil elektriğin üretim stratejisi iç piyasada fiyata bağlı olmakla birlikte, Avrupa’ya yeşil elektrik ihracı, bu kanaldan yeşil sertifika ile karbon sertifikası ticareti ek ve önemli getiri olanakları sağlayıcı, yeşil elektrik üretimini teşvik edici mekanizmalardır. 2) Türkiye’de serbest elektrik piyasası göstermelik boyutundan kurtarılıp hızla geliştirilmelidir. Bu bağlamda ilk önemli adım olarak, serbest piyasaya işlerlik kazandırmak için dağıtım özelleştirmeleri ivedilikle yapılmalıdır. 3) Elektrik fiyatlandırmasında rasyonalizasyona gidilmeli ve fiyatlar baskı altında tutulmamalıdır. 4) Yenilenebilir kaynak santralları, yeşil kömür teknolojili linyit santralları ve üçüncü nesil nükleer santrallarla arz fazlası ve piyasada sağlıklı rekabet ortamı yaratılmalıdır.

26 Öneriler 5) Türkiye’de hiçbir ek teşvik olmadan bugünkü mevzuatla özel sektörün gönüllü yapabileceği hidroelektrik ve rüzgâr projeleri vardır. Ancak, bunlara yatırım yapmayı arzu eden özel sektörün önündeki idari ve bürokratik engeller kaldırılmalı, yatırım için güven ortamı yaratılmalıdır. 6) Yeşil elektriğin AB ülkelerine ihracı hedeflenmeli, enterkonnekte sistemimiz AB standartlarına yükseltilmeli, Avrupa-Türkiye bağlantıları geliştirilmeli, anlaşması imzalanan UCTE üyeliğine bir an önce işlerlik kazandırılmalıdır. 7) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi için hazırlanacak Birinci Ulusal Bildirim’de KYOTO Protokolüne taraf olunacağı açıklanmalı, bu yolla daha fazla dış kaynak ve yabancı finansman sağlanması hedeflenmeli ve Protokol zaman geçirilmeksizin imzalanarak, KYOTO mekanizmalarından yararlanılmalıdır.