EDATLAR

Edat Kendi başlarına anlamları olmayan, başka bir sözcükle birlikte kullanılınca anlam kazanan, cümleye değişik anlamlar katmaya yarayan sözcük türüne “edat” denir.

Gibi Saçların altın gibi sapsarı. (benzetme) Ali, Ümran gibi çalışkandır. (karşılaştırma) Öğrenciler bugün durgun gibi. (olabilirlik, kuşku) Kış bitti gibi. (yaklaşık olma)

Bana göre pahalı bir araba. (Görelik) Okuduklarıma göre o da bencil. (Bakılırsa) Ben sana göre daha hızlıyım. (Karşılaştırma) Parana göre alabilirsin. (Kadar)

Baban için kötüdür, diyorlar. (Hakkında) Dayınlar için üç oda hazırlandı. (Aitlik) Çalışmak için buralara gelmiş. (Maksat) Kardeşi için kendini feda etti. (Uğruna)

Ders çalışmak üzere eve gitti. (için, maksat) Çabuk, yağmur yağmak üzere. (Yaklaşık olma) Geri getirmek üzere verebilirim. (Şart)

Adam sanki bir derya. (Gibi) Sanki gelmemekle iyi ettiniz. (Onaylamama)

Kadar At kadar duygusaldır köpekler. (Benzerlik) Konya’ya kadar yürüyerek gitmiş. (Dek, değin) Üç kilo kadar verdim. (Yaklaşık, civarında)

İle Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. İle = ve : Bağlaç İle (ve anlamında olmayan) : Edat

Saçları usturayla kestirilmiş. (Araç) Ödevlerini ablasıyla yapmış. (Birliktelik) Arkadaşlarını dikkatle izledi. (Durum) Cem’le Bilge’yi görmüştüm. (Ve)

Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Yalnız Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Yalnız = Sadece : Edat Yalnız = Fakat : Bağlaç

Onu yalnız ben teselli edebilirim.(sadece) Bundan yalnız Ali Usta anlar.(sadece)

Bakarım yalnız uslu dururlarsa. Hastaydım yalnız o kadar da değil. Bizi buraya bıraktı ve yalnız gitti. Tepedeki yalnız ev kime ait? Kalabalığın içinde bile yalnızsın.

Ancak Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Ancak = sadece : Edat Ancak = fakat : Bağlaç

“Ancak yalnız kuşlar yalnız uçar.” Cümlesinde altı çizili sözcüklerin türü, sırasıyla aşağıdakilerden hangisidir? A) Edat-sıfat-zarf B) Sıfat-sıfat-zarf C) Zarf-sıfat-sıfat D) Edat-zarf-zarf E) Edat-sıfat-edat

DOĞRU SEÇENEK A ) Edat- sıfat- zarf

Tek Tek = sadece : Edat

Problemi tek ben çözdüm. Burada tek sen yaşamıyorsun. Koca evde tek kalıyorsun. Tek isteği evde kalmaktı. Unutun, delinin tekidir o.

Karşı Arkadaşlarına karşı ayıp olmasın? Sabaha karşı dönüldü. Karşı tarafa geçeceğim. Tavırlarınıza karşıyım. Her şeye karşı çıktı.

Bir Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Bir = sadece : Edat Akıllı bir o mu varmış? (Sadece) Suçluyu bir ben gördüm. (Sadece) Bir yanlışınız olmasın? (sıfat)

Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Beri Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Futbolcular sabahtan beri koşuyor. Çoktan beri sigara içmiyorum. Beri gel, anlamadım. Beriye gel, anlamadım. Beri yakaya taşınacaklar.

Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Doğru Kullanıldığı yere ve anlama göre tür değiştiren bir sözcüktür. Yağmur öğleye doğru dindi. Babam eve doğru gitti. Adam doğru söylüyor. Doğru cevabı kim söyleyecek? Tahtaya bir doğru çizelim.

Cümleye farklı anlamlar katabilir. Acaba Cümleye farklı anlamlar katabilir. Acaba sinemaya gitsem mi? (Kararsızlık) Acaba gelecek mi? (Kuşku) Acaba eve gitti mi? (Merak)

Mi Çocuk evde mi? (Soru) Onu görmez olur muyum? (Pekiştirme) İlaç içtin mi bir şeyin kalmaz. (Koşul) Bunları ben mi söylemişim! (inkar)

Edatlarla İlgili Özellikler 1. İsim ve isim soylu sözcüklerle edat grubu oluşturur. Okul için alış veriş yaptık.

2. Bir isimle öbekleşerek sıfat ya da zarf görevi yapabilir. Tilki gibi adam. sıfat isim Çocuk gibi ağlıyor. zarf

Parmak kadar çocuk. Sıfat isim Akşama kadar ağladı. Zarf

3. “mi” soru edatı, cümleye çoğu kez soru anlamı katar; başka işlevlerle de kullanılabilir. Bu edat cümleye soru anlamı katsın veya katmasın daima ayrı yazılır. Bizim eve de uğrayacak mı? (Soru) Biraz dinlendik mi gidersin. (Koşul) Baban geldi mi yemeği yeriz. (Zaman) Tatlı mı tatlı bir çocuktu. (Pekiştirme)

BAĞLAÇ Eş görevli sözcükleri, sözcük öbeklerini, cümleleri birbirine bağlayan sözcük türlerine bağlaç denir.

Eş görevli sözcükleri birbirine bağlar. Ve Eş görevli sözcükleri birbirine bağlar. Türkiye ve İngiltere maçı tartışıyor. Kitabında Atatürk’ü ve İnönü’yü anlatıyor. Ağaçları budadım ve çöpleri döktüm. Cümle cümle

Sofrayı kur da öyle çağır. (Azarlama) De Sofrayı kur da öyle çağır. (Azarlama) Babamı da görüp öyle gitsin. (Yalvarma, istek) Gelmişsin de bana uğramamışsın. (Yakınma) Soruyu anlayacak da çözecek. (Küçümseme) Sen bir de Ahmet’i gör amcası. (Övünme) Yanıma gelse de bağışlamam onu. (Bile) Çok beğendi de alamadı. (Fakat)

Eş görevli kelimeleri “hem... hem...” anlamıyla birbirine bağlar. Müdür de yardımcısı da iki günde çıldırdı. Bizim oğlan gezmiş de tozmuş da. Seni de beni de ayakta uyutur o hınzır. Bayramda oğlana da kıza da uğrayacağız.

Ebru ile Neslihan arasında yaş farkı yok. Kızı dedemle amcam isteyecek.

Morali bozuk ki seni sormadı. (Neden-Sonuç) Akşam eve döner mi ki? (Kuşku, kaygı) Atatürk der ki: “Ne mutlu Türk’üm diyene.” (Açıklama) Öyle bir çocuğa inanılmaz ki! (Yakınma)

Ali çalışamaz; çünkü yeterince iyileşmedi.(Sebep) Çünkü (Zira) Ali çalışamaz; çünkü yeterince iyileşmedi.(Sebep) Doktor sırıtmaya başladı; çünkü müşterisi zengindi. (Açıklama)

Ama (Fakat, ancak, lakin, yalnız) Kardeşini kırdı ama özür diledi. (Neden) Sinirleniyorum ama! (Dikkat) Çalışabilirsin ama sessizce. (Şart) Karanlıkta gittim ama çok korktum. Neden-Sonuç)

Aptal birisiydi ama zengindi. Bağımsız cümleleri, aralarında karşıtlık, uyumsuzluk, aykırılık ilgileri kurarak bağlar. Aptal birisiydi ama zengindi. Kitapları aldık ama adresi sormadık.

“Ancak” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde “Mahallemiz de alt yapı kapsamına alınacakmış ancak ödenek zamanında çıkarsa.” cümlesindekiyle aynı anlamda ve görevde kullanılmıştır? A) Sahaya çim döşeme işi ancak tamamlandı. B) Son koşucu da stada girdi ancak yere düştü. C) Bu minibüs ancak yirmi yolcu alabilir. D) Verdiğiniz parayla ancak bu çiçeği alabildim. E) Sizinle ancak futbol konusunda anlaşabiliyoruz.

Doğru Seçenek B) Son koşucu da stada girdi ancak yere düştü.

Biz buradayız sen ise Antalya’dasın. Hepimiz dürüstüz siz ise yalancısınız.

Uyarı: Bağlaç olan ise “isem, isen, ise, isek, iseniz, iseler” olarak çekimlenemez.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ise” (-sa, -se) bağlaç olarak kullanılmıştır? A) Kapıyı çalan ev sahibiyse açmayın. B) Kendisi hırçındı kardeşiyse sakindi. C) Duvarları kirleten sensen bozuşuruz. D) Sıkılmadıysan anlatmaya devam edeceğiz. E) Canını sıkan oysa konuşmaktan vazgeç.

Doğru Seçenek B) Kendisi hırçındı kardeşiyse sakindi.

Eş görevli kelimeleri birbirine bağlar. Ne... ne... Eş görevli kelimeleri birbirine bağlar. Ne annem ne babam geldi. Arkadaşlarını ne arar ne sorar. Ne coğrafyayı sever ne tarihi. Ne eve ne mağazaya uğramış.

Uyarı: Ne... ne... Bağlacının bulunduğu cümleler yapıca olumlu, anlamca olumsuzdur. Yukarıdaki cümleler sırasıyla: “Annem de babam da gelmedi. Arkadaşlarını aramaz da sormaz da. Coğrafyayı da tarihi de sevmez. Eve de mağazaya da uğramamış.” anlamındadır.

Yüklem genellikle olumludur ama olumsuz da olabilir. Uyarı: Yüklem genellikle olumludur ama olumsuz da olabilir. Ne seni ne beni hiç sormamış.

Uyarı: Zıt anlamlı sözcükleri birbirine bağlaması halinde, olumsuzluk değil de “arasında, ortasında, eşitlik, ılımlılık” anlamı katar.

Ne sıcak ne soğuk. Ne iyi ne kötü. Ne geniş ne dar.

Hem konuşur hem konuşturur. Diğer Bağlaçlar Hem konuşur hem konuşturur. Yollar kapalıymış nitekim arabalar dondu. İster gel ister gelme. Gerek Eda gerek Ceren, çalışkan öğrencilerdir.

Bağlaçlarla İlgili Özellikler 1) Eş görevli sözcükleri bağlamada kullanılır. Muharrem ve Abdullah tatile çıktı. 2) Anlamca birbiriyle ilgili cümleleri bağlar. İçeri gir ki olanları göresin.

Bağlaçlar diğer sözcükler gibi cümlenin ögesi olmaz Bağlaçlar diğer sözcükler gibi cümlenin ögesi olmaz. Ancak dilbilgisiyle ilgili açıklama ya da tanım cümlelerinde isim olarak cümlenin ögesi olabilir. De cümleye azarlama anlamı katar. (De: Özne) Ama ile aynı anlama gelebilen bağlaç fakat’tır. Yüklem

“Şeftalileri. topla. toplat “Şeftalileri ............. topla ............... toplat.” cümlesindeki boşluklara aşağıdakilerden hangileri sırasıyla getirilirse, sözün söylendiği kişiye seçme imkânı tanınmamış olur? A) ya- yahut B) ya- ya da C) İster- ister D) bazen- bazen E) hem-hem

Doğru Seçenek E) hem-hem “Şeftalileri hem topla hem toplat.” (Kişiye seçme şansı tanınmamış.)

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ne edat ne bağlaç kullanılmıştır? A) Suçlu bensem cezama razıyım. B) Gittiler, bense onlara güvenmiştim. C) Madem akıllı, geleceğini düşünsün. D) Kızlarıyla başları fazlasıyla dertte. E) Otogara çok hızlı geldik ancak yetişemedik.

Doğru Seçenek A) Suçlu bensem cezama razıyım.

Aşağıdaki soruların hangisinde ile (-le, -la) bağlaç olarak kullanılmıştır? A) Kapıyı kendi anahtarımla açtım. B) Bursa’ya otobüsle gitmişler. C) Konuşmalarıyla herkesi üzdü. D) Mektubu bu kalemle yazmasan iyi olur. E) Ona gazeteyle dergi götürdüm.

Doğru Seçenek E) Ona gazeteyle dergi götürdüm.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne...ne” bağlacı nesneleri birbirine bağlamaktadır? A) Yaşıtlarına göre boyu ne uzun ne kısa. B) Ne şapkasını aldı, ne şemsiyesini. C) Ne evden dışarı çıkıyor ne bir kitap okuyor. D) Ne arkadaşlarına soruyor ne başkasına. E) Bu olaydan ne kendinin, ne kardeşinin haberi vardı.

Doğru Seçenek B) Ne şapkasını aldı, ne şemsiyesini.

Aşağıdakilerin hangisinde “de, da” bağlacı cümleye eşitlik anlamı katmıştır? A) O şiiri okumuş da anlayamamış. B) Bundan sonra özür dilese de affetmem. C) Gitti de bir mektup bile yazmadı. D) Sözünü ettiğim elbiseyi aldım da giymedin. E) Gazetedeki ilanı ben de görmüştüm.

Doğru Seçenek E) Gazetedeki ilanı ben de görmüştüm.

Ünlemler Sevinme, kızma, korku, acıma, şaşma gibi ansızın beliren duyguları ya da seslenişleri yansıtmaya yarayan kelime türleridir., E!, A!, Ay!, Uf!, Tüh!, Ah!, Ya!, Eyvah!, Sakın!, Bravo!, Yazık!, Yuh!, Vay!, Hoppala!, Hop!...

Diğer sözcük türleri de, cümleler de duygu değeri kazanarak ünlemleşebilir. Allah’ım! Sen sabır ver. Sözümü kesme!

Uyarı: Ünlemler bulundukları cümleye, kullanılışlarına göre çeşitli anlamlar kazandırır. Aman, bırak gitsin! (Bıkkınlık, usanma) Aferin ona! (Ödüllendirme, beğeni) Hop, dur bir dakika! (Seslenme) Bravo Selim’e! (Takdir etme) A! Yeter kardeşim! (Kızgınlık) eyvah! Çocuk düştü. (Acıma)

“ile” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde bağlaç olarak kullanılmamıştır? A) Doğduğu kentle yaşadığı kent arasında, yıllarca gidip geldi. B) Bir romanıyla bir öyküsü filme alındı. C) Elindeki uzun saplı fırçayla tavanı boyadı. D) Kitaplarıyla defterlerini aynı çantaya yerleştirdi. E) Şapkasıyla kahverengi paltosu uyum içindeydi.

Doğru Seçenek C) Elindeki uzun saplı fırçayla tavanı boyadı.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalnız” sözcüğü farklı bir görevde kullanılmıştır? A) Böyle bir yerde yalnız oturman sakıncalıdır. B) Böylesine temiz bir havayı yalnız burada bulabilirsin. C) Bu toplantıda yalnız kalacağını biliyordun. D) Bu görüşü senin yalnız savunman daha etkili olurdu. E) Bu sorunu yalnız çözmek istemen yerinde bir karardır.

Doğru Seçenek B) Böylesine temiz bir havayı yalnız burada bulabilirsin.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat yoktur? A) Hastalığından dolayı gelemedi. B) Sabahtan beri ağlıyor. C) Kendisi gitti, kalemiyle defteri burada kaldı. D) Sizden başka kimse gelmedi. E) Oraya bir arkadaşla gittik.

Doğru Seçenek C) Kendisi gitti, kalemiyle defteri burada kaldı.

Aşağıdaki dizelerdeki altı çizili kelimeler türleri bakımından eşleştirilirse, hangisi dışta kalır? A) Bahar geldi, koyun kuzu koklaştı. B) Paylaşabiliyor musun o güzelim düşlerini. C) İsimsiz denizlerde batmış gemiler gibiyim. D) Demek yalnız seninle hayatın tadı varmış. E) Aramıza dağlar girmiş koskoca.

Doğru Seçenek D) Demek yalnız seninle hayatın tadı varmış.

Bir coşkunun etkisiyle içten kopup gelen; sevinç, üzüntü, korku, acı, şaşma... gibi duyguları anlatmaya yarayan sözcüklere “ünlem” denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem olan bir sözcük kullanılmamıştır? A) Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker B) Bir babasına bir de oğluna bak, hey gidi hey C) Arkadaş... Hey arkadaş... Ey uyu Tanrım D) Çok sevinçli bir günümde sizlerle beraberim, mutluyum. E) Vay efendim vay Bu ne kurum, bu ne çalım.

Doğru Seçenek D) Çok sevinçli bir günümde sizlerle beraberim, mutluyum.

I. Karşıda görülen yalnız ve bizimdir. II. Ben o evde yalnız oturuyorum. III. Bu manzarayı yalnız orada bulabilirsin. IV. Çalışmam uygun olur; yalnız yardımcı isterim. V. Yalnız gelme, canın sıkılır. Yukarıdaki cümlelerden hangisinde “yalnız” kelimesi ilgeç (edat) görevinde kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V

Doğru Seçenek C) III (Bu manzarayı yalnız orada bulabilirsin.)

“de (da)” bağlacı, eş görevli kelimeleri ve art arda sıralanan yargıları bağlar. Aşağıdakilerin hangisinde “da, de” bağlacı eş görevli kelimeleri ya da ögeleri bağlamamaktadır? A) Denize atlayınca birden anası da kızı da gözden kayboldu. B) Ben de, sen de hep birlikte gideriz adaya. C) Kardeşini de Ahmet’i de gezmeye götür. D) Çocuğu okula gönderdikten sonra salı pazarına da gideceğim. E) Bu işin sonunu anlamadı da, sormadı da.

Doğru Seçenek D) Çocuğu okula gönderdikten sonra salı pazarına da gideceğim.

I. A!... Ne güzel! Siz de mi geldiniz? II. A!... Sen artık çok oluyorsun. III. A, a, a!... Onu ben mi söylemişim! IV. A! Üstüme iyilik sağlık... Yukarıdaki cümlelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Korkutma B) Şaşma C) Kızma D) Kabullenmeme E) Sevinme

Doğru Seçenek A) Korkutma

Aşağıda geçen “bile” bağlaçlı cümlelerden hangisinde varsayım olarak düşünülen bir hükmü ikinci hükme bağlanmıştır? A) Beni bile kovdu. B) Ben Amerika’ya bile gittim. C) Bu haberi sağır sultan bile işitti. D) Kardeşini bile tersledi. E) Ankara’ya bugün varsak bile akşama İstanbul’a dönemeyiz.

Doğru Seçenek E) Ankara’ya bugün varsak bile akşama İstanbul’a dönemeyiz.