BİLGİSAYAR KULLANIMINA BAĞLI KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI Ve ERGONOMİ Şef. Dr. Aytül Çakcı Uzm. Dr. Deniz Dülgeroğlu Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim Araştırma Hastanesi, Fizik Tedavi Rehabilitasyon Kliniği

ERGONOMİ Ergo: İş Nomos: Bilim (Yasalar) Ergonomi : İŞBİLİM (Yunanca)    Ergonomi : İŞBİLİM (Yunanca) 1949 yılında İngiltere’de bu isim otaya atılmıştır. ABD’de Human Factor Engineering (İnsan Müh)  İngiltere’de Applied Pyschology İskandinav Ülkelerinde Bio-technology  Almanya’da Arbeit phssiology,  Ayrıca biodynamics,biomechanics isimleri kullanılır.

TARİHÇE F.W.Taylor(1856-1915)’ın 18.yy da “iş düzeni” anlayışını geliştirmek, çalışanların daha verimli çalışabilmesi için çeşitli teoriler ortaya atmasıyla başlamıştır.  1910’larda Mr.&Mrs. Gilberth’in (hanımı psikolog, kendisi mühendis) geliştirdikleri İş ve Zaman Etüdü (Time&motion Study).  1913’de Munsterberg “Endüstriyel Etkinliklerde Psikoloji”  İngiltere’de kurulan “Yorgunluk Kurulu” ve “Ulusal Endüstri Psikolojisi Enstitüsü”  1949’da sadece psikolojik yaklaşımın yeterli olmayacağının anlaşılmasıyla ve çoklu disipline geçişle “Ergonomics Research Council” Ergonomik Araştırmalar Konseyi Oxford Toplantısı Türkiye’de ilk kez 1971’de ODTÜ Endüstri Mühendisliğinde ders eğitim programına alınmış Ayrıca TMMOB ve İTÜ ‘de çeşitli çalışmalar mevcuttur.  

ERGONOMİDE TANIMLAMALAR Ergonomi, işi çalışana uygun hale getirmek demektir. İnsan, ekipman ve çevre etkileşimiyle ortaya çıkabilecek fiziksel ve psikososyal sorunları  azaltarak, çalışanın sağlık ve güvenliğini iyileştirmeyi ve iş performansını artırmayı amaçlar.

Yönetimsel  Kontrol: İş veren tarafından iş rotasyonu, görev çeşitliliğinin artırılması ve  iş hızının  düzenlenmesi ve  dinlenme molalarının verilmesi  gibi.  Mühendislik Kontrol: İş yerinde fiziksel değişiklikler ile risk azaltılabilir.Örneğin  aletin tutma kolu açısını değiştirmek,  ayarlanabilir  sandalye sağlamak gibi.

Ergonomi ekip çalışmasını gerektirir.  Mühendis Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Occupational Terapist Fizyoterapist Psikolog

Son 10 yıldır bilgisayar kullanımına bağlı özellikle üst ekstremite ağrıları, yaralanmaları belirgin bir şekilde arttı. 1998 de yapılan bir çalışmaya göre % 4.4-17 arasında. Japonya Çalışma Bakanlığı 1984 ve 2002’de, WHO 1989’da Bilgisayar kullanıcıları için guideline yayımlamış.

Bilgisayar kullanımı ile ilgili sağlık problemleri En sık yorgunluk yapar. *Kasta *Bilişsel-kognitif *Gözde * ya da hepsinde birden olabilir

Bilgisayar kullanımının RSI oluşturma nedenleri Uzun süreli tekrar (ör:dak 190 kez, ya da saatte 11400 kez tuşlara basma) Zorlamalı veya uygunsuz el hareketleri Kötü postür- statik yüklenme Kötü teknoloji Zamana karşı yarış, fazla mesai, performansa dayalı iş Monitör, klavye, mausun yükseklik ve açılarının kişiye uygun olmaması Masa, sandalyenin uygun olmaması

5 saatten fazla bilgisayar başında kalma Ara ve dinlenmenin sık yapılmaması -Önerilen: öğleye kadar her 50 dakika çalışmadan sonra 7.5 dak dinlenme -Öğleden sonra her 100 dak için 15 dak. -Yapılan bir çalışmada, 15 dak/mikro ara boyun ve bel ağrısında azalma sağlamış -30 dak/5 dak ara göz şikayeti, bulanık görmeyi azaltmış.

Psikososyal Etkenler • İş memnuniyetsizliği • İş üzerindeki kontrolünün olmaması • Ağır iş yükü, sorumluluk • Yetersiz iş arkadaşı ve amir desteği • Monoton iş Kişisel Risk Etkenleri • Yaşın ilerlemesi • Kadın olma • Kondisyon yetersizliği • Sigara içme

Göz ile ilgili rahatsızlıklar Yetersiz aydınlatma, göz kamaştırıcı ışık, parlama, zayıf kontras, devamlı sabit odaklama nedeni ile olur. Bulanık görme, sık göz kırpma isteği, gözde ağrı, kaşıntı, gözlerde ağırlık, çift görme olabilir. Çalışırken göz kırparak gözü kurutmamak, ara verip dışarıya uzaklara bakmak faydalı.

Psikolojik semptomlar En sık uykusuzluk görülür. Stres altında hissetme Konsantre olamama Problemlerle yüzleşmekten kaçınma Rolünü yerine getirememe Karar vermede beceriksizlik Zorlukların üstesinden gelememe Kendini mutsuz hissetme Günlük aktivitelerden zevk almama Güven eksikliği Kendini değersiz hissetme

Mesleki Kas İskelet Hastalıkları Repetitive strain injury Cumulative travma disorders Repetitive use syndrome Overuse syndromes Repetitive motion disorders Çalışanların alet ya da makine ile iş yaparken sık tekrar ve gerilim sonucu kas iskelet sisteminde ağrı, yorulma, bozukluk oluşmasıdır. Bu tür rahatsızlıklar Industrial medicine and acute musculoskeletal rehabilitation yaklaşımının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları Boyun ağrısı,Miyofasiyal ağrılar, Fibrozit Boyun fıtığı Bel ağrısı Bel fıtığı Torasik Outlet Sendromu Adeziv Kapsülit İmpingement Sendromu Epikondilit (golfcü dirseği, tenisci dirseği) Ulnar sinir tuzak nöropatisi

Karpal tünel sendromu De Quervain’s Sendromu Tetik parmak Tendinit Tenosinovit Raynaud’s Fenomeni Osteoartrit Tarsal tünel sendromu Plantar fasiit

Belirtiler Ağrı Yorgunluk, dayanıklılığın azalması Ellerde önkolda zayıflık Hissizlik Ağırlık hissi Beceriksizlik Elleri açmada zorluk, ellerde katılık Elleri kullanmada zorluk Kontrolün, koordinasyonun kaybolması Ellerde soğukluk Hipersensivite-hassaslık Kendi kendine sık sık boyun ve omuzlara masaj yapma

Sıklık Bilgisayar kullananların yarısından fazlasında kas iskelet sistemi ile ilgili yakınmalar mevcuttur. Bir araştırmada haftada 15 saatten  fazla bilgisayar kullanan ve işe başlarken hiçbir  sorunu olmayanların yarısından fazlasında, çalışma yaşamlarının ilk 12 ayı içinde kas iskelet  hastalıklarının ortaya çıktığı belirlenmiştir. İstanbul Tıp Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Kliniğinde yürütülen bir araştırmada bir devlet kurumunda çalışan, 104 bilgisayar kullanıcısının % 90’ında boyun , kollar ve bel ile ilgili rahatsızlıklar olduğunu saptanmıştır.

Bilgisayar Kullananlarda En Sık Görülen Mesleki Kas İskelet  Hastalıkları • Boyunda kas zorlanması (gergin boyun sendromu) • El bileğinde sinir sıkışması (karpal tünel sendromu) • Başparmak ve el bileğinde tendon iltihaplanması • Omuz ve dirsekte  tendon iltihaplanması.      

Karpal Tünel Sendromu Üst ekstremitede en sık görülen RSI’dir. CTS % 50 si mesleki olarak ortaya çıkar. Karpal tünelin anatomi ve fizyolojisi: iş yaparken el ve parmakları fleksiyona getiren kaslar ön kolda yerleşir. Bu kaslar bileğe ve parmaklara tendonlar aracılığı ile bağlanır. El bileğinde küçük kemikler ve üzerindeki güçlü ligaman U şeklinde bir boşluk oluşturur. Median sinir bu kanaldan geçer.

El bileğinin nötral olmayan pozisyonda zorlanması, baskıya uğraması, bileğin keskin kenarlara çarpması, sinirin etrafındaki tendonların iltihabı sinirin sıkışmasına yol açar. Bu sinirin hasarı sonucu KTS oluşur.

Belirtiler Yanıcı ağrı Hissizlik İlk 2-3 parmakta elektriklenme Bu belirtiler ön kola yayılabilir, şikayetler gece artabilir. Tedavi edilmezse elde zayıflık nedeniyle beceriksizlik ve dizabiliteye yol açabilir.

Tedavi İlaç Fizik tedavi Occupational therapy Ergonomik düzenlemeler ve eğitim Splint Postur egzersizi Relaksasyon egzersizi Güçlendirme egzersizi Germe egzersizi

Ergonomi eğitimi İstanbul Tıp Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Kliniğinde yürütülen, uluslar arası bir dergide yayınlanan çalışmada, bir devlet kurumunda bilgisayar kullananlara 2 ay süreyle iş yerinde uygulanan, hastalık hakkında bilgilendirme, vücudu doğru kullanma ve egzersizleri kapsayan  korunma ve ergonomi eğitiminin ağrıyı, sakatlığı ve depresyonu azaltmada  etkin olduğu saptanmıştır.

Klavyede uzun süre yazı yazıldığında bilek ve önkol kaslarında yorgunluk meydana gelir. Eller uzun süre dayanaksız klavye üzerinde tutulduğunda da el bilekleri dışa doğru bükülür (ulnar sapma). Bu doğal duruşta 5° iken en fazla 25°olabilir. Eller klavyeye paralel hafif eğimli durabilir. Dirsek vucuda yakın olmalıdır, doğal duruşta 15° fleksiyonda iken, bilgisayar başında 45° olabilir. Klavye yüksekte olursa dirsekler boşlukta tutulur, kol, boyun ve omuzda yorgunluk oluşur. Klavye alçakta olursa omuz ve sırtta özellikle interskapular kaslarda yorgunluk yapar. Klavye dirseklerden hafif aşağıda (5cm) olmalıdır.

Ekranın en üst kısmı gözle aynı hizada olacak şekilde yerleştirilmeli, ekranın uzaklığı yaklaşık kol uzunluğunda olmalıdır. Maus uzakta olmamalı uzanmak için kol en çok 25°açı yapmalı. Maus klavyenin hemen yanında durmalı. Sandalye kol destekli, hareketli, yüksekliği ayarlanabilir olmalı. Diz kalçadan hafif aşağıda olacak şekilde durmalı. Sandalye belin doğal eğimini desteklemeli.

Ülkemizde Yasal Durum 10 Haziran 2003’te yürürlüğe giren  4857 Sayılı İş Yasası iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önemli değişiklikler yapılmıştır. Yönetmeliklerde ilk kez ergonomiden bahsedilmektedir. Yasanın uygulanabilmesi için çıkarılan aşağıdaki yönetmeliklerde işveren, çalışanın sağlığını ve güvenliğini korumak amacıyla  kas iskelet risklerinin belirlenmesi ve  önlenmesi için, ergonomi  eğitimi ve ergonomik iyileştirmeleri  yapma ve  her türlü önlemi alma konusunda yükümlü kılınmıştır. İşçilerde eğitime katılmak  ve iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.

Başlıca Yönetmelikler • Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik • Elle Taşıma İşleri yönetmeliği  • İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği • Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik • İş Ekipmanlarında Güvenlik Yönetmeliği • Titreşim Yönetmeliği

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Buna göre, işveren, ekranlı araçlarla çalışanların öncelikle kas iskelet ve göz sağlığı ve güvenliğini korumakla yükümlüdür. Eğitim ve  bilgilendirme  tüm çalışanlara ve işe  yeni girenlere başlamadan önce verilecek , periyodik olarak  ve/veya çalışma  koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda tekrarlanacak  ve yeni çalışma ortamları bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak kurulacaktır. İşverenler, söz konusu kanuni sorumlulukları yerine getirmek ve çalışma ortamlarını yönetmelik hükümlerine uygun hale getirmek için, yönetmeliğin yayınlandığı 23 Aralık 2003 tarihinden itibaren 2 yıl süreye sahiptirler.